حیات باغات قصردشت؛ میراث در خطر که نیازمند مشارکت همگانی است
عضو شورای اسلامی شهر شیراز با بیان اینکه باغات قصردشت، میراث سرسبز شیراز، با کاهش مساحت، بحران آب و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در خطر نابودی است، گفت: شورای شهر با برنامه‌های ترویجی و نظارتی برای حفظ آن تلاش می‌کند، اما همراهی مردم و مسئولان ضروری است.
به گزارش خبرگزاری سینا، ابراهیم کمالی امروز، ۹ دی‌ماه در صحن علنی شورای اسلامی شهر شیراز در نطق پیش از دستور خود اظهار کرد: از کاشت یک نهال تا تبدیل شدن آن به یک درخت تنومند سال‌ها زمان لازم است، تبدیل یک درخت به چندین درخت و شکل‌گیری باغ چندین سال زمان می‌خواهد. باغات و پهنه‌های سبز میراثی است که در طول زمان و به قیمت عمر، هزینه، آب و خاک این شهر و مردمانش شکل گرفته است. هویت شیراز به باغ گره خورده و شهرتش در ادبیات، تاریخ و مکتوبات جهانگردان از دیرباز به سرسبزی و آب و هوای خوش است. القابی چون جنت‌تراز یا شهر گل و بلبل مدیون پهنه‌های سبز این شهر است که بخش عمده آن در محدوده قصردشت قرار داشت و دارد.
وی افزود: باغات قصردشت که روزگاری بسیار متراکم بودند قدمتی چندصد ساله دارند و یک میراث تاریخی زنده و دارای حیات، نه فقط برای شهروندان شیراز بلکه برای کل کشور است. این پهنه‌های سبز محصول سال‌های عمر مردم این شهر است که نسل در نسل به ما رسیده و تلاش برای حفظ آن‌ها وظیفه سازمانی، شرعی و وجدانی تک تک ماست.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز تصریح کرد: تکراری‌ترین جمله در مورد باغات قصردشت این هشدار است که مردم شریف شیراز و مسئولان محترم از ۳۵۰۰ هکتار وسعت باغات در هم تنیده قصردشت اکنون کمتر از ۹۸۰ هکتار آن هم به‌صورت اسمی باقی مانده است و اگر دیرتر از این برای حفاظت همه‌جانبه اقدام کنید باید در تاریخ از این باغات یاد کرد.
کمالی ادامه داد: شورای اسلامی شهر شیراز بر مبنای همین دغدغه از بیش از یک سال گذشته ذیل 2 کمیسیون خدمات شهری و شهرسازی اقدام به ایجاد کمیته صیانت از باغات کرد و در این کمیته تلاش شد بر دو محور آسیب‌شناسی و اجرای سیاست‌های ترویجی تمرکز شود و در زمینه برنامه‌های کاربردی با قابلیت عملیاتی شدن، همفکری و تصمیم‌سازی انجام بگیرد.
وی اضافه کرد: تاکنون کمیته صیانت از باغات ۲۴ جلسه برگزار نموده و در نخستین و اصلی‌ترین دستور کارهای خود، اجرای سیاست‌های ترویجی و نرم‌افزاری را در پیش گرفته است. ترویج سنت باغداری، آموزش باغداران، حمایت از مالکان باغات، شناسایی مشکلات آن‌ها و تلاش در جهت رفع‌شان، برنامه‌ریزی برای اقتصادی شدن و سودآوری باغات، پیگیری برنامه‌های گردشگری و جشنواره‌های فصلی، حمایت از پایان‌نامه‌های دانشگاهی و طرح‌های پژوهشی مرتبط با حوزه باغات، برگزاری اردوهای دانش‌آموزی در باغات، حمایت از سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در این حوزه از جمله اقدامات مذکور است.
کمالی با اشاره به اینکه در کمیته صیانت از باغات، آسیب‌شناسی و دلایل شرایط بغرنج کنونی باغات بررسی شده است، به تشریح مهم‌ترین آن‌ها پرداخت و گفت: نبود بانک اطلاعاتی از باغات شیراز و نظارت به‌روز و علمی دو مشکل جدی و چالش‌برانگیز است. اطلاعات پراکنده و محدودی در دوایر مختلف شهرداری به فراخور نیاز هر مجموعه وجود دارد، اما حیرت‌انگیز است که هیچ‌کس در شهرداری نمی‌داند در کلان‌شهر شیراز که ماهیت تاریخی و فرهنگی آن با باغ گره خورده، چند هکتار باغ وجود دارد.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز با اظهار به اینکه تنها نظارت کنونی بر باغات گشت‌های میدانی واحد تخلفات است، گفت: ما در فقر زیرساخت اطلاعاتی و نظارتی به سر می‌بریم در حالی که برای بررسی دقیق وضع موجود نیاز به بانک اطلاعاتی است.
وی عنوان کرد: شهرداری شیراز مشابه آنچه در سامانه جامع املاک در حال انجام است یا سامانه بوستان سازمان سیما منظر، به سامانه جامع باغات نیازمند است که گام اول آن شناسایی باغات شیراز چه باغات حوزه استحفاظی قصردشت و چه باغات خارج از آن است.
کمالی خاطرنشان کرد: طرح ممیزی و تهیه بانک اطلاعات باغات شیراز با استفاده از GIS و سنجش از دور برای حفظ و حراست از کل باغات شیراز در کمیته صیانت از باغات تهیه شده و مراحل بررسی را می‌گذراند. ماحصل این طرح ایجاد شناسنامه به ازای هر یک باغ در شیراز است که شامل نقشه و اطلاعات توصیفی خواهد بود. تلاش می‌کنیم اطلاعات حاصل نیز در سامانه‌ای مجزا با هدف ایجاد یک هویت مشخص برای باغات بارگذاری شود و روشن و شفاف هم در اختیار شهرداری و هم شهروندان قرار گیرد.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز بیان کرد: در بعد نظارتی به بررسی لحظه‌ای و شبانه‌روزی باغات با استفاده از سیستم‌های امروزی مثل ریزپرنده‌ها و ارسال مداوم داده به واحدهای متولی نیازمندیم. امیدوارم با تحول اداری و ایجاد ناحیه ویژه باغات حرکت‌های جدی و عملیاتی به این سمت آغاز شود.
وی همچنین، محوری‌ترین و بنیادی‌ترین مشکل، اصلِ طرح جامع و یکپارچه باغات قصردشت مصوب سال ۱۳۷۹ در شورای عالی شهرسازی و معماری عنوان کرد و افزود: نفس گروه‌بندی باغات یک اقدام مطلوب در جهت نگهداشت پهنه‌های باغی است اما این طرح خلأهای بسیار دارد و سبب شده در چشم‌انداز سی‌ساله خود که اکنون دیگر کمتر از ۶ سال به پایان آن باقی مانده، نتواند کارآمدی خود را نشان دهد.
به گفته عضو شورای اسلامی شهر شیراز؛ شرایط اسفناک کنونی باغات قصردشت از ناموفق بودن آن حکایت دارد. مرزبندی‌های موهوم این طرح سبب شده جزایری از باغات گروه پنج در دل باغات گروه یک قرار گیرند یا باغات متراکمی مثل پهنه صرافی در گروه پنج جای داده شوند که البته امروز اثری از آن باقی نمانده است.
کمالی در ادامه سخنان خود بیان کرد: جابجایی مرز باغات گروه یک در برخی کوچه‌ها و معابر و قرار نگرفتن بخش زیادی از توده‌های باغی شیراز در محدوده استحفاظی، همگی حاصل نقایص طرح جامع باغات قصردشت و توده‌بندی‌های غیر اصولی آن است.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز بیان کرد: شهرداری باغدار خوبی نیست. باغداری کاری علمی، تخصصی و پرهزینه و البته پردرآمد است و در حیطه وظایف تخصصی شهرداری نمی‌گنجد. واگذاری باغات به شهرداری تاکنون نتیجه مطلوبی نداشته است. اما در طرح جامع باغات قصردشت، مجموعه‌های تخصصی مثل جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست از این مسئولیت معاف شده‌اند. وظیفه‌ای نیز که برای شهرداری در نظر گرفته شد، تملک زمین باغات است.
به گفته وی؛ هویت باغ به درخت است؛ ارزش‌گذاری باید بر مبنای درخت به‌عنوان یک سرمایه و منبع اقتصادی انجام شود. خرید باغ به قیمت زمین سبب زیان دیدن باغدار می‌شود. تجدیدنظر در موضوع تملک باغات توسط شهرداری و جایگزین شدن با روش‌های به‌روز امری ضروری است.
کمالی تاکید کرد: بازنگری، اصلاح و تغییر طرح جامع و یکپارچه باغات قصردشت با وجود این نقاط ضعف، امری ضروری است و شورای اسلامی شهر شیراز باید پیگیری آن را از جمله کارهای بر زمین مانده خود تلقی کند.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز با اشاره به اینکه معضل آب باغات کاملاً جدی است، گفت: باغشهرها بلای جان باغات قصردشت شده‌اند. استحصال آب در بالادست این منطقه توسط باغشهرهایی که هیچ‌گونه همخوانی با زیست‌بوم استان ندارند به خشک شدن قنوات و چشمه‌سارها انجامیده و فاجعه‌ای را برای درختان کهن‌سال قصردشت رقم زده است.
کمالی با یادآوری اینکه چاه‌های غیرمجاز در این منطقه از شیراز به‌شدت زیاد است، خاطرنشان کرد: منابع آب باغ‌های قصردشت که عمدتاً توسط چشمه‌ها و قنوات تأمین می‌شد، با خشک شدن و از دست رفتن آن‌ها به‌شدت کاهش یافته است. ایجاد تصفیه‌خانه‌های محلی اقدام قابل تقدیری است که می‌تواند بخشی از نیاز آب باغات را در میان‌مدت تأمین کند، که البته مستلزم صرف هزینه‌های سنگین توسط شهرداری است.
وی تصریح کرد: مردم، شهرداری را متولی آب در حوزه باغات قصردشت می‌دانند، اما عملاً شهرداری هیچ اختیاری در این حوزه ندارد و سازمان آب منطقه‌ای متولی قانونی آب در این قسمت است. تلاش ما در کمیته صیانت از باغات جهت هماهنگی با مدیران این سازمان بعد از گذشت یک سال به نتیجه نرسیده است. از شهردار محترم و استاندار فارس خواهشمندم برای حل این مشکل شخصاً ورود کنند. آب حیاتی‌ترین مشکل باغات قصردشت است و باید به‌فوریت تعیین تکلیف شود.
کمالی با اظهار به اینکه نبود ساختار اداری و قانونی مناسب جهت مدیریت باغات یکی دیگر از مشکلات اصلی این حوزه در طی ۲۰ سال گذشته بوده است، توضیح داد: متولی باغات حوزه استحفاظی قصردشت تاکنون ستاد آبادگری باغات بوده است؛ یک نهاد ضعیف و دورافتاده در پستوی سازمانی شهرداری که در نمودار اداری یک حوزه ستادی ذیل مدیرکل شهرسازی معاونت شهرسازی شهرداری شیراز تعریف شده بود و اختیار قانونی و اجرایی مناسبی نداشته است، تا جایی که حتی از واحد تخلفات به‌عنوان ساده‌ترین و حیاتی‌ترین نیاز برای حفاظت از باغات محروم بوده است.
به گفته عضو شورای اسلامی شهر شیراز؛ حاصل چنین نهادی شرایط رو به اضمحلال باغات قصردشت در حال حاضر است. تلاش‌های شورای اسلامی و شهردار شیراز برای ترمیم اداری به تصویب ایجاد ناحیه ویژه باغات قصردشت در وزارت کشور انجامید که نمودار سازمانی آن در حال تکمیل است و همین چند روز اخیر با نصب تابلو در فضای عمومی جامعه اعلام موجودیت کرد.
کمالی با ابراز امیدواری مبنی بر اینکه نظارت ساختاری و هوشمند برای این ناحیه تعریف شود و تخلفات در حوزه باغات در لباس و شمایل جدید خودنمایی نکند، گفت: نبود کمیسیون ماده صد ویژه باغات چالش زیرساختی دیگری است. مطابق مصوبات شورا، کمیسیون ماده صد تخصصی باغات باید با حضور مدیران عالی استان تشکیل گردد که این اقدام علیرغم پیگیری‌ها و نامه‌نگاری‌های متعدد هنوز در معاونت شهرسازی به نتیجه نرسیده است. از شهردار محترم شیراز می‌خواهم تشکیل این کمیسیون را شخصاً پیگیری کنند.
وی با بیان اینکه کمیته صیانت از باغات در کنار اقدامات ترویجی برای حفظ ته‌مانده باغات قصردشت رویکرد سلبی را نیز دنبال نموده است، اظهار کرد: مشکل غیرقابل‌جبران باغات، بناهای غیرمجازی است که بی‌وقفه از پهنه باغات قصردشت سر برمی‌آورند. همین الان در گروه یک باغات که اصلی‌ترین و محافظت‌شده‌ترین گروه باغی است، ساخت‌وسازهایی در حال انجام است.
به گفته عضو شورای اسلامی شهر شیراز؛ در برخورد با ساخت‌وسازهای غیرمجاز ما کارنامه درخوری نداریم. بسیاری از پرونده‌های دانه‌درشت‌ها در حوزه باغات با آرای قطعی کمیسیون‌های ماده ۱۰۰ و مراجع قضایی همچنان منتظر اجرا هستند. معدود احکامی نیز که به مرحله اجرا می‌رسند با انواع صلاحدیدها مواجه شده و به نتیجه نمی‌رسند.
کمالی خاطرنشان کرد: تلاش ویژه کردیم مقابله با دست‌اندازی به باغات را از دانه‌درشت‌ها و مجموعه‌های نام‌آشنایی مانند مدرسه مهر تابان، رستوران رزگلد، فروشگاه فرش زندیه شروع کنیم، اما عدم همراهی‌ها ما را هم دچار یأس و ناامیدی کرد و خلاصه می‌توان گفت زورمان نرسید.
وی در خاتمه، اصلی‌ترین راهکار برای حفظ باغات را همراهی و مشارکت مردم در این مسیر عنوان کرد و گفت: مردم در حفاظت از باغات خود را مسئول و شریک بدانند. همچنین زیرساخت‌های قانونی و اداری در راستای حفظ، احیا و ترویج باغات باید با قوت شکل بگیرد که امیدهای بسیاری به ناحیه ویژه باغات داریم. تلاش‌های ما برای برخورد با دانه‌درشت‌ها اگرچه تاکنون به نتیجه نرسیده است، اما امیدواریم به شکل ویژه در دستور کار دستگاه قضاو نهادهای نظارتی قرار گیرد.
