گردشگری مذهبی با ریشه‌هایی عمیق در تاریخ و فرهنگ ایران، نه‌تنها بستری برای تجربه معنویت و نیایش فراهم می‌کند، بلکه فرصتی ارزشمند برای معرفی آیین‌ها، هنرهای آیینی و هویت شیعی ایرانی به شمار می‌رود. پرتو حسنی‌زاده، راهنمای گردشگری، بر لزوم برنامه‌ریزی هدفمند و معرفی صحیح این مراسم به گردشگران، به‌ویژه خارجی‌ها تأکید می‌کند و توسعه زیرساخت‌ها را کلید رونق این حوزه می‌داند.
زهره نیلی: گردشگری مذهبی یکی از کهن‌ترین و پرمخاطب‌ترین شکل‌های گردشگری در جهان است که در آن افراد برای نیایش، انجام مناسک دینی یا کسب تجربه‌ای معنوی به مکان‌های مقدس سفر می‌کنند. این نوع از گردشگری در ایران، به خاطر پیشینه غنی مذهبی، تنوع آیینی و تعدد اماکن مقدس، جایگاه ویژه‌ای دارد. وجود بیش از ۱۰ هزار مکان مذهبی در کشورمان باعث شده گردشگری مذهبی در ایران از ظرفیت بالایی برخوردار باشد. زیارتگاه‌هایی چون حرم مطهر امام رضا(ع) در مشهد مقدس، حرم حضرت معصومه در شهر قم، حرم شاهچراغ در شیراز و هزاران امامزاده و بقعه متبرکه در نقاط مختلف ایران هر ساله شاهد تعداد زیادی زائر ایرانی است.
گردشگری مذهبی دارای دو جنبه متفاوت است. برخی از گردشگران مذهبی، زائر هستند و بعضی دیگر با هدف دیدن معماری اماکن مذهبی یا آشنایی با فرهنگ کشور مقصد به دیدن این مکان‌ها می‌روند. بنابراین، این نوع گردشگری بخش مهمی از صنعت توریسم جهان است و در ایران هم جایگاه خاصی دارد. از سوی دیگر مراسم و آیین‌هایی چون تاسوعا و عاشورا یا قالیشویان در مشهد اردهال از ظرفیت‌های فرهنگی و معنوی ایران در زمینه گردشگری مذهبی‌اند.
پرتو حسنی‌زاده، راهنمای گردشگری در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری سینا می‌گوید: هسته اصلی این نوع گردشگری را دین و معنویت تشکیل می‌دهد و گردشگران، همان زائرانی هستند که به زیارت بقاع متبرکه می‌روند یا به قصد حضور در یک مراسم مذهبی خاص، مثل «نخل‌گردانی» سفر می‌کنند. این نوع گردشگری علاوه بر بُعد معنوی، تأثیرات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی هم دارد.
به گفته این کارشناس گردشگری تاسوعا و عاشورا، اوج مناسک محرم در جهان شیعه، به ویژه در ایران است. در این ایام، مراسمی چون نخل‌گردانی، تعزیه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی برگزار می‌شود که علاوه بر معنای مذهبی، جنبه هنری، نمایشی و فرهنگی نیز دارند. شهرهایی مانند یزد، کاشان و خرم‌آباد در این ایام، شاهد حضور گردشگران داخلی و خارجی‌اند که برای مشاهده این آیین‌ها می‌آیند.
بیشتر بخوانید:
نمایشگاه کتاب تهران؛ فرصت جهانی‌سازی یا قربانی سیاست‌زدگی؟
وقتی نمایشگاه صنایع دستی، ویترین رزومه مدیران می‌شود
حسنی‌زاده به ظرفیت بالای آیین‌ها و مناسک معنوی در جذب گردشگر اشاره و بیان می‌کند: این آیین‌ها به عنوان میراث ناملموس فرهنگی، فرصتی برای معرفی هنر و هویت شیعی ایرانی‌اند و تجربه‌ای عمیق از همبستگی، شور و معنویت به گردشگران ارائه می‌دهند.به‌شرط آن‌که برنامه درست و تدوین‌شده‌ای برای معرفی آن وجود داشته باشد.
این کارشناس گردشگری، وجود برنامه‌ای هدفمند و منسجم برای معرفی آیین‌ها و مناسک را ضروری می‌داند و می‌گوید: گردشگران خارجی از مراسم تعزیه و زنجیرزنی و نخل‌گردانی خوششان می‌آید و برایشان تازگی دارد اما لازم است کسی باشد و به آنها درباره فلسفه زنجیر زدن یا نخل گرداندن بگوید. در بعضی شهرها مثل یزد یا ابیانه این امکان وجود دارد اما در همه شهرها این فرصت در اختیارشان قرار نمی‌گیرد.
به گفته حسنی‌زاده، آنچه خارجی‌ها در شبیه‌خوانی می‌بینند مثل اسب و شتر و خنجر و شمشیر برای آنها جذابیت دارد، اما باید راهنمایی وجود داشته باشد تا علت و باور نهفته در هر یک را برایشان توضیح دهد تا رابطه بین رویدادها و آنچه می‌بینند را بهتر درک کنند.
این راهنمای گردشگری به نقش مذهب و آیین‌ها و مناسبت‌های مذهبی در رشد اقتصاد اشاره و بیان می‌کند: گردشگری مذهبی نه‌تنها باعث پویایی اقتصادی شهرهای مذهبی و تاریخی می‌شود، بلکه موجب احیای آداب و رسوم بومی، رونق صنایع دستی، حفظ میراث فرهنگی و تقویت هویت دینی می‌شود. همزمان، این نوع گردشگری فرصت تبادل فرهنگی با گردشگران خارجی را نیز فراهم می‌کند. بنابراین توجه به توسعه زیرساخت‌ها، معرفی هنرمندانه این آیین‌ها و حفاظت از اصالت فرهنگی آنها، ضامن تداوم و شکوفایی این حوزه خواهد بود.