کابوس کشند سرخ در خلیج‌فارس
گزارش‌ها مبتنی بر ابعاد گسترده این رویداد هستند چنانچه دامنه آب‌های آلوده به جلبک در دریای عرب چیزی در حد و اندازه کشور مکزیک (۱.۹۶۴ میلیون کیلومترمربع) تخمین زده شده است.
متهم ردیف اول
بررسی‌ها نشان می‌دهد که این بلوم جلبکی برخواسته از گونهNoctiluca scintillansNoctiluca scintillans(Noctiluca scintillans) ، یکی از گونه‌های جلبکی معمول است که در تراکم‌های کوچک خطرناک نیست اما همین گونه بی‌خطر می‌تواند در شرایط خاص شروع به رشد سریع کند و به تراکم‌های خطرناک نزدیک شود و این همان اتفاقی است که از آن تحت عنوان بلوم یا شکوفایی جلبکی یاد می‌شود. اما در بلوم جلبکی دقیقاً چه اتفاقی می‌افتد؟
بلوم یا شکوفایی جلبکی به معنای تشکیل توده‌های انبوه جلبکی است و این پدیده در اصل ناشی از یوتروفیکاسیون است. یوتروفیکاسیون فرآیندی است که در آن آب از فسفات و سایر مواد غذایی غنی می‌شود و همین امر منجر به تقویت رشد خزه و جلبک شده و بواسطه‌ی آن سایر ارگانیسم‌ها به دلیل فقدان اکسیژن و مواد غذایی از بین می‌روند.
دکتر مریم الشحی، محقق ارشد موسسه علوم و فناوری مصدر (Masdar Institute of Science and Technology) در مصاحبه با خبرگزاری ملی امارات اعلام کرد که تصاویر ماهواره‌ای از اواسط ماه فوریه گذشته شکل‌گیری توده‌های جلبکی را در نواحی شرقی دریای عرب نشان داده‌اند. تصاویر و نقشه‌هایی که توسط دکتر الشحی ارائه شده، نشانگر غلظت‌های بسیار بالا از کلروفیل نوع A است. کلروفیل نوع A در اصل یک رنگدانه است که برای انجام عملیات فتوسنتز حیاتی و از آن اغلب بعنوان معیاری برای سنجش میزان تولید در اقیانوس‌ها استفاده می‌شود.
شواهد حاکی از آن است که رشد و توسعه این توده‌های جلبکی به اندازه‌ای بوده که هم‌اکنون بخش‌های مرکزی دریای عرب و دریای عمان پوشیده شده است. دکتر الشحی می‌گوید: «حضور شاخص کلروفیل نوع A بیانگر این است که تراکم گونه‌های جلبکی در آب بالاست و این مساله باعث افت شدید میزان اکسیژن محلول در آب خواهد شد.»
از سوی دیگر آب‌های نزدیک به امارات متحده هنوز به اندازه عمان با این مساله درگیر نشده‌اند اما به هر شکل سواحل شرقی بشدت آسیب‌پذیر هستند چنانچه قدرت دید هم در برخی قسمت‌ها به کم‌تر از ۱ متر رسیده.
برخی روایت‌ها حاکی از آن است که با نزدیک شدن به فصل گرما به احتمال زیاد دامنه و ابعاد این اتفاق در سطح منطقه گسترده‌تر خواهد شد. در حال حاضر کشور امارات و عمان در مرحله آماده‌باش به سر می‌برند.
سابقه کشند سرخ در خلیج‌فارس
از زمان شکل‌گیری اقیانوس‌ها تاکنون پدیده موسوم به کشند سرخ (Red tide) بارها بصورت طبیعی اتفاق افتاده اما امروزه وقوع این پدیده به شکل بارزی نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده و دلیل آن را هم باید در دخالت‌های انسانی جستجو کرد. سابقه این پدیده به دوران ژوراسیک برمی‌گردد یعنی به طور کلی کشند سرخ یکی از قدیمی‌ترین و باسابقه‌ترین پدیده‌ها در روی کره زمین است. دانشمندان معتقدند وقوع تغییرات زمین‌شناسی متعدد در دوران ژوراسیک منجر به شکل‌گیری بلوم‌های فیتوپلانکتونی شد. نخستین بلوم مستند در تاریخ در کشور بابل ثبت شده است. در ژاپن نیز متون کهن بسیاری به وقوع این پدیده اشاره دارد. قدیمی‌ترین کشند سرخ در سال ۷۳۱ میلادی رخ داد اما به طور کلی سواحل کالیفرنیا از این نظر شناخته‌شده‌تر هستند چرا که آمریکایی‌ها در هر فصل تابستان دست‌کم یکبار با این پدیده برخورد می‌کنند. سابقه کشند سرخ در هندوستان نیز به سال ۱۹۳۵ میلادی برمی‌گردد. اما روایت کشند سرخ در آب‌های خلیج‌فارس از جنس دیگری است. در جدول ذیل می‌توانید تاریخچه مستند وقوع این پدیده را در خلیج‌فارس و دریای عمان مشاهده کنید.
ترتیب وقوع | کشور | سال | ارگانیسم دریایی که بواسطه‌ی کشند سرخ از بین رفته |
۱ | عمان | ۱۹۷۶ | ماهیان |
۲ | بحرین و عربستان صعودی | ۱۹۸۷ | پستانداران دریایی، پرندگان و ستاره‌های دریایی |
۳ | عمان | ۱۹۸۸ | ماهیان و ستاره‌های دریایی |
۴ | ایران | ۱۹۹۶ | ماهیان |
۵ | کویت | ۱۹۹۹ | ماهیان |
۶ | امارات | ۲۰۰۰ | ماهیان |
از سال ۲۰۰۰ میلادی تا سال ۲۰۰۸ خبری از وقوع کشند سرخ در این منطقه نبود تا اینکه برای نخستین‌بار یک ماهیگیر در منطقه کالبا (Kalba) و در ماه آگوست سال ۲۰۰۸ م. با آن برخورد کرد. در آنزمان وقوع کشند سرخ بشدت گسترده و تاثیرگذار گزارش شد چنانچه کل بخش شرقی امارات متحده عربی را دربرگرفت و تعادل اکولوژیکی منطقه را به نوعی برهم زد. میزان تاثیرگذاری به اندازه‌ای بود که تا سال ۲۰۰۹ میلادی منطقه عملاً با این معضل درگیر بود. تحقیقات انجام شده نشان داد که همزمانی وقوع این پدیده با مانسون (بادی که از اقیانوس هند در تابستان به سمت شمال می‌وزد)، تاثیر جریان‌های مختلف اقیانوسی و وقوع ال‌نینیو (جریان گرم جنوبی که در طول سواحل اقیانوس آرام اتفاق می‌افتد) در شدت این تاثیرگذاری موثر بوده است.
دلایل وقوع کشند سرخ
همانطور که گفته شد، کشند سرخ یا بلوم‌های جلبکی زمانی اتفاق می‌افتند که کلونی‌های جلبکی (ساده‌ترین گیاهان دریا و آب‌های شیرین) به شکل مهارناپذیری رشد کرده و توسعه پیدا می‌کنند و از این طریق امکان آسیب‌رسانی به انسان‌ها، ماهیان و سایر موجودات آبزی میسر می‌شود. درست است که بعضی از مردم این پدیده را کشند سرخ می‌نامند اما این اصطلاح در میان دانشمندان کماکان به بلوم یا شکوفایی خطرناک جلبکی مشهور است. از آنجایی که سلامت مردم محلی و بالاخص اقتصاد منطقه‌ای از وقوع این پدیده آسیب می‌بیند لذا مطالعات گسترده‌ای در سطح جهان نسبت به این پدیده در دست انجام است. رشد انفجاری دینوفلاژلیتزها (Dinoflagellates) که در اصل انواع مشخصی از جلبک‌ها هستند، دلیل وقوع این پدیده عنوان شده است.
زمانی که میلیون‌ها جلبک میکروسکوپی بازتولید شده و خوشه‌های آن‌ها سطح آب‌ها را فرامی‌گیرد، رنگ آب هم کم‌کم تغییر می‌کند. مشاهده سایه قرمز رنگی که البته دامنه آن از صورتی تا نارنجی و قهوه‌ای و زرد متغیر است، گواه آن است که اتفاقی نامتعارف در اکوسیستم آبی در حال وقوع است. عوامل متعددی هم باعث گسترش توده موسوم به بلوم جلبکی می‌شوند که از آن جمله می‌توان به شوری کم، حضور شاخص مواد غذایی در آب و گرم‌تر شدن آب اشاره کرد.
جلبک‌هایی که منجر به بلوم می‌شوند، اغلب حاوی سمی هستند که سیستم عصبی و گوارشی حیوانات را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. بلوم‌های جلبکی مرگ و میر گسترده ماهیان و سایر موجودات آبزی را به دنبال دارند. سر دراز این رشته گاهی دامن پستانداران و پرندگانی را هم که از ماهیان تغذیه می‌کنند، می‌گیرد. انسان‌ها هم از این دردسر سر سالم بیرون نمی‌آورند. امواج می‌توانند باعث رهاسازی سم جلبک‌های مذکور به هوا شوند بنابراین در زمان بلوم‌های جلبکی اغلب مشکلات تنفسی برای مردم محلی و بالاخص آن‌هایی که با مشکلات تنفسی مانند آسم هم دست به گریبان هستند، پیش می‌آید. راه‌حل ۱۰۰ درصدی برای بلوم‌ها پیشنهاد نشده و راه‌حل‌ها اغلب در حد یکسری کلیات هستند. در حال حاضر اقدامات پیشگیرانه به منظور عدم آسیب به جوامع محلی تنها راهکار به نظر می‌رسد.
گزارش: فرناز حیدری
No tags for this post.
