آیا سرطان شانسی است؟
حالا و بعد از گذشت دو سال همین گروه با یک مدل ریاضی نشان داده‌اند، که بیشتر از دو سوم سرطان‌ها در اثر خطایی رخ می‌دهد، که در هنگام رونویسی از دی‌ان‌ای توسط سلول رخ می‌دهد، چیزی شبیه خطای تایپی ژنتیکی. اما آیا این یافته و مدل‌سازی به این معنی است که عادات و سبک زندگی ما تاثیر کمی در بروز سرطان دارند و این تنها شانس است که سرنوشت ما را رقم می‌زند؟
قبل از پاسخ دادن به این پرسش ابتدا بیائید، ببینیم تحقیقی که باعث این (سوء) برداشت شده، چیست و چه می‌گوید. بر اساس نتایج این تحقیق که در Science منتشر شده است، این تیم تلاش کرده‌اند به بحث طولانی در مورد سهم دلایل ذاتی و محیطی در بروز سرطان پاسخ دهند. بر این اساس اشتباه‌های تصادفی در هنگام تقسیم شدن سلول‌های بنیادی، عامل دو سوم جهش‌های سرطانی در سلول‌ها هستند. بر اساس نتایج این گروه از محققان دانشکده پزشکی جان هاپکینز برای بروز انواع سرطان نه تعداد آنها، عوامل محیطی و سبک زندگی مثل سیگار کشیدن، و چاقی نقش 29 درصدی و ارث نقش 5 درصدی دارند و بقیه بر اثر اشتباه رخ می‌دهد. بنابراین بسیاری از سرطان‌ها ارثی نیستند، و نمی‌توان با تغییر سبک زندگی از آنها جلوگیری کرد. «برت ووگل‌استین» نویسنده همکار این مقاله و ژنتیک‌شناس از مرکز سرطان بالتیمور مریلند می‌گوید:« این تحقیق ممکن است نحوه نگرش و رویکرد ما به مبارزه با سرطان را تغییر دهد».
بر اساس نتایج این گروه از محققان دانشکده پزشکی جان هاپکینز برای بروز انواع سرطان نه تعداد آنها، عوامل محیطی و سبک زندگی مثل سیگار کشیدن، و چاقی نقش 29 درصدی و ارث نقش 5 درصدی دارند و بقیه بر اثر اشتباه رخ می‌دهد
سرطان، بیماری خودسر؟
این یافته‌ها نگرش رایج در مورد ارثی بودن وتاثیر عوامل محیطی در بروز سرطان را به چالش می‌کشد. این جهش‌های تصادفی در طول زمان رخ می‌دهند و به همین دلیل است که سرطان بیشتر افراد پیر را درگیر می‌کند. به این ترتیب آن‌طورکه محققان می‌گویند، دانستن این‌که سرطان ممکن است در هر زمانی بروزکند و کاری برای پیشگیری از آن نمی‌توان کرد، باعث می‌شود، نقش تشخیص زودهنگام در بروز این بیماری و درمان آن در مبارزه با سرطان اهمیت بیشتری پیدا کند. ووگل استین و ریاضی دان زیستی « کریستین توماستی» در تحقیق سال 2015 نشان دادند که جهش‌های تصادفی دلیل بروز سرطان بیشتر در برخی اعضای بدن است. برای مثال سلول‌های بنیادی به طور مداوم، لایه درونی روده بزرگ انسان را از نو می‌سازند. همین مسئله باعث می‌شود سرطان در این عضو بسیار بیشتر از مغز رخ دهد که ساختار سلولی نسبتا ثابتی دارد. این تحقیق اما بسیار بحث بر انگیز شد، چون از آن اینطور برداشت شد که بسیاری از سرطان‌ها نتیجه شانس بد است. با این حال بسیاری از محققان درباره این نتایج قانع نشدند. یکی از بزرگترین انتقاد‌ها به تحقیق 2015 این بود که این بررسی سرطان‌های سینه و پروستات را که شایع‌ترین سرطان‌ها در بین زنان و مردان هستند را وارد مدل‌سازی نکرده بود. محققان بسیاری در آن زمان گفتند که وارد شدن نتایج ناشی از این دو سرطان ممکن است نتیجه را تغییر دهد. همچنین مدل سازی تحقیق 2015 تنها بر اساس نتایج کشور آمریکا انجام شده بود و این انتقاد که این نتایج شرایط محیطی در دیگر نقاط جهان را نادیده گرفته است، را برانگیخت.
شانس سرطان
برای بسیاری از اعضا جهش‌هایی که منجر به سرطان می‌شوند، بر اثر استباهات تصادفی در حین تقسیم سلولی رخ می‌دهند. اما این‌که سرعت تقسیم سلولی ثابت است یا تحت تاثیر سبک زندگی و محیط، از عضوی به عضو دیگر فرق می‌کند. در دیاگرام بالا نقش عوامل مختلف محیطی، ارثی و شانس را در بروز سرطان در عضوهای مختلف می‌بینید. اما همان‌طور که در متن هم گفته شد، تاثیر عوامل محیطی در بروز خطا با نقش این عوامل در نرخ تقسیم سلولی تفاوت دارد و همچنان ممکن است این عوامل همچنان که می‌دانیم در مورد روده بزرگ باعث افزایش نرخ تقسیم سلولی می‌شوند، در مورد سایر ارگان‌ها هم نقش داشته باشند. در این نمایه B مغز، BL مثانه، Br سینه، C دهانه رحم، Cr رودهه بزرگ، E مری، NH سر و گردن، Kکلیه، Li کبد، Lk خون، Lu ریه، M پوست، NHL لنفوم غیرهوچکین، O تخمدان، P لوزالمعده،، S شکم، Th تیروئید و U رحم هستند
تحقیق جامع
اما در تحقیق جدید وگل‌استین، توماستی و همکار مدرسه پزشکی جان هاپکینز، « لو لی» اطلاعات مربوط به 17 نوع سرطان مختلف از 69 کشور جهان را بررسی کردند که این بار شامل سرطان‌های سینه و پروستات هم می‌شد. این مرتبه هم محققان ارتباط بسیار قوی بین سرطان و بافت‌هایی یافتند که تعداد تقسیمات سلول‌های بنیادی در آنها بسیار زیاد است. این تیم هم چنین از اطلاعات دی‌ان‌ای مطالعات اپیدمی‌شناسی استفاده کردند، تا میزان جهش‌های ناشی از ارث و مسائل محیطی را محاسبه کنند. میزان جهش‌های مرتبط با اشتباهات تصادفی مثل رو نویسی اشتباه، دخیل کردن یا پاک کردن اشتباه ژن، تغییرات اپی‌ژنتیک ( تغییرات پلاک‌های شیمایی روی دی‌ان‌ای یا پروتئین‌ها که فعالیت ژن را تحت تاثیر قرار می‌دهند)و چینش ژنی همچنان بالا بود و این اشتباه‌ها به صورت غیر قابل پیشگیری در هنگام تقسیم سلولی رخ می‌دهد.
سرطان چطور رخ می‌دهد؟
برای پاسخ دادن به پرسشی که در ابتدای متن مطرح کردیم، ابتدا باید بدانیم سرطان چطور رخ می‌دهد. معمولا سرطان در اثر انباشته شدن جهش‌های بسیار در سلول رخ می‌دهد. در برخی افراد تعداد زیادی از این جهش‌ها انباشته می‌شوند، اما آنها تا زمان رخ دادن تحریک نهایی که به بدخیمی منجر می‌شود، به سرطان مبتلا نخواهند شد. برای برخی تومورها برخی از این جهش‌ها ممکن است به طورکلی نتیجه اشتباه در تقسیمات سلولی باشد. ووگل‌استین می‌گوید:«بنابراین هیچ راهی برای فرار از این سرطان‌ها وجود ندارد». بقیه بدخیمی‌ها ممکن است نتیجه انباشته شدن جهش‌های در اثر عوامل محیطی، ارثی و تصادفی باشند. مثلا سرطان ریه و بسیاری دیگر از سرطان‌ها به طور جدی بر اثر جهش‌های ناشی از عوامل محیطی بروز می‌کنند، و به طور جدی با پرهیز ازعوامل سرطان‌‌زا، حتی وقتی بیشتر جهش‌های ناشی از عوامل تصادفی رخ داده‌اند، می‌توان از بروزشان جلوگیری کرد..
همه چیز بر عهده بخت بد است؟
با این حال در اظهار نظرها روی مطالعه جدید نکات قابل توجهی ذکر شده است. مثلا والکاو و مارتین نواک از دانشگاه هاروارد می‌گویند، چرا در برخی بافت‌ها با نرخ شبیه تقسیم سلولی نرخ بروز سرطان متفاوت است. این نشان می‌دهد برخی بافت‌ها در خلاص شدن از دست بافت‌های سرطانی موفق‌ترند و فهمیدن روش آنها ممکن است راهی جدید برای مبارزه بار سرطان را نشان ما دهد. برخی محققان دیگر هم می‌گویند، محققان هاپکینز دلایل ناقصی ارائه کرده‌اند:« آنها فرض کرده‌اند، فقط به دلیل نرخ بالای تبدیل سلول‌های بنیادین در بافت‌ها، نرخ سرطان هم در آنها بالا خواهد بود و یکی باعث دیگری خواهد شد». محقق سرطان « آنه مک تیرنان» از مرکر نحقیقات فرد هاچینسون در سیاتل این را می‌گوید و ادامه می‌دهد:« در تحقیق جدید آنها اطلاعات کشورهای دیگر را هم اضافه کرده‌اند، اما از شر این تفکر جانبدارانه خلاص نشده‌اند». با این حال بر اساس نتایج توماستی و همکارانش، 40 درصد سرطان‌ها قابل پیشگری هستند. این سرطان‌ها آن‌هایی هستند که افراد از عوامل بروز خطرشان جلوگیری کنند. عوامل خطر شامل قرار گرفتن در معرض آفتاب شدید، چاقی، تغذیه نامناسب و … هستند. اما برخی محققان می‌گویند این تخمین ممکن است در جهان واقعی خیلی واقعی نباشد، چون ما هنوز همه عوامل بروز سرطان را نمی‌شناسیم.
بخت بد یا روزنامه نگاری بد؟
اما بسیاری از رسانه‌های نتایج این تحقیق را علی‌رغم تاکید خود محققان در موثر بودن سبک زندگی طوری بازنشر کردند که نشان دهنده بی تاثیر بودن سبک زندگی در بروز سرطان بود. در حقیقت خواندن بسیاری از این مطالب خواننده را به این نتیجه می‌رساند که سرطان غیر قابل پیشگیری است و ربطی به سبک زندگی ندارد. به این ترتیب ارتباط دادن بسیاری از سرطان‌ها به شانس ممکن است عواقب ناخوش‌آیندی برای سلامت عمومی داشته باشد. در واقع ووگل استین و توماستی می‌گویند، یافته‌های آنها بر توصیه‌های مرتبط با سلامتی منطبق هستند. سیگار نکشیدن، آفتاب نگرفتن طولانی، در معرض هوای آلوده نبودن و بقیه موارد از جهش‌های ناشی از محیط پیشگیری می‌کنند. کاستن از این جهش‌ها که در تجمع با جهش‌های تصادفی و ارثی سلول را به لبه پرتگاه بدخیمی می‌رساند، از برزو سرطان جلوگیری می‌کند. در واقع بدون بروز جهش‌های ناشی از عوامل محیطی تومورها ممکن است هرگز بروز نکنند، یا بسیار دیر بروز کنند. ا
سیگار نکشیدن، آفتاب نگرفتن طولانی، در معرض هوای آلوده نبودن و بقیه موارد از جهش‌های ناشی از محیط پیشگیری می‌کنند. کاستن از این جهش‌ها که در تجمع با جهش‌های تصادفی و ارثی سلول را به لبه پرتگاه بدخیمی می‌رساند، از برزو سرطان جلوگیری می‌کند. در واقع بدون بروز جهش‌های ناشی از عوامل محیطی تومورها ممکن است هرگز بروز نکنند، یا بسیار دیر بروز کنند.
ما برای روشن‌تر شدن موضوع بگذارید مثال‌ها را یک بار دیگر بررسی کنیم. این تحقیق می‌گوید سرطان بر اثر اشتباه در تقسیمات سلولی رخ می‌دهد و ربطی به سبک زندگی ندارد. نخستین موردی که می‌توان در مورد این اشتباه‌ها به آن اشاره کرد این است که هر چه سلول بیشتر تقسیم شودف شانس بروز اشتباه در آن بالا می‌رود. اما این تحقیق به نقش عوامل محیطی در بالا بردن سرعت تقسیم سلولی اشاره نمی‌کند. مثلا در مورد روده می‌دانیم، رژیم غذایی نقش موثری در افزایش سرعت تقسیم و نو شدن لایه درون روده بزرگ دارد. رژیم پر گوشت و چربی به این لایه آسیب رسانده و باعث تقسیم سریعتر سلولی در این ناحیه می‌شود. بنابراین طبیعی است که هرچند اشتباه‌ها به صورت تصادفی رخ می‌دهند،اما ما شانس بروز اشتباه را بر اثر بالا بردن نرخ تقسیم سلولی با سبک زندگی زیاد می‌کنیم. مثال دیگر را می‌توان در مورد مسائل اپی‌ژنتیک زد که روی بروز اشتباه‌ها موثرند. ما می‌دانیم عوامل غیر ژنتیکی مثل مواد شیمیایی روی بیان و نحوه عمل‌کرد ژن‌ها تاثیر می‌گذارند. مثلامواد شیمایی و آلودگی هوا در تخریب سریعتر تلومرها که پوشش انتهایی کروموزم‌ها هستند،اثر گذارند. تلومر مانند سپری کروموزم را از ایجاد پیوستگی‌های نابجا و غیر صحیح و تخریب به‌وسیله آنزیمهای اگزونوکلئاز سلول محافظت می‌نماید. همچنین، مشخص شده است که تلومر درمکان یابی و جایگیری کروموزم در هسته و خاموشی انتخابی ژن‌های مجاور خود، ایفای نقش می‌کند. بنابراین سبک ومحیط زندگی می‌تواند سبب بروز جهش‌های اشتباه بیشتر شود. علاوه بر این‌ها ما می‌دانیم برخی سلول‌های سرطانی از برخی پروتئین‌ها که وجود داشتن یا نداشتنشان ارثی است، برای پنهان شدن از دست سیستم ایمنی بدن استفاده می‌کنند. در نتیجه هر چند ارث ممکن است در بروز سرطان موثر نباشد، اما در ابتلا ودرمان ان بسیار موثر خواهد بود. بنابراین هرچند نتایج این تحقیق نقش جهش‌های سلولی و بروز تصادف در این جهش‌ها را در بروز سرطان بسیار بزرگ برآورد می‌کند، اما نقش سایر عواملرا نادیده نمی‌گیرد. مخصوصا آنجا که می‌گوید جهش‌های ژنتیکی ناشی از عوامل محیطی ممکن است حکم تیر خلاص را به سلول داشته باشند و ضربه آخر را به سلولی که انواع جهش‌های تصادفی در آن انباشته شده وارد کنند. پس نابراین حداقل تا اطلاع ثانوی همان‌طور که خود ووگل‌استین و توماستی هم می‌گویند، حداقل 40 درصد سرطان‌ها قابل پیشگیری هستند و بهتر است برای پیشگیری از آنها سبک زندگیمان را درست مدیریت کنیم.
علی رنجبران
No tags for this post.
