اقدامات صورت گرفته برای افزایش رشد شتاب علمی
در ساختار کلی علم، پژوهش مسبوق به فعالیت‌های آموزشی است و نتیجه آن نیز باید در جامعه، صنعت و اقتصاد منعکس شود. این چرخه از طریق تقاضایی که جامعه، صنعت و اقتصاد بر آستان علم و دانشگاه و عرصه پژوهش می‌برد، بازتولید شده و ارتقا می‌یابد. بر همین اساس پژوهش نقشی واسط و پراهمیت در گسترش، توسعه و ارتقای علم و آثار آن ایفا می‌کند، اما با وجود رشد بالایی که به همت پژوهشگران و دانشیان ایرانی در این عرصه پدید آمده، پژوهش هنوز با جایگاه شایسته و بایسته خود در کشور فاصله دارد. گفتگوی کوتاهی با دکتر وحید احمدی، معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری داشته و پرسش‌هایی را در خصوص وضعیت شتاب رشد علمی، بودجه پژوهش و نحوه تخصیص این بودجه با وی مطرح کردیم که در ادامه می‌خوانید. 
اخیراً مباحثی در خصوص کاهش رشد شتاب علمی مطرح شده است. ارزیابی شما از این وضعیت و عوامل آن چیست؟
باید این دقت را داشت که ما کاهش رشد علمی نداشته‌ایم، بلکه این شتاب یا شیب رشد بوده که تا حدی کمتر شده است. این تفاوت و کاهش شیب نیز از سال 89ـ90 آغاز شده که بخش عمده آن به تغییرات ایجاد شده در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی بازمی‌گردد. با توجه به این که در این آیین‌نامه موضوع تقویت مجلات داخلی مد نظر بوده اولویت مقالات ISI هم برای ارتقای اساتید و هم برای دفاع دانشجویان دکترا برداشته شد و طبیعتاً وقتی به سمت چاپ مقالات در مجلات داخلی می‌رویم، تعداد مقالات نمایه شده در مجلات بین‌المللی هم کاهش می‌یابد.
علاوه بر این امتیازاتی برای تقویت ارتباط با صنعت و طرح‌های تحقیقاتی در این رابطه در نظر گرفته شده و از این طرح‌های تحقیقاتی نیز که خود برای پژوهشگران 12 تا 15 امتیاز به همراه دارد، لزوما مقاله استخراج نمی‌شود.
بخشی از مشکلات ما در بخش پژوهش نیز اعتباری بوده و مبالغی که در این سال‌ها برای مسافرت افراد و شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی اختصاص می‌یافته کمتر شده است. سهم مقالات ما در کنفرانس‌های بین‌المللی از کل مقالات در سال 89ـ90 در حدود 15 در صد بوده و الان به کمتر از پنج درصد رسیده است.
مجموعه این عوامل دست به دست هم داده و تا حدی شتاب رشد علمی کشور را کاهش داده است، اما، بر اساس داده‌های پایگاه‌های ISI و SCOPUS ما همچنان از جهت تعداد مقالات و از لحاظ کیفیت مقالات، بر اساس تعداد ارجاع و استناد، رتبه اول را در منطقه و رتبه 16 را در سطح بین‌المللی داریم. ما در رشته مهندسی شیمی رتبه سوم، در نانو رتبه ششم و در مهندسی مکانیک، سلول‌های بنیادی و دانش هسته‌ای رتبه تک رقمی داریم.
ما کاهش رشد علمی نداشته‌ایم، بلکه این شتاب یا شیب رشد بوده که تا حدی کمتر شده است. این تفاوت و کاهش شیب نیز از سال 89ـ90 آغاز شده که بخش عمده آن به تغییرات ایجاد شده در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی بازمی‌گردد.
تا چه حد این دغدغه وجود دارد که از طریق افزایش بودجه پژوهش افت پدید آمده برطرف شود؟ با برطرف شدن برخی موانع اقتصادی آیا این امید وجود دارد که وضعیت مانند گذشته از نظر رشد علمی حاصل شود؟
چنان که اشاره شد ما از جهت رتبه علمی موقعیت خوبی داریم اما امیدواریم که با تأمین اعتبار، پیگیری‌هایی که برای افزایش گرندهای تشویقی داشته‌ایم و همچنین ارتقای سطح مجلات داخلی به مجلات بین‌المللی آن مقداری را که از شیب رشد علمی ما از سال 89ـ90 کاهش پیدا کرده، تا حدی جبران شود و قطعا معتقدیم که وضعیت بسیار بهتری حاصل خواهد شد.
در آن حدود 8 تا 9 سالی که شتاب رشد علمی بالاتر از الان بود، یکی از دلایل اصلی آن این بود که ما مطابق آیین‌نامه‌ها مشوق‌های بسیار زیادی را برای مقالات داشتیم. اگر چنین تشویق‌هایی مجددا تأمین اعتبار شود طبیعتاً می‌توان انتظار اتفاقات خوبی را داشت. خوشبختانه بودجه‌ای که دولت برای تزریق به حوزه پژوهش در نظر گرفته بودجه مناسبی و در حدود 7 هزار میلیارد تومان است. بر این اساس سهم اعتبارات پژوهشی ما که در حال حاضر کمتر از نیم درصد از تولید ناخالص ملی است تقریبا دو برابر شده و به حدود یک در صد می‌رسد. ما امیدواریم که این اتفاق بیفتد و این اعتبار تأمین و تخصیص داده شود.
بخشی از مشکلات ما در بخش پژوهش نیز اعتباری بوده و مبالغی که در این سال‌ها برای مسافرت افراد و شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی اختصاص می‌یافته کمتر شده است.
البته به نظر می‌رسد که بخشی از توجه نیز باید به بهینه‌سازی تخصیص اعتبارات باشد. پیش از بیان نقطه نظرات‌تان در این مورد بفرمایید که آیا شتاب رشد علمی ملاک مناسبی برای هدف‌گذاری‌ها در نظام پژوهشی کشور هست یا نه و آیا به نظر شما تأکید به اندازه‌ای بر آن صورت می‌گیرد؟
موضوع رشد علمی در هر صورت نمودی از وضعیت پژوهشی کشور است و به هیچ وجه نمی‌شود آن را دست کم گرفت، اما قطعا این گونه نیست که رشد علمی تنها ملاک برای برنامه‌ریزی در بخش پژوهش باشد، چرا که مقاله یکی از شاخص‌های ما در بخش پژوهش است. در این بخش شاخص‌های دیگری مانند توسعه فناوری نیز دارای اهمیت‌اند. به عبارتی ما باید چرخه علم و پژوهش، فناوری، ارزش افزوده و تولید ثروت را با هم در نظر بگیریم. بر این اساس لازم است که بخشی از علم در راستای تبدیل شدن به پژوهش‌های دانشگاهی قابل انتشار در مجلات معتبر علمی سامان یابد، اما بخشی از آن نیز باید تبدیل به فناوری و یافته‌هایی شود که در زندگی مردم وارد شده و در رفع نیازهای جامعه و صنعت به کار گرفته شود.
سهم مقالات ما در کنفرانس‌های بین‌المللی از کل مقالات در سال 89ـ90 در حدود 15 در صد بوده و الان به کمتر از پنج درصد رسیده است.
آیا سازوکاری که برای تخصیص اعتبارات پژوهشی وجود دارد به تحقق این چرخه به نحوی بهینه کمک می‌کند؟
این موضوع تماما در اختیار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیست که من در اینجا بتوانم جواب مثبت یا منفی بدهم، بلکه بخشی از آن در اختیار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی است. ما امیدواریم که با مذاکرات و تعاملاتی که داریم این موضوع به شکل مناسبی صورت بگیرد.
گفتگو: سید مهدی موسوی
No tags for this post.
