یادداشت مهدیه شهرابی فراهانی دکترای تخصصی مدیریت گردشگری
گردشگری مذهبی؛ بسط ارزش های فرهنگی و معنوی

مهدیه شهرابی فراهانی دکترای تخصصی مدیریت گردشگری و مدیر امور همکار ی‌های بین الملل پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی در یادداشتِ اختصاصی که در اختیار خبرگزاری سینا، قرار داده است؛ چنین نوشته است: 

نقش مذهب در مطالعات گردشگری آنچنان اهمیت دارد که قدیمی‌ترین سفرها را ملقب به زیارت عنوان کرده‌اند. در سالیان دور که همانند زندگی صنعتی امروزی، بشر به راحتی نمی‌توانست در زمین از نقطه‌ای به نقطه دیگر جا به جا شود، سفرهای زیارتی با تأکید بر باور و اعتقادات شکل گرفته و انسان‌ها با تمامی سختی‌هایی که پیش رویشان بود، به سفر می‌رفتند.

امروز نیز با توسعه و رشد زندگی صنعتی و سهولت حمل و نقل، مذهب به‌عنوان پرچمدار اصلی انگیزه‌های گردشگری محسوب شده و سهم بسزایی در رشد و توسعه گردشگری داشته است. به طوری که با ارائه مفاهیم جدید در مطالعات گردشگری، گردشگری مذهبی به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین انواع سفرها طیف گسترده‌ای از گردشگران را در جهان به خود اختصاص داده است. زائرانی که با انگیزه زیارت و انجام آیین‌ها و اعمال مذهبی به یک مکان مقدس سفر می‌کنند و در طیف دیگر گردشگرانی که انگیزه بالایی برای بازدید از اماکن مقدس و آشنایی با انواع فرهنگ و رسوم و ادیان دارند. در دنیای مدرن امروز، گردشگری مذهبی به‌عنوان یک راه حل و روش جهت برطرف نمودن مشکلات و مسائل ناشی از زندگی امروزی مطرح شده است. در اروپا، اغلب افراد با هدف بهبود باورها و تسکین رنج‌ها و ناراحتی‌های خویش به مناطق مذهبی سفر می‌کنند. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد گردشگری تأثیرات سودمندی بر روی باورها و نگرش افراد به زندگی دارد، به‌ویژه اماکن معنوی نقش عمده‌ای در کاهش استرس و افسردگی و فشارهای ناشی از زندگی‌های مدرن امروزی داشته و امید افراد را به زندگی افزایش می‌دهد. به طور متوسط تخمین زده شده است که سالانه حدود 240 میلیون نفر به سفرهای زیارتی می‌روند.

دین و معنویت از دیرباز از جمله انگیزه‌های رایج سفر در میان آدمیان بوده است و در عصر حاضر نیز بسیاری از افراد با اتکا بر دلایل دینی به سفر می‌پردازند. مقصد بسیاری از این سفرها اماکنی است که میزبان رویدادهای دینی هستند؛ رویدادهایی که در حال حاضر اهمیت بسیار بالایی در جذب گردشگری در مقیاس بین المللی دارند و یکی از مقاصد مهم گردشگری دینی به شمار می‌آیند. در واقع، رویدادهای دینی برای افرادی که انگیزه‌ها و تمایلات دینی قالب دارند و نیز افرادی که به جنبه‌های فرهنگی رویداد دینی علاقه مندند، یک عامل جاذبة نیرومند محسوب می‌شود. در این‌گونه از رویدادها شرکت کنندگان بیشتر مداخله گرند تا تماشاگر.از این رو است که رویدادها ساختاری اجتماعی دارند و در بستر فرهنگ‌های بین المللی، ملی، ناحیه‌ای، سازمانی و حتی قبیله‌ای رخ می‌دهند. بسیاری از این رویدادها وابسته به مراسم، جشنها و نمادهایی هستند که معانی فرهنگی بسیار عمیقی دارند. مراسم و جشنواره‌های مذهبی بخشی از میراث مردمی محسوب می‌شوند و از ارکان اساسی فرهنگ‌ها هستند که در میان نسل‌های مختلف دست به دست می گردند. دراین میان، مراسم دینی تاسوعا و عاشورای حسینی، رویداد مذهبی فرهنگی تلقی می گردد که روایتگر فرهنگ و مذهب یک جامعه است که در سراسر شهرهای ایران، اقلیم گوناگون و متاثر ار فرهنگ جغرافیایی، زبانی و دینی متنوع برگزار می شود. در سال های اخیر نگاه متفاوتی به سفرهای آیینی محرم ایجاد شده است، به طوریکه شاهد حضور تورهای خارجی ویژه محرم بوده ایم، گردشگرانی که برای حضور و بازدید از عزاداری های دهه اول محرم وارد ایران شده اند.

ذکر ین نکته حائز اهمیت است که بسیاری فرهنگ عاشورای حسيني را مکتب تعلیم می دانند که معنويت و بندگی سرلوحه آن قرار دارد. شاخصه های معنوی امام حسین علیه السلام و یاران ایشان در مفاهیمی همچون گذشت، سخاوت، فداکاری و ایثار؛ اخلاص؛ تواضع و فروتنی؛ توکل به خدا؛ صلابت در دشمن ستیزی ضمن عبودیت و بندگی خدا؛ تسلط بر آیات قرآن و متمسک شدن به آن؛ حق طلبی و حق محوری؛ حضور در محضر الهی؛ خوف و خشیت الهی؛ ذکر  و یاد خدا؛ صبر و تسلیم؛ عزت طلبی، امر به معروف و نهی از منکر نهادینه شده است. عاشورا بستر تحقق کمال مطلوب آفرینش و به عبارت دیگر، تبلور معرفت و بندگي است. مکتب عاشورا بر محور اهداف متعالی تربیت دینی شکل گرفت  تا افراد و اجتماع اسلامی را به سر منزل مقصود رهنمون کند. الگوی این اهداف، الگویی صعودی است که از اهداف فردی و اجتماعی آغاز می شود و به تحقق اهداف متعالی تر و در نهایت، هدف غایی می انجامد. بر این اساس تحقق هدف آفرینش و ماهیت انسانی در رشد و هدایت فردی و اجتماعی، حیات طیبه در جهت تحقق کمال بندگی صورت می پذیرد.

گسترش گردشگری مذهبی، به ویژه بارویکرد رویدادهای دینی محرم، موجب اعتماد به نفس فرهنگی و دینی، بروز تبادلات فرهنگی بین درک و شناخت فرهنگ‌ها و ایجاد گفتگوی تمدن‌های دینی در عصر حاضر خواهد شد. در این نوع گردشگری، عامل مهم جغرافیای انسانی و چشم‌انداز فرهنگی، نقش بارزی در شکل‌گیری دو گروه گردشگر به نام «زائران- گردشگران دینی» خواهند داشت که هدف اصلی آن‌ها زیارت می‌باشد اما هر یک از این گروه‌ها کارکردهای متفاوتی دارند؛ بر این اساس،‌ این حوزۀ گردشگری، در پیدایش حیات، شکل‌گیری توسعه پایدار، ارتباط و پیوند متقابل (میزبان و میهمان)، پیامدهای فضایی، جهان‌بینی، محیطی و فرهنگی ساختار جامعه کلان‌شهر و شهرهای مذهبی ما اثرات بسیاری می‌تواند داشته باشد.این پدیده باعث حفظ منابع فرهنگی، سرمایه‌های فرهنگی و اعتبار بیشتر آن، همچنین نگهداشت و پاسداری از این منابع پایدار خواهد شد. به ویژه در کشور عزیزمان ایران که رویدادهای مذهبی و آیینی محرم با مضامین و هویت فرهنگی جوامع انسانی و جغرافیایی در هم آمیخته و خود اقدامی مهم در بسط ارزش های فرهنگی و معنوی ایران محسوب می گردد.