کشف تاثیر اعتیاد و استرس بر تصمیم صحیح

دبیر انجمن علوم اعصاب ایران افزود: اعتیاد به معضلی تبدیل شده و الگوی مصرف آن هم روز به روز در حال تغییر است؛ شاید تا چند سال گذشته مسئله ما مسئله تریاک و مورفین بود ولی امروزه شیشه (مت آمفتامین) کار را پیچیده تر کرده است.

وی با بیان اینکه بنابراین در راستای این موضوع بیش از ۱۰ سال است که اقداماتی در کشور انجام گرفته است، عنوان کرد: ما هم در همین حوزه سعی کرده ایم جنبه های شناختی که می تواند تحت تاثیر اعتیاد قرار بگیرند را بررسی کنیم.

حق پرست با بیان اینکه در افراد جوانب شناختی زیادی وجود دارد، گفت: انسان موجود پیچیده ای است که در واقع جنبه های شناختی فراوانی را دارد؛ این جنبه های شناختی حافظه، یادگیری، توجه، تصمیم گیری و… هستند که در زیر شاخه شناخت قرار می گیرند. بنابراین بررسی عوامل و معضلاتی مانند اعتیاد یا استرس بر جوانب شناختی مهم است زیرا کیفیت زندگی فردی انسان و بالطبع اجتماع انسانی را تحت تاثیر قرار می دهد.

وی با بیان اینکه از این رو مطالعات را در راستای تاثیر اعتیاد، استرس، محرومیت از غذا روی عوامل شناختی آغاز کرده است، گفت: وقتی انسانی از نظر شناختی مشکلات و معضلات شناختی دارد می تواند به شکل یک ویروس، جامعه ای را آلوده کند، زیرا در جامعه ای زندگی می کنیم که هر عاملی می تواند ما و جوانب شناختی مان را تحت تاثیر قرار دهد.

به گفته این استاد دانشگاه، تمام معضلات ما در جامعه از جمله فساد، بد اخلاقی و غیره که گریبانگیر جوامع شهری شده به تغییرات شناختی باز می گردد که اعتیاد از این قاعده مستثنی نیست؛ اعتیاد، آن دسته از عواملی به شمار می رود که تمام جوانب شناختی انسان را تحت تاثیر قرار می دهد.

وی با بیان اینکه مورفین و سایر مواد مخدر می تواند روی حافظه و یادگیری انسان اثرات منفی در دوره های متفاوت بگذارد، عنوان کرد: جالب است  که در تحقیقات نشان داده شده که مورفین می تواند در کوتاه مدت، حافظه را افزایش دهد ولیکن مصرف طولانی آن می تواند باعث تخریب حافظه شود؛ همچنین روی «توجه» فرد، اثر گذار است.

وی افزود: از سوی دیگر مصرف مواد مخدر روی تصمیم گیری نیز تاثیر می گذارد، از این رو ما تحقیقات خود را بر این عامل شناختی متمرکز کردیم.

حق پرست با بیان اینکه در این راستا روی مدل حیوانی دو مدل تصمیم گیری را اتخاذ کردیم، گفت: یکی از این مدل ها، «مدل تصمیم گیری بر پایه تلاش» و دیگری بر «مدل تصمیم گیری بر پایه تاخیر زمانی» است.

وی ادامه داد: حیوان می تواند پاداش بدون تلاش یا تلاش بیشتر با پاداش بیشتر را دریافت کند. در این آزمایشات متوجه شدیم که حیوان سالم با تلاش بیشتر، پاداش بیشتری را می طلبد، در حالیکه حیوانی که اعتیاد دارد پاداش کم را با تلاش کمتر ترجیح می دهد.

استاد علوم اعصاب اظهار داشت: می توان نتیجه گرفت که نواحی در مغز وجود دارد که در تصمیم گیری نقش مهمی دارند. به همین دلیل، زمانی که فرد معتاد است بخش های از مغزش دچار آسیب شده و عدم فعالیت آن نواحی سبب تصمیم گیری نادرست می شود.

وی با اشاره به مدل دوم این تحقیقات افزود: در این مدل، حیوان را به پاداش زیاد می رسانیم ولی سدی بین پاداش قرار می دهیم که حیوان باید صبر پیشه کند تا به غذای بیشتری در آن سوی سد، برسد. از سوی دیگر حیوان می توان بدون صبر و تحمل، مستقیم به غذای کمتری برسد.

وی گفت: در واقع یک حیوان سالم در این مدل، صبر پیشه می کند تا غذای بیشتری دریافت کند ولی زمانی که معتاد شد تصمیم غلط می گیرد. حتی در عام هم می شنویم که معتادان صبری برای انجام کار ندارند و کار راحت با پاداش کم را به پاداش بیشتر ترجیح می دهند. بنابراین تصمیم غلط هم به بخش هایی از  مغز ارتباط دارد.

حق پرست اظهار داشت: مطالعات ما بر نواحی خاصی در مغز تمرکز یافته است که بدانیم در این تصمیم گیری چه مکانیزم هایی درگیر هستند.

وی با تاکید بر اینکه تحقیقات ما پایه ای است و به نتیجه رساندن آن به مدت زمانی ۵ الی ۱۰ ساله نیاز دارد تا به عنوان یک راهکار درمانی در کلینیک ها به کار آید، گفت: امیدوار هستیم این تحقیقات را به سمت و سویی بکشانیم که معتادان، افراد دچار استرس، افراد با محرومیت های غذایی تصمیم اشتباهی نگیرند.

حق پرست افزود: با توجه به اینکه مکانیزم هایی که در بخش های مغز درگیر هستند در تصمیم گیری موثر است. ولی می توان روی این مکانیزم ها کار دارویی کرد و در آینده داروهایی ساخت تا بتواند علی رغم اینکه  فرد معتاد (یا هر عاملی که باعث عدم تصمیم گیری صحیح می شود) است تصمیم گیری درستی  بگیرد.

وی با بیان اینکه در جامعه بشری تصمیم گیری نادرست هزینه زیادی برای جامعه خواهد داشت، گفت: محرومیت از غذا، استرس، اعتیاد و… در  تصمیم گیری ما تاثیر گذار است که منجر به عدم اتخاذ تصمیم صحیح می شود.

استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: ما تلاش می کنیم و امیدواریم که در آینده بتوانیم به جایی برسیم که داروها، دست کاری ها و بسته های اموزشی را از این نتیجه تحقیقات ارائه کنیم که علی رغم داشتن مشکلاتی که گفته شد تصمیم گیری صحیحی اتخاذ شود. البته راهکارهای درمانی و پیشگیری می توانند بسته های آموزشی و یا داروهای طبیعی (سنتی) و صنعتی باشد که به تصمیم گیری این افراد کمک کند تا در جامعه به درستی تصمیم گیری و یک زندگی معمولی را مانند دیگران تجربه کنند.

وی با تاکید بر اینکه بخش دیگری از تحقیقات ما روی ترک اعتیاد است، گفت: اعتیاد مراحل مختلفی دارد و یکی از این مراحل، زمانی است که فرد معتاد، تصمیم می گیرد که ماده مخدر را ترک کند؛ به دلیل اینکه زمان ترک، زمان بحرانی است  و به دلیل عدم دسترسی به ماده مخدر، فرد استرس زیادی خواهد داشت و لذا تصمیم گیری فرد می تواند در این مرحله موثر باشد.

حق پرست ادامه داد: باید در این دوره که استرس روانی زیادی روی افراد است اقداماتی انجام گیرد که تصمیم گیری درستی داشته باشد.

وی افزود: امیدواریم بتوانیم در آینده ای نه چندان دور با نتایج این تحقیق، روش هایی ارائه کنیم تا زمانیکه فرد معتادی در حال ترک است کنار آن تصمیم گیری درستی داشته باشد.

به گفته این استاد علوم اعصاب، این تحقیقات سمت و سویی دارویی دارد ولی می تواند به صورت بسته های آموزشی نیز باشد، بنا این است که در این راستا مدلی ارائه کنیم تا دارو به صورت دقیق و بدون عوارض تولید شود بنابراین باید آزمایش های بسیاری در حوزه پایه و سپس در بالین انجام شود.

حق پرست اظهار داشت: این طرح حدودا سه سال است که آغاز شده ولی آزمایش های آن از سال گذشته با حمایت ستاد توسعه علوم شناختی انجام گرفته است. امیدواریم که تا ۵ سال دیگر به نتیجه برسیم. همچنین امیدواریم که تا ۳ الی ۴ سال دیگر این آزمایش ها را روی انسان انجام دهیم.

عنوان کامل این طرح تحقیقاتی «بررسی اثرات اعتیاد به مورفین و روند ترک آن بر جنبه های شناختی تصمیم گیری بر پایه تاخیر و یا تلاش در مدل حیوانی موش آزمایشگاهی؛ نقش استریاتوم، کورتکس پری فرونتال و هیپوکمپ (مطالعه رفتاری و الکتروفیزیولوژی)» است.