در گفتگوی اختصاصی خبرگزاری سینا مطرح شد؛
هوش مصنوعی؛ راهی برای ورود به دروازه توسعه
یک متخصص هوش مصنوعی و علم داده گفت: اگر قصد داریم اقتدر ملی‌مان با هوش مصنوعی را تقویت یا کارآمدتر کنیم، دولت باید زیرساخت‌های لازم سخت افزاری و نرم افزاری و سیاستگذاریها را آماده کند تا بخش خصوصی که شامل متخصصان است و به عنوان یک قدرت در ایران وجود دارد، بتوانند در این عرصه فعالیت مفیدی داشته باشند.
فرزانه صدقی: امروزه ردپای هوش مصنوعی را می‌توان در صنایع مختلف غذایی، پزشکی، داروسازی، کشاورزی، هوافضا، اکتشافات، تسلیحات نظامی، زمین شناسی، پیش بینی وضع هوا، نقشه برداری، گردشگری و …. مشاهده کرد؛ حوزه فناورانه و نو ظهوری که به عنوان یک قدرت جهانی مطرح می‌شود و تمام کشورها سعی دارند به این عرصه رقابتی ورود پیدا کنند. طبیعتا ایران نیز باید با ایجاد زیرساخت‌های مناسب همگام با کشورهای دیگر در راستای بهره‌گیری از این ابزار قدرتمند گام بردارد و آینده‌ای روشن را برای خود ترسیم کند. واکاویی بیشتر این مساله باعث شد تا خبرگزاری سینا گفت‌وگویی با مهدی نصیری، دکترای هوش مصنوعی و متخصص هوش مصنوعی و علم داده‌ها انجام دهد که در ادامه آن را می‌خوانید.
هوش مصنوعی چه فرصت‌ها و تهدیدهایی را می‌تواند برای ایران به همراه داشته باشد؟
اکنون با ظهور هوش مصنوعی وارد عصر جدیدی شده‌ایم. این حوزه در دنیا به عنوان یک قدرت جهانی مطرح می‌شود از اینرو تمام کشورها سعی دارند به این عرصه ورود پیدا کنند. طبیعتا ایران نیز برای اینکه از این فضای رقابتی عقب نیفتد باید به این سمت و سو حرکت کند. اگر ما زیرساخت‌های مناسبی را فراهم کنیم و سیاست‌گذاری‌های درستی پیرامون این مساله داشته باشیم، میتوانیم طی سال‌های آتی به عنوان یک ابر قدرت در حوزه هوش مصنوعی در سطح دنیا مطرح شویم اما اگر از قافله عقب بیفتیم و زیرساخت‌های آن را فراهم نکنیم نباید انتظار داشته باشیم که این مهم تحقق پیدا کند.
اکنون در چه حوزه‌هایی توانسته‌ایم ورود پیدا کنیم؟ در حال حاضر نقطه قوت ما در هوش مصنوعی پیرامون چه مساله‌ای است؟
در حوزه هوش مصنوعی جز شعار خیلی موفق نبوده‌ایم. در حال حاضر ما تنها در چند حوزه خیلی خوب کار کرده‌ایم. در چند حوزه نیز به شدت ضعیف عمل کرده‌ایم. نیروی انسانی متخصص یکی از مهمترین بخش‌های هوش مصنوعی است. اکنون ما متخصصان و فارغ التحصیلان زیادی در این حوزه در داخل و خارج از کشور داریم اما باید یک سری زیرساخت برای هوش مصنوعی در کشور آماده شود که عمده مسئولیت آن برعهده دولت و حاکمیت است. متاسفانه با وجود تمام شعارها و صحبت‌هایی که پیرامون هوش مصنوعی انجام شده اما اقدام جدی و عملی بابت این کار به نظر من صورت نگرفته است. اگر این اتفاق رخ ندهد امکان دارد در آینده نزدیک نیروی انسانی خبره‌مان را نیز از دست بدهیم. آن نگرشی که ما باید برای آینده داشته باشیم و آن قدرت‌مان در عرصه هوش مصنوعی را نیز از دست خواهیم داد.
به نظر شما سیاست لغو سازمان ملی هوش مصنوعی و متولی شدن معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در حوزه هوش مصنوعی چقدر می‌تواند به پیشبرد اهداف کشور در این حوزه کمک کند؟
در سازمان هوش مصنوعی سندی نوشته شده بود که نقاط قوت بسیار زیادی داشت اما یک نکته به شدت خسارت‌باری نیز به همراه داشت، مجری هوش مصنوعی را نیز خودش معرفی کرده بود یعنی در حوزه سیاست‌گذاری، سازمان ملی هوش مصنوعی به نمایندگی از دولت و حاکمیت_که اکنون معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری متولی آن است_ به عنوان مجری معرفی می‌شد که اصلا گزینه مناسبی نبود؛ خودش را به عنوان رقیب بخش خصوصی مطرح کرد که این مساله خطرناک بود. به عبارت دیگر، تمامی کارها، هزینه‌ها و بودجه‌ها به سمت جایی می‌رود که سیاست‌گذاری و مجری خودش را تعریف می‌کند. این مساله خیلی جالب نیست که سیاست‌گذار، ناظر و مجری یکی باشد. این رقابت با بخش خصوصی در سند نیست که به نظرم باید اصلاح می‌شد. در حال حاضر هم که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری متولی این امر شده است، یک کار عملی در خروجی‌ها مشاهده نکرده‌ایم.
یک سری پروژه‌ها در هوش مصنوعی تعریف شده و به جلو پیش می‌رود اما انتظار داریم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، سازمان هوش مصنوعی یا سازمان های ذی‌ربط، سیاست‌گذار در این حوزه باشند و بسترها و زیرساخت‌های لازم را فراهم کنند تا بر اساس آن طرح‌ها را به جلو پیش ببریم به جمع بندی برسیم. باید از فعالان این حوزه حمایت کنند تا ایده‌ها و طرح‌هایشان به نتیجه و سرانجام برسد.
متاسفانه در حال حاضر چنین رویکردی را از نهادهای متولی مشاهده مشاهده نمی‌کنیم. با چنین اقداماتی نمی‌توان حکمرانی هوش مصنوعی را تقویت کنیم و در عرصه جهانی قدرت داشته باشیم. بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران این حوزه اعتقاد دارند هوش مصنوعی قرار است جایگزین نفت شود و مرز قدرت جهان را تعیین و به عوان کارآمدی دولت و تقویت اقتدار ملی تعریف شود.
بیشتر بخوانید:
هوش مصنوعی؛ معمار آینده یا ویرانگر سنت‌های هنری؟
پیوند هوش مصنوعی با صنایع خلاق و فرهنگی
هوش مصنوعی؛ پنجره‌ای برای رشد صنایع خلاق
اگر قصد داشته باشیم که اقتدار ملی‌مان در حوزه هوش مصنوعی تقویت کنیم باید چه راهبردهای اساسی به کار بگیریم؟
اگر بخواهیم اقتدر ملی‌مان با هوش مصنوعی را تقویت یا کارآمدتر کنیم، دولت باید زیرساخت‌های لازم سخت افزاری و نرم افزاری و سیاستگذاریها را آماده کند تا بخش خصوصی که شامل متخصصان است و به عنوان یک قدرت در ایران وجود دارد، بتوانند در این عرصه فعالیت مفیدی داشته باشند. اخیرا یک مقایسه و ارزیابی از هوش مصنوعی در کشورهای دنیا انجام شده است. طبق این ارزیابی‌ها کشور چین امسال از آمریکا در زمینه هوش مصنوعی پیشی گرفته است؛ علت اصلی عقب ماندگی آمریکا تصمیم‌های ناپایدار دولت در زمینه هوش مصنوعی است؛ همان عاملی که در ایران نیز وجود دارد. تغییر سیاست‌ها و مقررات مدوام از حوزه هوش مصنوعی که بی‌اعتمادی فعالان و ناپایداری سیاست‌ها در این حوزه به دنبال داشته باعث شده تا یک مقدار در این زمینه عقب بیفتیم.
به نظر می‌رسد کشورهای حاشیه خلیج فارس در حال حاضر در این زمینه از ما پیشی گرفته‌اند، اینطور نیست؟!
با توجه به اینکه نیروی انسانی یکی از عوامل قدرت حکمرانی هوش مصنوعی است، کشورهای حاشیه خلیج فارس از ایران خیلی عقب تر و ضعیف‌تر هستند اما به لحاظ اینکه زیرساخت‌های مورد نیاز حوزه هوش مصنوعی را تقویت و قوانین هوشمند و شفافی ایجاد می‌کنند، به مرور سرمایه انسانی را نیز جذب خواهند کرد. سرعت زیادی هم در این حوزه خواهند داشت اما هنوز این مساله به طور جدی مشاهده نشده است.
طبق مطالعات اخیر امارات متحده و عربستان از جمله کشورهایی هستند که در منطقه در زمینه هوش مصنوعی توسعه پیدا کرده‌اند. در گروه دوم، قطر قرار دارد اما کشورهای دیگر نتوانسته‌اند این بازیگری را انجام دهند. در میان کشورهای همسایه نیز به نظر می‌رسد سیاست‌های ناپایدار در ترکیه حاکم باشد.
همانطور که اشاره کردید، اگر زیرساخت‌های لازم مهیا نشود، نیروهای نخبه ایرانی جذب کشورهای دیگر می شوند و با فرار مغزها مواجه خواهیم شد. برای پیشگیری از این مساله دولت باید چه تمهیداتی بیندیشد؟
برای هوش مصنوعی باید یک زیرساخت سخت افزاری داشته باشیم. مرکز داده‌هایی که بتواند داده‌ها و اطلاعات را نگهداری و پردازش کند. در حال حاضر شرکت‌های خصوصی در این حوزه نیاز به حمایت دولت دارند. همچنین باید زیرساخت قوانین فراهم شود. در حوزه قوانین دولت باید خیلی شفاف جایگاه ارتباطی خودش با بخش خصوصی و فعالان این حوزه را مشخص کند. هرچند اکنون قوانین خیلی خوبی داریم و پیشرفت خوبی نیز داشته‌ایم اما هنوز این قوانین خیلی شفاف نیست. ناپایداری این قوانین و سیاستگذاریها از دیگر عواملی است که می‌تواند در ثبات تصمیم‌گیری و ثبات سیاست‌گذاری موثر واقع شود؛ یعنی با تغییر دولت سازمان هوش مصنوعی را لغو، تعریف یا ایجاد کنیم. هر ارگانی یا نهادی برای خود کاری انجام دهد اما در نهایت هیچ اتفاقی رخ ندهد. بحث دیپلماسی نیز در حوزه حکمرانی هوش مصنوعی از اهمیت زیادی برخوردار است. به نظرم تاکنون در این زمینه حرکتی انجام نشده است.
و در نهایت اگر زیرساخت های مناسب حکمرانی هوش مصنوعی در ایران ایجاد شود، آینده این حوزه در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در حال حاضر هوش مصنوعی تکنولوژی و ابزاری برای قدرتمند شدن حکومت‌هاست. اگر ما خواهان این قدرت هستیم باید به طور جدی به این حوزه ورود پیدا کنیم. در فرمایشات مقام معظم رهبری هم عنوان شده است که ایران باید جزو 10 کشور برتر دنیا از نظر هوش مصنوعی باشد. اگر قصد داریم این مهم در کشورمان تحقق پیدا کند باید وظایف هر ارگان و نهادی تعریف و مشخص شود. به نظر می‌رسد دولت باید در حوزه زیرساخت‌ها، قوانین هوشمند و شفاف و همچنین تمرکز روی آموزش و سرمایه انسانی وقت بگذارد. در برخی از حوزه‌ها نیز دولت نباید کاری انجام دهد. رقابت دولت با بخش خصوصی چالشی است که متاسفانه اکنون وجود دارد.
انحصارگرایی در داده‌ها نیز یک زیر ساخت است. ما اگر داده‌های ملی نداشته باشیم، نمی‌توانیم در حوزه نوآوری و هوش مصنوعی موثر باشیم . نظام دسترسی امن، شفاف و استاندارد باید تعریف شود. بحث اعتماد عمومی، یکی دیگر از دلایلی بود که در سال جاری میلادی آمریکا از چین عقب افتاد. اعتماد عمومی به حکمرانی هوش مصنوعی کاهش پیدا کرد چون سیاست های متناوب به وجود آمد.
ما باید از این مساله و از گذشته خودمان درس بگیریم بنابراین باید شفافیت و اعتمادسازی را جدی بگیریم تا یک زیرساخت کارآمد در اعتمادی سازی برای متخصصان و فعالان این حوزه داشته باشیم. یک سری کارها را باید انجام و یک سری کارها را نیز نباید انجام دهیم. به نظر می‌رسد با این کارها بتوانیم در سال‌های آتی تا 2030 به جمع رهبران جهانی حکمرانی هوش مصنوعی بپیوندیم.
