رشد ۴۲ درصدی موسیقی ایرانی در جشنواره موسیقی فجر/موسیقی ایرانی پیوند عمیقی با هویت ملی و زبان فارسی دارد
چلمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر تنها جشنواره موسیقی کشور در ابعاد بین‌المللی است که تمامی ژانرها را در خود جای داده و هر ساله با استراتژی خاصی و با حضور حداکثری هنرمندان عرصه موسیقی برگزار می‌شود. این جشنواره، علاوه بر گستردگی اجراهای موسیقی در تهران و بسیاری از استان‌های کشور و همچنین ترویج موسیقی و حمایت از هنرمندان، در پویایی اقتصاد هنر موسیقی نیز نقش بسزایی دارد. برخی ژانرها در چنین جشنواره‌ای بازگشت مالی قابل توجهی را به همراه داشته‌اند. از این رو، جشنواره موسیقی فجر را می‌توان از منظرهای گوناگونی مورد بررسی قرار داد. خبرگزاری سینا در گفت و گویی اختصاصی این موضوع را محمدعلی مرآتی، رئیس انجمن موسیقی ایران بررسی کرده است.
تحلیل آماری موسیقی ایرانی در جشنواره چهلم
رئیس انجمن موسیقی ایران در بخش دیگری جایگاه موسیقی ایرانی را در جشنواره چهلم از منظر آماری تحلیل کرده و می‌گوید: «در این دوره، رشد ۴۲ درصدی در بخش موسیقی دستگاهی و موسیقی نواحی مشاهده شده است. این افزایش به‌ویژه در سالن‌هایی مانند برج آزادی، که میزبان اجراهای ویژه موسیقی اقوام و استان‌ها بوده، به وضوح نمایان است. در مقایسه با سال گذشته که اجراها در ۶ سالن برگزار می‌شد، امسال این تعداد به ۱۰ سالن افزایش یافته و حدود ۴ تا ۵ سالن اصلی به اجرای موسیقی دستگاهی و موسیقی ایرانی اختصاص پیدا کرده است. این روند، علاوه بر افزایش کمی اجراها، نشان‌دهنده رشد کیفی موسیقی ایرانی نیز هست. برخلاف دیدگاه برخی که تصور می‌کنند جشنواره‌ها موجب افت کیفیت موسیقی می‌شوند، آمارها نشان می‌دهد که جشنواره‌ها، به‌ویژه با حضور نسل جوان، بستری مناسب برای رشد و ظهور استعدادهای درخشان فراهم کرده‌اند.»
او در ادامه می‌افزاید: «حضور نسل جوان در جشنواره‌ها، به‌ویژه در قالب ارکسترهای بزرگ که گاه از ۳۵ تا ۶۰ نوازنده تشکیل شده‌اند، نشان‌دهنده گرایش گسترده به موسیقی ایرانی است. این ارکسترها که نسبت به گذشته تعدادشان چند برابر شده، نشان می‌دهند که موسیقی ایرانی همچنان زنده است و در دل فرهنگ شفاهی ایران جایگاه مستحکمی دارد. برای نمونه، اگر ۴۰ سال پیش تنها چند نوازنده کمانچه فعال بودند، امروز این تعداد به هزار نفر رسیده است. این افزایش نه‌تنها از نظر کمی، بلکه از لحاظ کیفی نیز چشمگیر است.»
بیشتر بخوانید:
جشنواره موسیقی فجر فرصتی برای رونق اقتصادی جشنواره موسیقی فجر
جایگاه موسیقی ایرانی در جشنواره فجر
محمدعلی مرآتی، مدرس موسیقی و موسیقی‌شناس که تخصص و فعالیتش در حوزه ردیف موسیقی ایرانی است، درباره جایگاه موسیقی ایرانی و هویت ملی در جشنواره فجر می‌گوید: «این موضوع را از دیدگاه رشد کیفی و روند تکامل این موسیقی در سال‌های اخیر بررسی می‌کنم.»
او ادامه می‌دهد: «موسیقی دستگاهی ایران، که اساس آن بر سنت شفاهی (oral tradition) استوار است، بخشی از زبان و هنر زیبایی‌شناسانه ایرانی محسوب می‌شود. خوشبختانه، مانند موسیقی محلی ایران، که از نظر ژنتیکی و اندام‌وار با موسیقی دستگاهی پیوند دارد، توانسته به حیات خود ادامه دهد. این ارتباط تنگاتنگ میان این گونه‌های موسیقایی، ویژگی منحصربه‌فردی است که در ایران به شکلی شگفت‌انگیز حفظ شده و به حرکت خود ادامه داده است.»
نقش زنان در موسیقی ایرانی
به گفته مرآتی، جایگاه زنان در موسیقی ایرانی نیز در سال‌های اخیر تقویت شده است. او می‌گوید: «اگر در گذشته تصور می‌شد که موسیقی ایرانی عمدتاً در اختیار آقایان است، در سال‌های اخیر، به‌ویژه امسال، شاهد رشد چشمگیری در تعداد گروه‌های بانوان هستیم که هم در نوازندگی و هم در اجراهای ویژه خود پیشرفت قابل‌توجهی داشته‌اند.»
افزایش مشارکت در جشنواره چهلم
به عنوان مدیر اجرایی چهلمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر، مرآتی می‌گوید: «بر اساس آمارهای رسمی، امسال ۱۷۰۰ نوازنده در این جشنواره حضور داشتند. این آمار شامل ارکسترهای ثابت مانند ارکستر سمفونیک و ارکستر ملی نمی‌شود، اما به‌خوبی نشان می‌دهد که میزان مشارکت گروه‌های موسیقی افزایش یافته است. هر گروه برای ادامه حیات خود نیازمند مخاطب است و رشد تعداد گروه‌ها نشان‌دهنده استقبال عمومی از موسیقی ایرانی است، حتی با وجود چالش‌های موجود.»
موسیقی ایرانی و پیوند آن با زبان فارسی
رئیس انجمن موسیقی ایران با اشاره به اخبار منتشرشده طی هفته‌های اخیر درباره زبان فارسی و ارتباط آن با موسیقی توضیح می‌دهد: «این اخبار نشان می‌دهد زبان فارسی همچنان به‌عنوان یک زبان باستانی زنده در دنیای مدرن به حیات خود ادامه داده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مسئله در مورد موسیقی ایرانی نیز صادق است. موسیقی ایرانی نه‌تنها از بین نرفته، بلکه به دلیل پیوند عمیق با هویت ملی و زبان فارسی، به تحول و تکامل خود ادامه داده است. البته افزایش تعداد گروه‌ها لزوماً به معنای تکامل موسیقی نیست، چراکه هنر موسیقی همواره در تعامل با شرایط اجتماعی و فرهنگی، در حال تغییر و تحول است.»
اهمیت هماهنگی گروهی در موسیقی ایرانی
مرآتی در ادامه می‌گوید: «یکی از نکات قابل‌توجه در جشنواره امسال، اهمیت مفهوم “آنسامبل بودن” و هماهنگی گروهی در موسیقی ایرانی است. در گذشته، موسیقی ایرانی بیشتر به‌صورت تک‌نوازی یا در گروه‌های کوچک اجرا می‌شد، اما امروز شاهد شکل‌گیری ارکسترهای بزرگ‌تری هستیم که تجربه‌ای جدید را برای هنرمندان جوان فراهم کرده‌اند. این تجربه نه‌تنها از نظر فنی، بلکه از منظر فرهنگی نیز ارزشمند است، زیرا نوازندگان را به شنیدن صدای یکدیگر، هماهنگی در اجرا، و رعایت زیبایی‌شناسی صوتی ترغیب می‌کند.»
محمدعلی مرآتی در پایان بر این باور است که آنچه در جشنواره موسیقی فجر امسال مشاهده شد، رشد کمی و کیفی موسیقی ایرانی در تمامی شاخه‌ها، از موسیقی دستگاهی و موسیقی نواحی گرفته تا موسیقی کودک و نوجوان و گروه‌های بانوان است. این روند امیدوارکننده نشان می‌دهد که موسیقی ایرانی، با وجود همه چالش‌ها، همچنان زنده و پویا باقی مانده است.ذس
