پشت صحنه هوش مصنوعی و صنایع خلاق/4
روایت‌های زنده: چگونه هوش مصنوعی به خدمت تنوع فرهنگی درمی‌آید؟
برخلاف تصور رایج، AI تنها ابزار جهانی‌سازی نیست؛ می‌تواند حافظ روایت‌های محلی، زبان‌های بومی و تنوع فرهنگی نیز باشد. در پرونده «پشت صحنه هوش مصنوعی و صنایع خلاق» چت‌جی‌پی‌تی، به پروژه‌هایی می‌پردازد که با استفاده از هوش مصنوعی، میراث ناملموس فرهنگی را احیا می‌کنند.
مرز میان فناوری و میراث فرهنگی
به گزارش خبرگزاری سینا، در جهان امروز، حدود نیمی از زبان‌های موجود در معرض خطر انقراض هستند و بر اساس برآورد یونسکو، هر دو هفته یک زبان بومی از میان می‌رود. بسیاری از این زبان‌ها حامل داستان‌ها، باورها و دانش بومی هستند که در هیچ زبان دیگری یافت نمی‌شود.
هوش مصنوعی، به‌ویژه مدل‌های پردازش زبان طبیعی، می‌توانند این گنجینه‌ها را ثبت، مستند و حتی بازآفرینی کنند. با تحلیل صوت‌ها، متون و روایت‌های شفاهی، الگوریتم‌ها قادرند دستور زبان، واژگان و سبک گفتاری زبان‌های در حال نابودی را بازسازی کنند.
بیشتر بخوانید:
مالکیت فکری و حقوق مؤلف در عصر هوش مصنوعی
اقتصاد خلاق در عصر الگوریتم‌ها: مدل‌های درآمدی مبتنی بر هوش مصنوعی
این فناوری نه‌تنها امکان بایگانی دقیق را فراهم می‌کند، بلکه می‌تواند ابزارهای آموزشی تعاملی برای نسل‌های جوان تولید کند تا یادگیری زبان‌های اجدادی ساده‌تر و جذاب‌تر شود.
پروژه‌هایی که زبان را زنده نگه می‌دارند
در چند سال اخیر، پروژه‌های موفقی در سراسر جهان شکل گرفته‌اند که از AI برای حفاظت از زبان‌ها بهره می‌برند. به عنوان مثال، یک استارتاپ در نیوزیلند با همکاری جوامع مائوری، سامانه‌ای مبتنی بر یادگیری ماشین ساخته که می‌تواند مکالمات روزمره به این زبان را تحلیل کرده و ابزارهای یادگیری شخصی‌سازی‌شده ارائه دهد.
در کانادا نیز، هوش مصنوعی به بومیان اینوئیت کمک می‌کند تا روایت‌های شفاهی خود را به متن تبدیل کرده و آرشیوی دیجیتال از قصه‌ها و افسانه‌های محلی بسازند. این داده‌ها سپس برای آموزش مدل‌های ترجمه خودکار به کار می‌روند تا تعامل میان گویشوران و زبان‌آموزان تسهیل شود.
حتی در ایران، گروه‌های دانشگاهی و مردمی آغاز به جمع‌آوری و دیجیتالی کردن واژگان و ضرب‌المثل‌های گویش‌های محلی کرده‌اند، با این امید که در آینده، یک مدل هوش مصنوعی چندزبانه فارسی-محلی در دسترس همگان باشد.
چالش‌ها: از دقت زبانی تا مالکیت فرهنگی
با وجود ظرفیت‌های چشمگیر، استفاده از AI در این حوزه بدون چالش نیست. نخست، کمبود داده‌های باکیفیت برای آموزش مدل‌ها باعث می‌شود که بازسازی زبان‌های کمترمستند شده دشوار باشد. ضبط دقیق تلفظ‌ها، تنوع گویش‌ها و ظرایف معنایی نیازمند همکاری نزدیک با گویشوران بومی است.
دوم، بحث مالکیت داده‌ها و روایت‌های فرهنگی مطرح است. چه کسی حق دارد به آرشیو دیجیتال یک زبان بومی دسترسی داشته باشد؟ آیا باید استفاده تجاری از این داده‌ها محدود شود؟ این پرسش‌ها، به‌ویژه در جوامعی که تجربه استعمار فرهنگی داشته‌اند، حساسیت‌برانگیز هستند.
سوم، خطر ساده‌سازی بیش از حد زبان‌ها توسط الگوریتم‌ها وجود دارد. مدل‌های AI ممکن است به‌طور ناخواسته برخی ویژگی‌های ظریف زبان را حذف کنند تا آن را برای یادگیری راحت‌تر کنند، اما این کار می‌تواند بخشی از هویت فرهنگی را از بین ببرد.
هوش مصنوعی، پلی میان گذشته و آینده فرهنگی
هوش مصنوعی می‌تواند نه‌تنها به‌عنوان ابزاری برای نوآوری، بلکه به‌عنوان پاسدار میراث زبانی و فرهنگی عمل کند. با ثبت و بازآفرینی زبان‌های در معرض انقراض، این فناوری فرصتی بی‌سابقه برای پیوند نسل‌های گذشته، حال و آینده فراهم می‌آورد.
اما موفقیت در این مسیر نیازمند همکاری واقعی میان توسعه‌دهندگان فناوری، جوامع بومی و نهادهای فرهنگی است. تنها در این صورت می‌توان اطمینان یافت که AI به‌جای تهدید، به یک متحد واقعی برای تنوع فرهنگی بدل شود و روایت‌های زنده، همچنان در قلب زبان‌ها تپنده باقی بمانند.
*این گزارش برگرفته از توضیحات ارائه‌شده توسط ChatGPT است.
*تصویر این گزارش توسط هوش مصنوعی Copilot طراحی و اجرا شده است.
