جایگاه دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی
به گزارش سینا از روابط عمومی وزارت علوم به نقل از مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، سید احمد فاضل زاده در این خصوص گفت: با توجه به ماده 93- در اجرای بند (۲۰) سیاست‌های کلی برنامه هفتم، تعداد دانشگاه‌های ایران با رتبه زیر 500 در یکی از نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی، باید به 20 دانشگاه برسد.
در جدول 1، وضعیت رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشور با رتبه زیر 500 در سطح جهانی نشان داده شده است.
مهمترین اهداف رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی
رئیس مؤسسه ISC به معرفی مهمترین اهداف رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی پرداخت و گفت: تدوین سیاست‌های پژوهشی و فناوری در راستای رقابت بین‌الملل، تدوین نقشه راه به سمت جهانی شدن دانشگاه‌ها در تراز جهانی، مقایسه عملکرد دانشگاه‌ها با برترین دانشگاه‌های جهان، جذب اعضای هیئت علمی بین‌المللی، بازاریابی جهت جذب دانشجویان بین‌المللی و همچنین کمک به دیپلماسی علمی و فناوری از مهمترین این اهداف است.
رتبه‌بندی کیو اس
وی ادامه داد: در رتبه‌بندی کیو اس 2025، تعداد 9 دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران حضور دارند. دانشگاه‌های صنعتی شریف با رتبه 342، تهران با رتبه 368، صنعتی امیرکبیر با رتبه 403 و علم و صنعت ایران با رتبه 436 و صنعتی اصفهان با رتبه 489 به ترتیب رتبه اول تا پنجم ایران را کسب کرده‌اند. همچنین دانشگاه‌های تبریز با رتبه 552، شیراز با رتبه 700-691، شهید بهشتی با رتبه 900-851 و فردوسی مشهد با رتبه 1000-951 دیگر دانشگاه‌های حاضر در این رتبه‌بندی هستند.
شاخص‌های مورد استفاده در رتبه بندی جهانی کیو اس 2025 در جدول 2 نشان داده شده است.
با اینکه به لحاظ تعداد حضور، دانشگاه‌های کمتری از ایران در رتبه‌بندی کیو اس جضور دارند و به نسبت جامعه مورد بررسی رشد قبل ملاحظه‌ای نداریم ولی به صورت کلی کمینه رتبه بهتری را شاهد هستیم. جدول 3 این روند را نشان می‌دهد.
رتبه‌بندی تایمز
فاضل زاده ادامه داد: در رتبه‌بندی 2024 تایمز، 73 دانشگاه (بعلاوه 2 دانشگاه مؤسسه آموزش عالی دانش پژوهان و دانشگاه صنعت نفت که به عنوان Reporter آورده شده است) از جمهوری اسلامی ایران در رتبه‌بندی تایمز حضور دارند. در جدول 4 معیارها و شاخص‌های رتبه‌بندی تایمز نشان داده شده است.
در این رتبه‌بندی دانشگاه‌های صنعتی شریف با قرار گرفتن در بازه رتبه‌ای 350-301 به عنوان رتبه اول جمهوری اسلامی ایران در سال 2024 معرفی شده است.
وی افزود: در پایگاه رتبه‌بندی تایمز در سال‌های 2012 الی 2014، از جمهوری اسلامی ایران تنها یک دانشگاه حضور داشت که در سال 2024 به 73 دانشگاه رسیده است. (بعلاوه 2 دانشگاه مؤسسه آموزش عالی دانش پژوهان و دانشگاه صنعت نفت نیز به عنوان Reporter آورده شده است). در این رتبه‌بندی دانشگاه‌های صنعتی شریف با قرار گرفتن در بازه رتبه‌ای 350-301 به عنوان رتبه اول جمهوری اسلامی ایران معرفی شده‌اند. همچنین، دانشگاه صنعتی امیرکبیر رتبه دوم، دانشگاه علم و صنعت ایران و تهران نیز مشترکا رتبه سوم را کسب کردند. تمام این چهار دانشگاه نسبت به سال گذشته، ارتقا رتبه داشته‌اند.
بدین ترتیب بهترین رتبه ایران که در سال گذشته 400-351 بوده است با ارتقای یک بازه‌ای به رتبه 350-301 ارتقا یافته است. جدول 5 این روند حضور وکمینه رتبه جهموری اسلامی ایران را نشان می‌دهد.
رتبه‌بندی شانگهای 2023
رئیس مؤسسه ISC در ادامه گفت: رتبه‌بندی شانگهای یکی از معتبرترین رتبه‌بندی‌های جهانی است که نتایج آن توسط دانشگاه شانگهای ژیائوتنگ منتشر می‌شود. این رتبه بندی برای اولین بار در سال ۲۰۰۳، در سطح بین‌المللی منتشر شد و از آن سال به بعد به‌طور سالانه به روز می‌شود.
وی افزود: در رتبه‌بندی منتشر شده در سال 2023 شانگهای، 1000 دانشگاه برتر جهان رتبه‌بندی شده اند که در این بین تعداد 10 دانشگاه نیز از ایران حضور یافته‌اند. لازم به ذکر است حضور دانشگاه‌های ایران در این نظام رتبه‌بندی اولین بار با یک دانشگاه (دانشگاه تهران) در سال 2014 بوده است.
وی ادامه داد: در رتبه‌بندی سال 2023 دانشگاه تهران توانست با کسب رتبه در بازه 500-401 در جمع 500 دانشگاه برتر دنیا قرار گیرد و رتبه اول دانشگاه‌های ایران را از آن خود کند.
دانشگاه علوم پزشکی تهران در بازه رتبه‌ای 600-501 و دانشگاه صنعتی امیرکبیر در بازه رتبه‌ای 700-601 به ترتیب رتبه دوم و سوم ایران را کسب کرده‌اند.
در رتبه‌بندی سال 2023 دانشگاه تهران توانست با کسب رتبه در بازه 500-401 در جمع 500 دانشگاه برتر دنیا قرار گیرد و رتبه اول دانشگاه‌های ایران را از آن خود کند.
رتبه سایر دانشگاه‌ها در جدول زیر قابل مشاهده است.
فاضل زاده خاطرنشان کرد: به صورت کلی می‌توان گفت که در رتبه‌بندی جاری شانگهای متاسفانه شاهد افزایش حضور و ارتقای رتبه دانشگاه‌های کشور نبوده‌ایم. تعداد دانشگاه‌های کشور از 11 دانشگاه در سال گذشته به 10 دانشگاه رسیده است و دانشگاه تهران به عنوان دانشگاه اول ایران از بازه رتبه‌ای 400-301 به بازه رتبه‌ای 500-401 و دانشگاه علوم پزشکی تهران از بازه رتبه‌ای 500-401 به بازه رتبه ای 600-501 تنزل پیدا کرده است.
رتبه‌بندی ISC
رئیس مؤسسه ISC گفت: رتبه‌بندی جهانی ISC (ISC world University rankings) یکی از نظام‌های رتبه‌بندی جهانی است که برای اولین بار در سال 2018 توسط ISC و براساس تجربه 10 ساله در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و به منظور مقایسه حرکت علمی و عملکرد دانشگاه‌های کشور در جهان اسلام و دنیا صورت گرفته است.
وی افزود: یکی از مهمترین دستاوردهای رتبه‌بندی جهانی، ایجاد یک پایگاه داده از جزئیات کامل اطلاعات علمی و پژوهشی کشورها و دانشگاه‌های تراز اول دنیا است که در نتیجه آن امکان برنامه‌ریزی و تهیه نقشه راه، به منظور دستیابی به اهداف و چشم انداز کشور و نیز دانشگاه‌های کشور در سطح بین‌المللی وجود خواهد داشت.
” رتبه‌بندی جهانی ISC” به منظور رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان در معیارهای خود، مهمترین مأموریت دانشگاه‌ها که عبارتند از: پژوهش، آموزش، نوآوری و فعالیت‌های بین‌المللی را در نظر می‌گیرد و بر این اساس دانشگاه‌ها را مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌دهد. نکته مهم در معیارهای این رتبه‌بندی این است که بعد کیفی و کمی پژوهش هم‌‌زمان با هم مورد بررسی قرار می‌گیرند.
فاضل‌زاده ادامه داد: با گردآوری داده‌ها در مؤسسه ISC بدون خوداظهاری دانشگاه‌ها از سراسر جهان، پایگاه داده موثق و معتبری شکل گرفته که می‌توان از آن در جهت سیاست گذاری‌های پژوهشی و بررسی موقعیت دانشگاه‌های ایران در سطح جهان استفاده کرد. ” رتبه‌بندی جهانی ISC” می‌تواند نقش مهمی در سوق دادن دانشگاه‌های ایران به سمت دانشگاه‌های تراز جهانی داشته باشد.
در رتبه‌بندی جهانی ISC 2023، تعداد 2555 دانشگاه برتر از 114 کشور و 6 قاره دنیا وجود دارند.
از جمهوری اسلامی ایران 69 دانشگاه در رتبه‌بندی جهانی 2023 ISC حضور دارند.
راهکارهای ارتقای رتبه دانشگاه‌ها در رتبه‌بندی‌های جهانی
فاضل زاده در ادامه به بیان راهکارهای ارتقا رتبه دانشگاه‌ها در رتبه‌بندی‌های جهانی پرداخت و گفت: امروزه رتبه‌بندی‌های دانشگاهی در سطح جهان به مقبولیت قابل توجهی رسیده‌اند و ذینفعان از اقشار مختلف از اعضای هیات رئیسه دانشگاه‌ها تا اعضای هیئت علمی و دانشجویان و در سطوح بالاتر سیاستگذاران علم و فناوری از این رتبه‌بندی‌ها در اهداف متفاوتی بهره می‌برند.
وی ادامه داد: این رتبه‌بندی‌ها در سطح رتبه‌بندی ملی می‌تواند نشان دهنده قابلیت، نقاط ضعف و قوت دانشگاه‌ها در ابعاد مختلف و نیز میزان هم راستایی آنها با سیاست‌هایی باشد که کشورها برای دانشگاه‌ها در نظر گرفته‌اند. اما حضور دانشگاه‌ها در رتبه‌بندی‌ها در سطح بین‌المللی می‌تواند علاوه بر نشان دادن موقعیت دانشگاه‌ها در مقایسه با یکدیگر، در برقراری دیپلماسی علمی از جمله جذب اعضای هیئت علمی بین‌المللی و جذب دانشجویان بین‌المللی و تدوین سیاست‌های پژوهشی در راستای رقابت بین‌الملل نیز به کار گرفته شود و مسیر حرکت به سمت جهانی شدن و تبدیل دانشگاه‌ها به دانشگاه‌های تراز جهانی را هموار کند.
رئیس مؤسسه ISC گفت: با توجه به این اهمیت می توان با بررسی روش شناسی نظام‌های رتبه‌بندی‌های معتبر و در نظر گرفتن شاخص‌ها و معیارهایی که هر کدام به منظور ارزیابی دانشگاه‌ها در نظر می‌گیرند، به منظور حضور و ارتقای رتبه دانشگاه‌ها در این نظام‌ها برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام داد.
فاضل زاده اظهار داشت: در سال‌های اخیر، وزارت عتف علاوه بر جایگاه جهانی، بر اساس اسناد بالادستی و برنامه راهبردی نظام، بخشی از توجه خود را معطوف به سیاستگذاری و سرمایهگذاری برای اولویت‌های پژوهشی و فناوری نیاز محور کرده و کوشیده است تا پژوهشگران را به آفرینش علم بومی برای حل چالش‌ها و نیازهای کشور هدایت کند. بالطبع، این بخش از تلاش‌های پژوهشگران، لزوما در آمار جهانی تولید علم و نظام‌های رتبه‌بندی بازتاب نمی‌یابد. لذا باید تلاش کرد که هم تولید علم بومی و هم جهانی هم راستا با یکدیگر رشد داشته باشند.
وی ادامه داد: حضور پژوهشگران پراستناد در دانشگاه‌ها به عنوان یک شاخص در برخی رتبه‌بندی‌های جهانی مانند شانگهای و ISC در نظر گرفته می‌شود، لذا تلاش در تدوین مقالات اثرگذار و همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند در کسب این عنوان کمک کننده باشد. سیاست جذب پژوهشگران مطرح کشورهای دیگر در سال‌های اخیر در برخی از کشورها از جمله عربستان سبب شده است که این کشور با استفاده از نام و آثار این پژوهشگران در بسیاری از زمینه‌ها از جمله پژوهشگران پراستناد، رتبه دانشگاهی در سطح بین‌المللی به رتبه‌های خوبی دست یابد. با اینکه این روش به صورت کلی پذیرفته شده نیست ولی می توان با برقراری دیپلماسی علمی در سطح پذیرفته شده و عرف جهانی از آن بهره برد.
رئیس مؤسسه ISC گفت: وزن زیادی از معیارهای رتبه‌بندی در رتبه‌بندی‌هایی مانند کیو اس به نظرسنجی و بررسی شهرت دانشگاهی مربوط می‌شود. برقراری دیپلماسی و حضور در محافل علمی جهانی می‌تواند، علاوه بر ارائه چهره فرهنگی، مذهبی و تمدن چندهزار ساله، به افزایش نفوذ و عمق استراتژیک خود از طریق ارائه توانمندی‌های علمی خود بپردازد. تحقیقات علمی، برای برقراری دیپلماسی علمی میان کشورها ضروری است. دیپلماسی علمی و فناوری فرآیندی است که طی آن دولت‌ها، اهداف، مواضع و منافع خود را در عرصه بین‌المللی در حوزه‌های علمی و فناوری به نمایش می‌گذارند، و می‌تواند در حل مسائل جهانی، همرسانی دانش و تقویت همکاری‌ها یا کاهش تنش‌های بین‌المللی اثربخش باشد. دیپلماسی علمی مولد قدرت نرم است که می‌تواند تاثیری ویژه بر وجهه ملی و شهرت کشور داشته باشد.
وی ادامه داد: برقراری دیپلماسی علمی در افزایش رویت‌پذیری آثار علمی، کسب استناد و افزایش اثرگذاری آنها بسیار تاثیرگذار باشد. این مورد در تمامی نظام‌های رتبه‌بندی به عنوان یک شاخص قوی و تاثیرگذار می‌باشد.
فاضل زاده در ادامه به موضوع انتشارات پرداخت و گفت: انتشاراتی که در مجلات چارک اول و یا مجلات معتبر ساینس و نیچر منتشر می‌شوند به عنوان آثار با کیفیت لحاظ می‌شوند که به عنوان شاخصی با اهمیت در نظام‌های رتبه‌بندی مانند شانگهای و ISC در نظر گرفته می‌شود این آثار در بیشتر مواقع شانس دریافت استناد بیشتری هم دارند. بر همین اساس دقت در انتخاب نشریه جدد منتشر کردن آثار پژوهشی می‌تواند شانس دریافت امتیاز در این شاخص را افزایش دهد.
وی افزود: همکاری با صنعت به عنوان ماموریت نسل سوم دانشگاه‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی از جمله تایمز و ISC دیده شده است. لذا تحقق این امر علاوه بر اینکه سبب جریان یافتن جهت دانش دانشگاهی به سمت صنعت می‌شود و علم تئوری را علم کاربردی تبدیل می‌کند و در اقتصاد دانش بنیان نقش اساسی ایفا می کند، در ارتقای رتبه دانشگاه‌ها نیز می‌تواند موثر باشد که بدین منظور توسعه زیر ساخت‌های فناوری در دانشگاه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد.
وی در پایان گفت: در نهایت تامین بودجه‌های پژوهشی و فناوری برای تقویت زیرساخت‌ها و افزایش پژوهانه محققان در تحقق این امر بسیار مهم است.
