جنجال رسانه ای؛ شهر باستانی یا قلعه نظامی؟

در پی انتشار تصاویری از ظاهر شدن بقایای سازه های معماری در بخش نگین کویر واقع در جنوب استان کرمان، شاهد ایجاد موج خبری وسیعی هستیم که همگی خبر از کشف یک شهر باستانی می دهند. با کمی جستجو و بررسی تصاویر مشخص می شود که تمامی این تصاویر از یکی از خبرگزاری ها بازنشر شده و اطلاعات ارائه شده در این رابطه بسیار محدود و غیر کارشناسانه است. متن خبری که در تمامی پایگاه های خبری به همراه تصاویر منتشر شده، شامل چند جمله کوتاه است که بر اساس آن مشخص می شود: «طوفان سنگین شن در شهرستان فهرج کرمان، موجب پدیدار شدن بخش عظیمی از یک شهر باستانی در بخش نگین کویر در حوالی این شهرستان شد. آثاری از سفال، استخوان و دیوارهای خشتی شهر در این محوطه باستانی مشاهده می شود.»

فارغ از بحث هیجانات رسانه ای و هیاهوی مرتبط با این مورد، لازم است پیش از اعلام نظر قطعی درباره کشف یک شهر باستانی، کمی تامل کرده و به کارشناسان و باستان شناسان سازمان میراث فرهنگی و پژوهشکده باستان شناسی فرصت انجام مطالعه و بررسی در این رابطه را بدهیم.

فارغ از بحث هیجانات رسانه ای و هیاهوی مرتبط با این مورد، لازم است پیش از اعلام نظر قطعی درباره کشف یک شهر باستانی، کمی تامل کرده و به کارشناسان و باستان شناسان سازمان میراث فرهنگی و پژوهشکده باستان شناسی فرصت انجام مطالعه و بررسی در این رابطه را بدهیم. البته متاسفانه باید در نظر داشت که با توجه به هیاهوی رسانه ای انجام شده در این زمینه، موضوع حفاظت و امنیت این محوطه بسیار خطیر شده و وظیفه یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی استان کرمان در این محوطه بسیار دشوارتر خواهد شد زیرا این خبر بدون شک موجب تحریک شامه قاچاقچیان اموال فرهنگی و غارتگران میراث کشور شده و در صورت عدم مراقبت از این محوطه باید منتظر تخریب وسیع این سایت توسط حفاران غیر مجاز باشیم. موضوعی که به کرات در دهه های گذشته در محوطه های باستانی ارزشمندی از قبیل جیرفت رخ داده است.

در اواخر فروردین ماه سال 1384 نیز خبری به سرعت در تمامی رسانه ها و پایگاه های خبری منتشر شد که بر مبنای آن اعلام شده بود با کشف یک اسکلت 7 هزار ساله در تهران، قدمت این شهر به 7 هزار سال افزایش پیدا کرده است در حالی که از منظر تخصصی و دیدگاه باستان شناسی، کشف یک مقبره و تدفین به هیچ عنوان به منزله تائید وجود سکونت شهری نبوده و نمی توان صرفا با استناد به یک تدفین، درباره قدمت یک شهر نظر داد.

درباره موضوع کشف آثار و سازه های جدید که بر اثر طوفان شن در استان کرمان کشف شده اند نیز موضوع به همین ترتیب است و به هیچ عنوان و با صرف کشف بقایای محدود آثار معماری نمی توان حکم به وجود یک شهر باستانی داد.

با بررسی تصاویر منتشر شده شاهد ظاهر شدن دیواره ها و سازه های معماری به شکل بقایای تالارها و اتاق هایی با اضلاع قائمه هستیم که در محوطه فوق دیده می شوند. به صورت پراکنده در این محوطه آثار ظروف سفالین، استخوان و آجرهای مربع شکلی که عموما به عنوان کفپوش استفاده می شدند وجود دارد. یکی از موارد جالب توجه در این تصاویر، وجود تنبوشه های سفالین یا همان سیستم لوله کشی سفالین است که در دوران گذشته در ایران رایج بوده و با بررسی قطر این لوله می توان استنباط کرد که مصرف کنندگان آن شامل جمعیت زیادی نبوده اند. از سوی دیگر بر اساس تصاویر منتشر شده، شاهد وجود یک تپه باستانی در محوطه ای مسطح هستیم که خود این موضوع می توان موید این باشد که برای قضاوت درباره کشف یک شهر باستانی هنوز بسیار زود بوده و باید به باستان شناسان اجازه داد تا با فراغ بال به مطالعه و پژوهش بپردازند. در نظر داشته باشید شکل گیری یک شهر تابع شرایط خاصی است و باید برای ایجاد شدن یک شهر عواملی وجود داشته باشد که در این محوطه کویری، نخستین و مهمترین آن؛ وجود منبع آب است. ظاهر شدن تنبوشه های سفالین نشان می دهد که گویا در این محوطه یک منبع تامین آب از جمله قنات یا به احتما قوی تر، چشمه وجود داشته ولی اعلام نظر قطعی درباره این مخزن آب و حجم آب تولیدی آن نیازمند بررسی و اعلام نظر کارشناسی است.

در بین آثار پدیدار شده همچنین شاهد بقایای بقایای طاق با قوس های هلالی هستیم که این موضوع نشان می دهد می توان نسبت به برنامه ریزی برای حفاری و بررسی سازه هایی که احتمالا با توجه به اقلیم خشک و مناسب منطقه، سالم باقی مانده اند اقدام کرد.

بر اساس شواهد و آن چه از تصاویر مشخص است، احتمالا در این منطقه با یک قلعه یا کاروانسرا رو به رو هستیم که مشابه آن به تعداد زیاد در استان های کرمان و یزد دیده می شود. البته این موضوع نیز صرفا یک نظریه و حدس بر اساس شواهد فعلی است و مجددا تاکید می شود که تنها با بررسی و کاوش های علمی باستان شناسی می توان نسبت به صحت آن اظهار نظر قطعی کرد. انتظار می رود مسئولان سازمان میراث فرهنگی کشور و استان کرمان؛ نسبت به برنامه ریزی سریع و انجام حفاری اضطراری در این محوطه اقدام کرده و پیش از تخریب این آثار از سوی حفاران غیر مجاز؛ عملیات کاوش را آغاز کنند. در حال حاضر تنها موضوعی که می توان بر آن تاکید کرد، ارزشمند بودن آثار تاریخی فوق از نظر مطالعاتی و پرهیز از بزرگنمائی و جنجال رسانه ای است.