مدیرکل دفتر سیاستگذاری وزارت علوم
دریافت گواهی اخلاق پژوهش اجباری می‌شود
صمد نژاد ابراهیمی در اجلاس روسای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری که در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، با اشاره به تاکید قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی مبنی بر تشکیل کارگروه‌های اخلاق در پژوهش گفت: ذیل ماده ۲ آیین‌نامه اجرایی قانونی پیشگیری و مقابله با تقلب، کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش تشکیل شده است. و وظیفه این کارگروه سیاستگذاری و تبیین سیاست‌های کلی و قوانین است.
وی در مورد اقدامات انجام شده در کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش گفت: بخشی از خروجی‌های این کارگروه بازدارنده و بخشی تنبیهی است. یک سری استانداردهای مربوط به تدوین پایان‌نامه و رساله را با همکاری نهادهای ذی‌ربط مانند ایرانداک دنبال می‌کند.
مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی در مورد کمیته‌های اخلاق دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی توضیح داد: بر اساس قانون کارگروه‌های اخلاق در پژوهش در سطح موسسه‌ها نیز باید تشکیل شوند که رییس آن، رییس موسسه و معاون پژوهشی دبیر کمیته اخلاق در پژوهش است.
وی به تشکیل نشدن کارگروه‌های اخلاق در پژوهش در برخی موسسات، گفت: یکی از مشکلات ما این است که برخی از موسسات یا کارگروه ندارند و کارگروه تشکیل ندادند و می‌گویند تخلفی نداشتیم که کارگروه تشکیل دهیم. در صورتی که وظیفه کمیته اخلاق در پژوهش تنها رسیدگی به تخلفات نیست. بلکه یکی از وظایف اصلی آن ترویج و آگاهی‌رسانی در مورد اخلاق در پژوهش است.
نژاد ابراهیمی افزود: بیشترین مشکلات پرونده‌های ارجاعی به کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش وزارتی این است که دانشجو یا هیئت‌علمی از قانون اطلاع نداشته است و این آرا خیلی بازدارنده نبوده است. ضرورت گزارش‌دهی کمیته‌های اخلاق در پژوهش نژاد ابراهیمی با بیان اینکه آیین‌نامه‌‌های مرتبط با اخلاق در پژوهش مجدد موسسات ابلاغ شده است، گفت: جلسات کمیته‌های اخلاق در پژوهش باید به صورت منظم و حداکثر هر فصل یکبار تشکیل شده و سالانه باید به نهادهای بازرسی گزارش‌دهی شود.
وی خاطر نشان کرد: تاکنون ۱۰۴ موسسه به کارگروه وزارتی اخلاق اعلام کرده‌اند که کارگروه‌های اخلاق در پژوهش تشکیل شده یا نه. برخی موسسات نیز تاکنون پاسخ ندادند. برخی موسسات نیز عنوان می‌کنند که ترکیب کارگروه اخلاق در پژوهش ما هنوز کامل نشده است و باید کمک کنیم که تشکیل شوند.
مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی به موضوع آموزش در کارگروه‌های اخلاق در پژوهش اشاره کرد و گفت: یکی از اقدامات انجام شده برگزاری کارگاه‌های دانش‌افزایی است که ذیل آیین‌نامه ارتقا وجود دارد که موسسات می‌توانند از آن در جهت آموزش و اطلاع‌رسانی استفاده کنند.
وی با اشاره به راه‌اندازی سامانه آوا یا سامانه آموزش و آزمون اخلاق پژوهش با همکاری ایرانداک، اظهار کرد: وظیفه این سامانه صدور گواهی آموزش اخلاق برای دانشجویان و اساتید است. در این سامانه قوانین اخلاق پژوهش ملی و بین‌المللی در گردآوری شده است. طی ۱۲ مرحله فرد این قوانین را مطالعه می‌کند و در انتها آزمون می‌دهد. وی افزود: ۲۰ سوال به متقاضی عرضه می‌شود و در نهایت فرد باید به ۱۷ سوال از ۲۰ سوال پاسخ صحیح دهد تا گواهی آموزش اخلاق پژوهشی برای او صادر شود.
نژاد ابراهیمی با تاکید بر ضرورت اجباری شدن دریافت گواهی اخلاق در پژوهشی اظهار کرد: به زودی این گواهی برای شروع کار پژوهشی از زمان ثبت پروپوزال، ثبت رساله و پایان‌نامه اجباری می‌شود. دریافت این گواهی به این معناست که فرد تایید می‌کند از این قوانین آگاهی دارد و آموزش دیده است و در آینده در صورت تخلف فرد نمی‌تواند مدعی شود که اطلاع نداشته است. ریترکت مقالات فرآیند خودترمیمی اکوسیستم علم و فناوری است .
مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه ریزی پژوهشی با بیان این که ریترکت شدن یک موضوع علمی است و لزوماً هر ریترکتی به معنای تقلب نیست، گفت: ریترکت یک فرآیند خودترمیمی اکوسیستم علم و فناوری است. که ممکن است عمدا و سهوا اتفاق بیفتد. بیشترین میزان ریترکت در حوزه پزشکی است
وی با بیان اینکه در همه حوزه‌ها ریترکت ممکن است رخ بدهد، اظهار کرد: حوزه پزشکی بیشترین میزان ریترکت را دارد، مقالات حوزه‌های علوم انسانی کم‌تر ریترکت می‌شوند.
نژاد ابراهیمی موضوع استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در پژوهش را موضوع روز دنیا دانست و گفت: در حال حاضر ابزارهای هوش مصنوعی متنوعی در دنیا برای پژوهش وجود دارد. ما مجاز نیستیم از این ابزارها استفاده کنیم. نشریات بین‌المللی از ابزارهای تشخیص هوش مصنوعی استفاده می‌کنند و هر زمان از فرآیند انتشار می‌توانند مقالات را سلب اعتبار کنند.
