حفاظت مشارکتی از لاک‌پشت فراتی در دشت آزادگان
در بسیاری از کشورها، تعداد کثیری از گونه‌ها و اکوسیستم‌های نادر یا به طور انحصاری در مناطق حفاظت‌شده یا در زمین‌هایی که تحت مالکیت خصوصی یا عمومی هستند، یافت می‌شوند. لاک‌پشت‌ها بدون‌تردید از اجزای کلیدی اکوسیستمها هستند و از مهم‌ترین و ارزشمندترین اجزاء زیستگاه‌های آب شیرین محسوب می‌شوند که در دنیای مدرن امروز مقهور حضور انسان‌ها و توسعه ناپایدارشان شده‌اند. علت اهمیت لاک‌پشت‌ها بیش‌تر بواسطه‌ی نقشی است که در زنجیره غذایی ایفاء می‌کنند، آن‌ها نه‌تنها شکارگر، شکار، رفتگر رودخانه‌ها، علفخوار، پخش‌کننده دانه و همسفره سایر گونه ها هستند بلکه در عین حال بسیاری دیگر از نقش ها را هم در اکوسیستم ایفا می‌کنند بنابراین سال‌هاست که مورد توجه حافظان طبیعت قرار گرفته و طرح‌های حفاظتی متعددی در این زمینه در سرتاسر دنیا انجام شده و در حال انجام است.
لاکپشتهای فراتی یک نمونه منحصربفرد از لاکپشتهای آب شیرین و لاک نرم هستند که گسترش جغرافیایی جهانی آن‌ها به حوضه رودهای دجله و فرات در کشورهای ترکیه، سوریه، عراق و ایران محدود می‌شود. لاکپشتهای فراتی در ایران تنها در استان خوزستان یافت می‌شوند. اما شرایط زیستی آن‌ها سال‌هاست که از روند طبیعی خارج شده است. لاک‌پشت فراتی به دلایل متعدد از جمله تخریب و تکه‌تکه شدن زیستگاه و در عین حال روش‌های غیر اصولی صید آبزیان بیش‌تر از سایر گونههای لاک پشت‌های برکه‌ای در کشور ما در معرض خطر هستند.
حضور تاثیرگذار انسان مهم‌ترین تهدیدی که باید مدیریت شود
از آنجایی که لاکپشتهای فراتی در اغلب رودخانه‌های استان خوزستان زیست کرده و یافت می‌شوند و در این رودخانه‌ها نیز ماهیگیری به خصوص با استفاده از تور یک شیوه معیشتی به حساب می‌آید لذا بدیهی است که تقابلی هم در این میان شکل بگیرد. این باور در میان ماهیگیران وجود دارد که لاک‌پشت‌ها با آن‌ها در صید رقابت می‌کنند در نتیجه خیلی از ماهیگیران، لاک‌پشت‌هایی را که در تورهای ماهیگیری‌شان به دام می‌افتند، از بین برده و یا به آن‌ها صدمه می‌زنند. خوشبختانه سال‌هاست است که موسسه خزنده‌شناسان پارس با همکاری دفتر کمک‌های کوچک سازمان ملل، اداره کل حفاظت از محیطزیست استان خوزستان و اداره محیط زیست شهرستان دزفول در این زمینه فعالیت‌های آموزشی و آگاهسازی انجام داده و دستاورد این فعالیت‌ها بر باورهای اشتباه تاثیر گذاشته است.
خانم دکتر هانیه غفاری، عضو هیات علمی گروه محیطزیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه کردستان، عضو هیات مدیره بخش آسیای موسسه بینالمللی زیست‌شناسی حفاظت و عضو گروه تخصصی لاکپشتهای آب شیرین اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت در مصاحبه با سیناپرس یادآور شد که تا به امروز برآورد دقیقی از تعداد لاکپشتهای فراتی در ایران انجام نشده است. فهرست سرخ اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت در مورد بیش‌تر گونههای درمعرض خطر انقراض برآوردی از تعداد ارایه کرده و وجود این اطلاعات پایه برای حفاظت از گونههای جانوری حیاتی است اما برآوردی در کل محدوده پراکنش این گونه وجود ندارد. دکتر غفاری که مدیرعامل و در عین حال عضو هیئت موسس انجمن خزنده‌شناسان پارس است، در ادامه افزود: «حفظ گونه های جانوری بعنوان بخش جدایی‌ناپذیر محیطزیست با مشارکت مردمی بومی از ارکان‌های اصلی برنامه‌های حفاظتی روز دنیاست. زمینه چنین اقدامات عملی را تنها می‌توان از طریق ظرفیت‌سازی، تامین منابع لازم، تشکیل کارگروه‌های تخصصی، شناسایی تمامی ذی‌نفعان و مشارکت همه آن‌ها تامین کرد. تحت این شرایط می‌توان انتظار داشت که بهبود وضعیت گونه و زیستگاه‌های آن با استفاده از مدیریت حفاظتی بلندمدت و مناسب فراهم گردد در نتیجه تشکیل کارگروه تخصصی حفاظت از لاک‌پشت فراتی بعنوان اولین کارگروه یک گونه خزنده در کشور موجب حفاظت موثر از لاکپشتهای فراتی در خوزستان خواهد شد.»
کارگاه‌های آموزشی مشارکتی حفاظتی، یک گام به جلو
پس از برگزاری کلاس‌های آموزشی و کارگاه‌های حفاظتی مشارکتی برای دانش آموزان، ماهیگیران، محیط‌بانان و کارشناسان شهرستان‌های دزفول، شوش و شاوور به منظور حفاظت از این گونه در معرض خطر انقراض، چند روز پیش نخستین کارگاه آموزشی مشارکتی حفاظتی گونه در معرض خطر انقراض لاک‌پشت فراتی در شهرستان دشت آزادگان به همت رییس اداره محیطزیست شهرستان دشت آزادگان و با همکاری موسسه خزنده‌شناسان پارس برگزار شد. حضور کارشناسان، محیط‌بانان و صیادان معیشتی تالاب هورالعظیم در این کارگاه آموزشی باعث شد که زمینه مباحثه مستقیم میان تیم حفاظتی موسسه خزنده‌شناسان پارس، صیادان بومی و محیط بانان منطقه بخوبی فراهم گردد. رئیس اداره حفاظت محیطزیست شهرستان دشت آزادگان، مهرشاد احمدوندی به سیناپرس گفت: «استفاده از دانش بومی صیادان اهمیت ویژه‌ای در شناخت زیستگاه و البته خود گونه خواهد داشت و در عین حال کمک خواهد کرد که تهدیدات و فاکتورهای حیاتی بهتر و دقیق‌تر شناسایی شوند.»
تجربه نشان می‌دهد که برگزاری کارگاه‌های حفاظت مشارکتی از این دست پیش از هر‌چیز زمینه‌سازی حفاظت و مدیریت صحیح اکوسیستمی را فراهم خواهد کرد. دست‌اندرکاران باور دارند که بواسطه‌ی برگزاری چنین کارگاه‌هایی می‌توان انتظار داشت که اقشار بومی ذی‌نفع و در عین حال موسسات غیردولتی و دولتی حفاظتی بتوانند در یک چهارچوب خاص با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و در نهایت از این طریق امکان حفاظت و مدیریت در مقیاسی بزرگ‌تر فراهم شود. بنابراین همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد، راهکار حفاظت موثر از گونههای در معرض خطر آنهم در دنیای مدرن این است که دست‌اندرکاران امر حفاظت و جوامع بومی همچون اتفاقی که در دشت آزادگان افتاد، دست به دست یکدیگر دهند و زمینه مدیریت اکوسیستمی با رویکرد مشارکتی را در زیستگاه‌هایی که حضور انسان‌ها در آن‌ها غالب است، فراهم سازند. مدیریت اکوسیستمی در اصل یک سیستم مدیریتی است که ذی‌نفعان متعدد دارد و مهم‌ترین هدف آن حفاظت از اجزاء اکوسیستم و فرآیندهای آن در درازمدت و در عین حال مدنظر قرار دادن نیازهای تمامی ذی نفعان است.
گزارش: فرناز حیدری
No tags for this post.
