به حیات‌وحش علاقمندید؟ به آن‌ها غذا ندهید

در اینجا می‌خواهیم شما را با یک چالش ساده روبرو کنیم، آیا واقعاً مواد غذایی ما برای حیوانات مناسب است؟

ترمز احساسات را بکشید

با فرا رسیدن فصول سرد سال، بسیاری از ما نگران حیوانات می‌شویم. علت این نگرانی و دغدغه هم خیلی ساده است، ما آن‌ها را با خودمان مقایسه می‌کنیم. تقسیم کردن بخشی از غذا یا باقیمانده غذای‌مان با آن‌ها اولین راهکار به ظاهر خیرخواهانه‌ است که درست برخلاف باور ما می‌تواند برای آن‌ها دردسرساز شود. علیرضا هاشمی، مدیر گروه پرنده‌شناسی و پرنده‌نگری طرلان در این باره به سیناپرس می‌گوید: «ما زیستگاه‌های حیات‌وحش را از بین برده‌ایم و جمعیت‌های بسیاری از گونه‌ها هم‌اکنون رو به زوال هستند، در برخی جاها تخریب به حدی است که بقای گونه‌ها عملاً به زیر سوال رفته و تحت این شرایط بجای اینکه رویکرد دستگاه‌های متولی مانند سازمان حفاظت از محیط‌زیست احیاء زیستگاه باشد، کارهای نمادینی مانند غذادهی دستی در بورس قرار گرفته. درست است که در برخی موارد که جمعیت گونه‌ای نسبت به ظرفیت برد زیستگاه (حداکثر جمعیت منحصربفرد یک گونه که می‌تواند در یک ناحیه مشخص تامین و حمایت شود) کاهش پیدا می‌کند و گونه از ارزش حفاظتی زیادی برخوردار است، در مقاطع حساس و نه صد البته دائم یا فصلی بلکه صرفاً بصورت مقطعی آنهم تنها برای حفظ بقای گونه می‌توان تغذیه دستی انجام داد اما این به معنای توجیه اینکار نیست بلکه باید اصل مشکل را ریشه‌ای حل کرد. اینکه گفته می‌شود، شرایط خاص بدین معناست که گونه شما یک مرحله قبل از انقراض است یعنی ممکن است که با یک اهمال ساده جمعیت را از دست بدهید، تحت این شرایط حفظ تعداد افراد باقیمانده در اولویت است اما برای حفظ همان تعداد هم چه روش چه نوع تغذیه باید کنترل‌شده باشد و متاسفانه این امر با آنچه که ما امروز می‌بینیم، کاملاً متفاوت است. در زمان‌هایی خاص فشارهای طبیعی مانند سرما یا برف باعث می‌شود که پرنده‌ها به زیستگاه‌های ناامنی بروند که می‌دانیم در آن‌ها قطعاً از بین می‌روند، اما در چنین شرایطی هم کارشناسان صاحب صلاحیت باید تصمیم بگیرند که آیا تغذیه دستی به کشتار جمعی ارجحیت دارد یا خیر. مساله امروز ما این است که سازمان حفاظت از محیط‌زیست در این زمینه تبلیغات را در اولویت گذاشته یعنی به جای اینکه اولویت‌هایی مانند حفاظت از زیستگاه و کنترل شکار و صید طبیعی در دستورکار باشد، انجام کارهای نمادین و احساسی در بورس است.»

چرا غذا دادن به حیات‌وحش اشتباه است؟

 کارشناسان حیات‌وحش هشدار می‌دهند که غذارسانی به حیوانات وحشی کاری ۱۰۰ درصد اشتباه است و در این میان چه بحث‌های بی‌حاصل که شکل نگرفته است. حامیان طرح‌های غذارسانی وضعیت اکوسیستم‌ها را آسیب‌پذیر و بحرانی و مخالفان غذارسانی ادامه اینکار را فاجعه‌بار توصیف می‌کنند. از آنجایی که بحث غذادهی بیش‌تر شامل پرندگان، علفخواران و حتی حیوانات ولگرد می‌شود لذا در این مبحث هم بیش‌تر بدان‌ها خواهیم پرداخت:

الف) چرا پرندگان مهاجر نباید دستی تغذیه شوند؟

چندین سال است که تغذیه دستی پرندگان در سرخرود و فریدون‌کنار توسط عده‌ای از فعالان محیط‌زیست انجام می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد زیادی از پرنده‌های مهاجر میانکاله به همین دلیل جذب سرخرود شده و با تشکیل دسته‌جات و جمعیت‌های متراکم در عمل بقای سایر گونه‌های آسیب‌پذیر را به مخاطره انداخته‌اند. مساله مهم‌تر اینجاست که هیچ‌گونه نظارتی هم بر نحوه نگهداری این مواد غذایی صورت نمی‌گیرد در حالی که عدم نظارت‌ها می‌تواند فاجعه‌بار باشد. در اوایل بهار ۱۹۶۰ میلادی بیش از صد هزار بوقلمون بر اثر تغذیه مواد غذایی کپک زده که شامل بادام زمینی وارد شده از آفریقا و آمریکای جنوبی بود، تلف شدند. تحقیقات بعدی نشان داد که سم مهلک آفلاتوکسین عامل این تلفات گسترده بوده است. آفلاتوکسین‌ها در شرایطی خاص از جمله رطوبت بیش از ۱۵ درصد ماده اولیه، حداقل دمای محیطی ۲۵ درجه سانتی‌گراد، وجود هوای کافی و بطور ویژه در شرایط اقلیمی گرم و مرطوب بر روی مواد غذایی مختلفی از جمله بادام زمینی، انجیر، خرما، درختان میوه خشکبار (گردو، بادام، گردوی آمریکایی، پسته) غلات (ذرت، برنج، گندم، چاودار) حبوبات (سویا ) و ادویه‌جات تولید می‌شوند. سوال اینجاست که پرندگان مهاجری که با مواد غذایی مانند ذرت، گندم و سویا تغذیه می‌شوند؛ چقدر در برابر چنین خطراتی ایمن هستند؟ اصلاً آیا نظارتی بر مواد غذایی که در اختیار حیات‌وحش قرار می‌گیرد، اعمال می‌شود؟

اما مشکلات دیگری هم هست. در روزهای اخیر تالاب میقان اراک شاهد تلفات گسترده پرندگان وحشی به دلیل آنفولانزای فوق حاد پرندگان بود. تاکنون لاشه ۲۹۰ پرنده جمع‌آوری و معدوم شده و تلفات همچنان ادامه دارد. سوال اینجاست که غذادهی‌های دستی چندین سال اخیر به پرندگان این تالاب تا چه اندازه در این تلفات گسترده نقش داشته است؟ آیا غیر از این است که تغذیه دستی باعث تراکم جمعیت پرندگان در یک منطقه خاص می‌شود و تحت این شرایط احتمال انتقال بسیاری از بیماری‌ها مانند آنفولانزا از یک فرد به فرد دیگر چند برابر می‌شود؟ آیا غیر از این است که دامپزشکان حیات‌وحش بارها درباره شیوع بیماری‌های اپیدمی در مناطقی که تغذیه دستی در آن‌ها صورت می‌گیرد، هشدار داده‌اند؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تغذیه دستی نه‌تنها پرندگان بلکه سایر گونه‌های حیات‌وحش را از به دنبال غذای طبیعی و مناسب گشتن بازمی‌دارد و در مقابل غذاهایی را در اختیار آن‌ها می‌گذارد که نه‌تنها کالری کم‌تری دارند بلکه در عین حال مواد مغذی لازم برای آن‌ها را هم دارا نمی‌باشند. بسیاری از شاهدان معتقدند که پرندگان در سرخرود و فریدون‌کنار به اندازه‌ای به تغذیه دستی وابسته شده‌اند که اغلب جز در نقاطی مشخص که به آن‌ها غذا داده می‌شود، جمع نمی‌شوند. کارشناسان معتقدند که همین‌کار ساده باعث شده تا مسیر مهاجرت پرندگان در این منطقه دستخوش تغییر شود و گونه‌هایی مانند قوهای مهاجر که از میانکاله به سرخرود می‌روند، راحت‌تر طعمه شکارچیان شوند.

سوال بعدی اینجاست که طرفداران غذادهی به پرندگان مهاجر تا چه اندازه درباره مسایلی مانند آلودگی منابع آبی از جمله تالاب‌ها و در عین حال افزایش جمعیت جوندگان در مناطق تحت‌تاثیر اندیشیده‌اند؟

ب) چرا تغذیه دستی علفخواران می‌تواند مشکل‌ساز شود؟

در حال حاضر بعضی از زیستگاه‌های علفخواران بالاخص در استان یزد با مشکلات جدی ناشی از کم‌آبی مواجه هستند. جدای از شهرستان هرات که امسال تنها یک بار بارش برف را شاهد بوده، در باقی شهرستان‌های این استان بارشی مشاهده نشده و به همین دلیل اغلب زیستگاه‌های حیات‌وحش به طور جدی در معرض خطر هستند. در بعضی از زیستگاه‌ها از جمله پناهگاه حیات‌وحش دره انجیر شرایط نگران‌کننده است و به همین دلیل تغذیه کنترل‌شده علفخواران منطقی به نظر می‌رسد. اما این در حالی است که تغذیه نادرست علفخواران در مناطق دیگر کم و بیش شایع است. از آنجایی که استفاده از یونجه برای علفخواران در ظرف سال‌های اخیر شایع شده است لذا شاید بد نباشد که مشکلات ناشی از آنهم مرور شود: یونجه غنی از پروتئین و چربی است و در نتیجه برخلاف سایر علوفه‌های طبیعی که علفخواران از آن به شکل طبیعی استفاده می‌کنند، می‌تواند باعث اضافه وزن شود. بررسی‌ها نشان داده که تغذیه دستی علفخواران و تجمع غیرطبیعی آن‌ها در یک نقطه می‌تواند باعث شیوع بیماری‌ها، افزایش احتمال آسیب‌های بین‌گونه‌ای و حتی افزایش احتمال شکار آن‌ها شود. بدیهی است که حضور همزمان علفخواران و نشخوارکنندگان وحشی با دام‌های اهلی در یک محل نیز می‌تواند امکان انتقال بیماری‌های انگلی را تسهیل کند.

ج) چرا سگ‌ها و گربه‌های آزاد نباید بصورت دستی تغذیه شوند؟

مهم‌ترین مشکل سگ‌ها و گربه‌های آزاد این است که تعداد آن‌ها در حال افزایش است بنابراین غذا دادن به آن‌ها نه‌تنها یک کمک نیست بلکه می‌تواند باعث تسهیل در زادآوری و آسیب‌های ناشی از آن شود. پایه اصلی کنترل جمعیت آن‌ها در کل دنیا جلوگیری از دسترسی به مواد غذایی و مدیریت صحیح پسماندهاست. 

مواد غذایی ما چه مشکلاتی ایجاد می‌کنند؟

اجازه دهید که با ساده‌ترین و ملموس‌ترین شکل غذارسانی آغاز کنیم: غذارسانی به پرندگان مهاجر. همانطور که می‌دانید، مهاجرت زمستانی پرندگان مستلزم پذیرش خطرات بی‌شماری است. پرندگان در فصل مهاجرت زمستانه مقادیر زیادی انرژی و چربی از دست می‌دهند و اغلب خسته وارد زیستگاه‌های جدید می‌شوند. برخی از فعالان محیط‌زیست و طرفداران تغذیه دستی باور دارند که در این زمان‌ها باید پرندگان را تغذیه کرد اما این باور کاملاً اشتباه است. زمانی که شما محیط‌های خاصی را برای تجمع پرندگان مهاجر در نظر می‌گیرید، در اصل باعث می‌شوید که امکان انتقال بیماری بین آن‌ها چند برابر شود. آبله پرندگان (Avian Pox) یک بیماری ویروسی است که می‌تواند بین پرندگان شکاری، گنجشک‌ها و چرخ‌ریسک‌ها شایع شود. بغیر از آن آنفولانزای پرندگان یا H5N1 هم که یک بیماری ویروسی است، می‌تواند بر جمعیت‌های پرندگان آبزی مانند اردک‌ها، غازها و … تاثیرات فاجعه‌باری داشته باشد. شاهد این مدعی هم اینکه هنوز بحث آنفولانزای فوق حاد پرندگان در کشور ما داغ است.

جدای از بیماری‌ها، هیچ پرنده مهاجری برای تغذیه از ذرت یا گندم استفاده نمی‌کند در حالی که در اکثر طرح‌های غذارسانی به پرندگان وحشی این دو مورد جایگاه ویژه‌ای دارند. مطالعات مرکز تحقیقات حیات‌وحش آمریکا نشان داده که اکثر پرندگان آبزی گونه‌های فرصت‌طلبی هستند و به سرعت یاد می‌گیرند که در کجا باید غذای بیش‌تری را پیدا کنند. بدن پرندگان آبزی به آن‌ها اجازه می‌دهد که مقادیر مشخصی چربی، پروتئین و مواد معدنی را برای کاربردهای آتی ذخیره کنند و با وجود اینکه نحوه انباشت و استفاده از مواد غذایی در گونه‌های مختلف فرق می‌کند اما به هر حال واقعیت این است که اغلب پرندگان آبزی که از غلات تغذیه کرده‌اند، چند مشکل همزمان پیدا کرده‌اند: چاقی مفرط، افزایش جمعیت برخی گونه‌ها و در مقابل کاهش جمعیت سایرین و در نهایت هم آسیب‌پذیری بیش‌تر نسبت به انواع بیماری‌ها.

پرندگان در فصل زادآوری و مهاجرت به میزان متناسب و مشخصی از مواد غذایی بالاخص از نظر پروتئین‌ها نیاز دارند در حالی که مواد غذایی که بصورت دستی در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد نه تامین‌کننده میزان متناسب مواد مغذی و نه حاوی پروتئین‌های کافی است. میزان انرژی ناخالص، پروتين خام، چربی، فیبر و کربوهیدرات‌های قابل‌هضم از جمله مهم‌ترین معیارهایی هستند که ارزش غذایی پرندگان مهاجر را تعیین می‌کنند. غلاتی که ما بصورت دستی در اختیار آن‌ها می‌گذاریم، انرژی زیادی دارند و پرنده‌ها بالطبع از آن‌ها بیش‌تر تغذیه می‌کنند و در مقابل برای جبران مواد غذایی لازم تنها گاه و بیگاه به سراغ مواد غذایی طبیعی می‌روند که این مساله یک فاجعه است. بقولات هم به هیچ‌وجه برای تغذیه پرندگان مناسب نیستند چرا که آن‌ها در اصل حاوی یکسری مواد بازدارنده هستند که باعث می‌شود تا میزان پروتئین و مواد غذایی کم‌تری در اختیار پرندگان قرار گیرد. حبوبات هم در مقابل پروتئین اندک و کربوهیدرات زیاد دارند و به صورت طبیعی جزو رژیم غذایی پرندگان نیستند لذا مصرف آن‌ها نیز به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود چرا که صرفاً منجر به افزایش وزن موقتی و در زمان‌های طولانی عدم کارآیی پرندگان در حین پرواز و آسیب‌پذیری بیش‌تر آن‌ها می‌شود.

کلیه این موارد می‌تواند در مورد تغذیه دستی علفخواران و نشخوارکنندگان نیز به شکل‌های دیگر مصداق داشته باشد. همه این‌ها را گفتیم تا بدین جمع‌بندی برسیم که پرندگان مهاجر و در کل همه گونه‌های حیات‌وحش به خوبی می‌توانند و بلد هستند که نیازهای طبیعی‌شان را مرتفع سازند در حالی که این ما انسان‌ها هستیم که گاه با روش‌های خصمانه مانند شکار و گاه با روش‌های به اصطلاح خیرخواهانه جان آن‌ها را به مخاطره می‌اندازیم.

 

منابع:  /birding /humanesociety/environment.nsw.gov.auloudounwildlife

گزارش: فرناز حیدری  

 

No tags for this post.