همۀ ما بسیار شنیده‌ایم که شبکه‌های اجتماعی برای سلامت روان نوجوانان بسیار مضر هستند. تعداد فزاینده‌ای از قوانین و دادخواست‌ها، شرکت‌های شبکه‌های اجتماعی را به عنوان عامل اصلی بحران سلامت روان جوانان مقصر می‌دانند. اخیراً نیز مجلس سنای استرالیا دسترسی به شبکه‌های اجتماعی را برای نوجوانان زیر 16 سال ممنوع کرد. اما آیا واقعاً شبکه‌های اجتماعی تأثیرات بسیار وحشتناکی برای نوجوانان دارند؟ در ادامه به همین نکات پرداخته‌ایم که برگرفته از یک مقاله منتشر شده در وبسایت دانشگاه ییل است.
دو روی سکۀ شبکه‌های اجتماعی برای نوجوانان
مهدی نوروز: بیایید با انتقادات در مورد شبکه‌های اجتماعی شروع کنیم. منتقدان عمدتاً ویژگی‌های منفی همچون ایجاد حس مقایسه‌های ناسالم، احساس کم‌ارزشی و نارضایتی از زندگی و اعتیادآوری این شبکه‌ها را یادآوری می‌کنند، آن‌ها معتقدند نوجوانان به قیمت از دست دادن روابط شخصی، جاماندن از انجام تکالیف مدرسه و کاهش خواب از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. از دید آن‌ها شبکه‌های اجتماعی ذهن‌های تأثیرپذیر را با اطلاعات نادرست و نگران‌کننده بمباران می‌کنند. و در نهایت، منتقدان می‌گویند که این رسانه‌ها مسیری برای قلدرها فراهم می‌کنند تا قربانیانشان را آزار دهند.
در بهار سال 2023، پزشک ارشد ایالات متحده، دکتر ویوک مورتی از دانشگاه ییل ایالات متحدۀ آمریکا گزارشی را منتشر کرد که بر اساس بررسی گسترده‌ای از شواهد موجود به مجموعه‌ای از نگرانی‌هایی در مورد استفادۀ نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی پرداخته بود. این گزارش شامل مواردی همچون میزان زمانی می‌شد که نوجوانان در این پلتفرم‌ها سپری می‌کنند؛ همچنین در این گزارش به نوع محتوایی که نوجوانان می‌بینند یا در معرض دریافت آن قرار می‌گیرند اشاره شده بود و بر این نکته تأکید داشت که تعاملات آنلاین آن‌ها تا چه حد باعث اختلال در فعالیت‌های ضروری برای سلامتی، مانند خواب و فعالیت بدنی، می‌شود.
به گزارش خبرگزاری سینا، این گزارش در نهایت عنوان می‌کرد که مغز در فاصله سنی 10 تا 19 سالگی در دوره‌ای بسیار حساس قرار دارد، زمانی که هویت‌ها و احساسات ارزشمندی خود در حال شکل‌گیری هستند. بر این اساس «استفاده مکرر از شبکه‌های اجتماعی ممکن است با تغییرات متمایزی در مغز در حال رشد مرتبط باشد» و ممکن است بر عملکردهایی مانند یادگیری احساسی و رفتاری، کنترل تکانه و تنظیم احساسات تأثیر بگذارد.
اما آن طور که چلسی اولسن، پژوهشگر در بخش کودکان دانشگاه ویسکانسین میگوید این مسائل فقط یک روی سکه هستند. او بر این عقیده است که: «شبکه‌های اجتماعی هم مزایا دارند و هم خطراتی، همان‌طور که در مورد بیشتر فعالیت‌هایی که نوجوانان درگیر آن‌ها می‌شوند، صدق می‌کند.»
بزرگترین مزایای استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای نوجوانان
به عقیدۀ پژوهشگر دانشگاه ویسکانسین، شبکه‌های اجتماعی این امکان را به نوجوانان می‌دهند که با افراد نزدیک و دور ارتباط برقرار کنند، دوستی‌هایی ایجاد و حفظ کرده و با اعضای خانواده‌ای که در فاصله دور زندگی می‌کنند در تماس باشند. همچنین، آن‌ها می‌توانند در شبکه‌های گسترده‌تری که بر اساس علایق‌شان شکل گرفته نیز مشارکت داشته باشند.
علاوه بر این، شبکه‌های اجتماعی فضایی برای حمایت اجتماعی فراهم می‌کنند؛ جستجوی حمایت اجتماعی و دریافت آن از طریق شبکه‌های اجتماعی ثابت کرده است که می‌تواند علائم افسردگی را کاهش دهد و به نوجوانان کمک کند احساس بهتری نسبت به خود داشته باشند.
از سویی دیگر طبق توصیه‌نامۀ دکتر مورتی از دانشگاه ییل، برخی از نوجوانان وقتی از شبکه‌های اجتماعی برای ایجاد ارتباطات مثبت با افرادی که علایق یا هویت‌های مشترک دارند استفاده می‌کنند، احساس بهتری پیدا می‌کنند. این فضا می‌تواند به آن‌ها امکان ابراز وجود بدهد. برای مثال، اگر نوجوانی به دنبال ارتباط با افرادی از یک هویت نژادی خاص باشد، می‌تواند در این جوامع فرصت تعامل با گروه‌های متنوع‌تری از همسالان پیدا کند که شاید در دنیای آفلاین برایش مقدور نباشد.
یک نظرسنجی در سال 2022 توسط مرکز پژوهشی Pew از نوجوانان آمریکایی و والدینشان نشان داد:
- 58 درصد از پاسخ‌دهندگان معتقدند شبکه‌های اجتماعی به نوجوانان کمک می‌کنند احساس پذیرش بیشتری داشته باشند.
- 67 درصد حس می‌کنند این فضا باعث می‌شود نوجوانان حمایت بیشتری در زمان‌های دشوار دریافت کنند.
- 71 درصد بر این باورند که شبکه‌های اجتماعی جایی برای نشان دادن خلاقیت نوجوانان فراهم می‌کنند.
- 80 درصد نیز می‌گویند این پلتفرم‌ها به نوجوانان کمک می‌کنند بیشتر با زندگی دوستانشان در ارتباط باشند.
در همین زمینه دکتر پونسین، یکی دیگر از پژوهشگران دانشگاه ییل نیز میگوید: «به اشتراک گذاشتن پست برای اطلاع دادن به دوستان درباره کارهایی که انجام داده‌اید، می‌تواند راهی سالم برای ارتباط و اطلاع از روتین یکدیگر باشد.» او اضافه می‌کند: «این تفاوت چندانی با گذشته ندارد، زمانی که نوجوانان ساعت‌ها پشت تلفن با دوستانشان صحبت می‌کردند—تنها تفاوت این است که حالا این ارتباطات آنلاین شده و مثلاً می‌گویید: «بعد از مدرسه همدیگر را ببینیم یا امروز چه خبر بوده است.»
شبکه‌های اجتماعی را چگونه ببینیم؟
چه بخواهیم و چه نخواهیم استفاده از شبکه‌های اجتماعی در میان جوانان اکنون تقریباً جهانی شده است. بر اساس نظرسنجی‌های مرکز پژوهشی Pew، در سال 2022، تا 95 درصد از نوجوانان (13 تا 17 ساله) گزارش دادند که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، و بیش از یک‌سوم آن‌ها گفتند که «تقریباً دائماً» در این پلتفرم‌ها هستند.
مرکز Pew همچنین پیگیری کرده است که نوجوانان از کدام پلتفرم‌ها یا اپلیکیشن‌ها بیشتر استفاده می‌کنند. در سال 2023، مشخص شد که اکثریت نوجوانان—90 درصد از نوجوانان 13 تا 17 ساله—از یوتیوب استفاده می‌کنند. پس از آن، تیک‌تاک، اسنپ‌چت و اینستاگرام در رتبه‌های بعدی قرار دارند. استفاده از فیس‌بوک به‌شدت کاهش یافته و همچنین استفاده از توییتر، که اکنون X نامیده می‌شود، کاهش داشته است، اگرچه این کاهش به اندازه فیس‌بوک شدید نبوده است.
با توجه به این موضوع، متخصصان مرکز مطالعات کودک ییل (YCSC) راهنمایی برای والدینی ارائه داده‌اند که نگران استفاده نوجوانانشان از شبکه‌های اجتماعی هستند، بر این اساس برای دسترسی نوجوانان به شبکه‌های اجتماعی، سن مناسب را تعیین کنید و از دستگاه‌های ساده‌تر برای کودکان استفاده کنید. دستگاه‌ها را از اتاق خواب دور نگه دارید تا خواب نوجوانان تحت تأثیر قرار نگیرد. با آن‌ها ارتباطی صادقانه داشته باشید و اجازه دهید اشتباه کنند و از آن درس بگیرند. نگرانی‌هایتان را به‌صورت ملایم مطرح کنید و در یافتن راه‌حل با آن‌ها همکاری کنید. همچنین، قوانین محدودیت استفاده از رسانه‌ها را خودتان نیز رعایت کنید تا الگوی مناسبی باشید.