فضای مالکیت فکری در ایران امن می شود

به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در ابتدای این نشست، سید سروش قاضی نوری، رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گزارشی از پیشینه بحث مرجعیت علمی و فرمایشات مقام معظم رهبری در این خصوص ارائه کرد.

وی با بیان این که کارهایی در این خصوص انجام شده ولی کافی نیست، گفت: ما در خصوص چیستی، چرایی و چگونگی مرجعیت علمی هنوز به اجماع نرسیده‌ایم؛ لذا برگزاری همایش ملی مرجعیت علمی و پیش نشست‌های آن  برای تبیین چیستی، چرایی و چگونگی مرجعیت علمی از اهمیت بالایی برخوردار است.

ایجاد فضای امن برای مالکیت فکری از ارکان تحقق مرجعیت علمی است

در ادامه، شقایق حق‌جوی جوانمرد، رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی به تبیین برنامه‌های راهبردی معاونت علمی در راستای سیاست‌های کلی علم و فناوری کشور و با هدف نیل به مرجعیت علمی و نیز راهبردهای جدید مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی در مسیر تحول در ساختار و کارکرد ستادهای توسعه‌ فناوری پرداخت و مساله مالکیت فکری را امری زیرساختی و بنیادین در این مسیر خواند.

وی، مرجعیت علمی را حاصل جهاد مستمر علمی و کار علمی انبوه و جمعی دانست که نه تنها برای حفظ آن باید تلاش کرد بلکه باید توان نخبگانی را برای ایجاد رقابت به کار گرفت.

حق‌جوی جوانمرد، وجود فضای ایمن و اطمینان خاطر برای کار علمی را لازمه مرجعیت علمی شمرد و تاکید کرد که ایجاد فضای امن برای مالکیت فکری از ارکان تحقق مرجعیت علمی است.

مدیریت دارایی‌های فکری، فراتر از ثبت است

میترا امین‌لو، مدیر کانون مدیریت دارایی‌های فکری و دبیر این نشست نیز، رویکردها و راهبردهای جدید معاونت علمی را در حیطه مالکیت فکری بیان و تاکید کرد: این راهبردها را فراتر از تغییر، یک تحول می‌دانیم و این به معنای نفی تلاش‌های گذشته نبوده، بلکه در ادامه مسیر نهادینه‌سازی مدیریت دارایی‌های فکری متناسب با کارکردهای شناخته شده نظام مالکیت فکری در دنیا است و تمرکز از برنامه‌های علامت‌دهی به مبادله‌ای و همچنین توسعه برنامه‌های تشویق نوآوری در این مجموعه است.

وی تاکید کرد: اگر مساله توسعه فناوری و همچنین تجاری‌سازی موضوع جدی اکوسیستم نوآوری است، نباید مساله مالکیت فکری را به یک شق آن یعنی اختراع و در آن هم فقط به ثبت محدود کرد. مدیریت دارایی‌های فکری، فراتر از صرفا ثبت است و نگاه اکوسیستمی به آن نشانگر تعدادی از فعالیت‌ها از شناسایی تا ثبت و حفاظت و بهره‌برداری است که بازیگران متعددی دارد تا به موقعیت نهایی که همان خلق ارزش مبتنی بر این دارایی‌ها است منتهی شود. هم‌آفرینی و البته رقابت همکارانه بازیگران متنوع، این اکوسیستم را از یک مسابقه طناب‌کشی به پازل بدل می‌کند که هر بازیگری تکه خود را برای خلق این تصویر زیبای توسعه به میان می‌آورد.

امین‌لو با ذکر موضوعات کلیدی نشست از اعضا خواست تا نقطه نظرات خود را در محورهای سیاست‌های حفاظت از دارایی‌های فکری منتج از توسعه فناوری در سطح ملی و بین المللی، برنامه‌های توسعه منابع انسانی دانشی در حیطه فناوری‌های راهبردی و نظام‌های تشویقی مبتنی بر حمایت از دارایی‌های فکری، نظام‌های ارزیابی و تحول نظام‌های انگیزشی پیشران آن برای ایجاد رقابت در نظام نخبگانی در فناوری‌های راهبردی، اولویت‌گذاری و جهت‌دهی فناوری‌های راهبردی و توسعه مسیر دستیابی به آن مبتنی بر جریان دارایی‌های فکری دنیا مطرح کنند.

ضرورت سوق دادن مالکیت فکری از دانشگاه به سمت صنعت

در ادامه، محمود حکمت نیا، رئیس گروه مالکیت فکری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ضمن اشاره به بحث تاریخی مرجعیت علمی در ایران، تاکید کرد که مساله شناسی و ارایه راه‌حل برای اینموضوع بسیار اهمیت دارد و مساله اصلی این است که آیا مالکیت فکری مساله صنعت است یا دانشگاه؟

به گفته وی، مالکیت فکری یک بنیان اقتصادی را دنبال می کند؛ بنابراین، باید آن را از دانشگاه به سمت صنعت سوق دهیم. مالکیت فکری باید شناسایی مساله و حل آن باشد، اگر صرفا آن را به دانشگاه محدود کنیم، موفق نخواهیم شد. بعد از تبیین و تعریف مساله باید سهم و وظیفه هریک از دستگاه‌ها را برای حل آن در سطح ملی مشخص کنیم و همانطور که محقق دانشگاهی برای علم مقاله می‌خواند، فناور صنعت هم باید اظهارنامه اختراع بخواند و اظهارنامه، مقاله علمی حیطه فناوری است.

مالکیت فکری یک زیرساخت اساسی در تعامل دانشگاه و صنعت است

معصومه خان‌احمدی، مسئول مطالعات آینده صندوق نوآوری و شکوفایی هم تاکید کرد که پژوهش نباید فقط برای پژوهش باشد و مرجعیت علمی باید در یک بستر تدریجی اتفاق بیافتد. اینکه بخواهیم تجربه دیگر کشورها را عینا پیاده کنیم، درست نیست در حالی که بستر باید آماده سازی شود.

وی با طرح این سوال که آیا باید به بازار توجه کنیم یا به دانشگاه، گفت: ما هنوز دنبال این هستیم که چگونه بهره‌وری را افزایش دهیم. صندوق، جهت‌گیری‌هایی را برای رفع نیاز کشور در نظر دارد. ما باید چالش بین دانشگاه و صنعت را از بین ببریم.

خان‌احمدی افزود: صندوق، نهاد سیاست‌گذاری نیست ولی سعی کرده همکاری لازم را داشته باشد. برای مدیریت مساله ما دانشگاهیان را به سراغ بنگاه‌ها فرستادیم، جایی که محل ظهور فناوری جدید را می‌طلبد. در واقع مدل عرضه و تقاضای فناوری را مورد توجه قرار می‌دهیم تا در آینده غافلگیر نشویم. در این میان مالکیت فکری یک زیرساخت اساسی در تعامل دانشگاه و صنعت است و در این مسیر باید از آموزش صرف به توانمندسازی و انجام امور عملیاتی گذر کنیم.

برای تحول، نیازمند نظریه‌پردازی هستیم

در ادامه امید رضایی‌فر، رئیس دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر تعامل هرچه بیشتر مالکیت فکری از حیث دانشگاهی و علمی با سایر بازیگران اکوسیستم تاکید کرد و گفت: وقتی درگیر صنایع وارداتی باشیم، نمی‌توان انتظار داشت تحقیق و توسعه سهم عمده‌ای در توسعه فناوری داشته باشد. کارهای ترویج و فرهنگ‌سازی لازم است اما برای تحول نیازمند نظریه‌پردازی هستیم. در نظریه‌پردازی مالکیت فکری مخصوصا در حوزه فقهی، ضعف وجود دارد.

وی با بیان این که نظام اشتراکی در نظام ثبت و اقتصادی پشتیبانی نمی‌شود، گفت: باید از چند فرضیه به نظریه رسید و بعد به فکر تحول افتاد؛ به عبارتی باید صنایع را تشویق کنیم که تحقیق و توسعه را وارد عرصه کاری کنند. جایگاه نظام مشارکت مشخص نیست و همواره از نظام انحصاری پشتیبانی می‌کنیم در حالی‌که تقویت و حمایت از مالکیت فکری نیاز به نظام ساختارمند مشارکتی دارد. در حوزه صنعتی یک سه گانه وجود دارد که باید با هم و در کنار هم رشد و توسعه یابد: نظام نوآوری که شاخص آن GII است، نظام رتبه بندی اقتصادی که شاخص آن GDP است و نظام رتبه بندی علمی که شاخص آن ISI است و این سه‌گانه باید باهم و متناسب رشد کند.

نظام اقتصادی انحصاری، مخل مالکیت فکری است

محمدصادق آزمندیان، مدیرکل دفتر برنامه ریزی و حمایت از مالکیت صنعتی وزارت دادگستری با اشاره به آنچه «جانمایی ناصحیح مالکیت فکری در ایران» توصیف کرد، گفت: سازمان تجارت جهانی تسهیل رقابت را مطرح می‌کند؛ یعنی، جهان به سمت تسهیل رقابت پیش می‌رود.  مالکیت فکری در کشور ما در دانشگاه جای گرفته در حالی که مالکیت فکری در دل صنعت و در میان عرصه رقابت بازار جای دارد.

به گفته وی، لذت انحصار در محیط رقابت باعث می‌شود که شرکت خودش به دنبال محقق و پژوهش باشد و نمی‌توان دانشگاه ها را تحت فشار قرار داد. با کشورهای پیشرو مثل آمریکا و چین نمی‌توان رقابت کرد و به جای آن باید به دنبال استفاده از اطلاعات اختراعات آنها باشیم. اگر بازار مزایای رقابت را در مالکیت فکری بداند قطعا خودش به دنبال محققین دانشگاه می‌رود. او، نظام اقتصادی انحصاری را مخل مالکیت فکری دانست و گفت: مالکیت فکری جایی است که نظام رقابتی باشد.

توسعه منابع انسانی، بسترساز تحقیق و توسعه است

در ادامه محمدرضا بختیاری از محققان با سابقه مالکیت فکری به نقش مالکیت فکری در توسعه اقتصادی و فناوری پرداخت.

به باور  او، اگر در توسعه منابع انسانی خوب پیشرفت کنیم به خوبی می‌توانیم فناوری را اکتساب کنیم. تحقیق و توسعه صرفا تخصیص بودجه برای آن نیست بلکه توسعه منابع انسانی بسترساز تحقیق و توسعه است. علت موفقیت چین گذر از انحصارطلبی (به خاطر اقتصاد کمونیسیتی) به سمت اقتصاد رقابتی بود. رقابت‌پذیری مساله بسیار مهمی است.

بختیاری با بیان این که کشورهایی مثل ژاپن و کره با انتقال فناوری یعنی با کپی‌کاری رشد کردند، اظهار داشت: کشورهای در حال توسعه نمی‌توانند از ابتدا فناوری تولید کنند و اول باید دنبال بهبود فناوری‌های موجود باشند. برای مرجعیت علمی، شاخص GDP و شاخص جینی را باید بهبود بخشید.

نگاه ما به مالکیت فکری، کاملا کاربردی است

محمود حقی‌فام، معاون پژوهش و فناوری مپنا هم گفت: نگاه ما به مالکیت فکری، کاملا کاربردی است. در حوزه نیروگاه گازی در رتبه سوم دنیا هستیم و به کشورهای مختلف توربین گازی صادر می کنیم. قبلا انتقال فناوری انجام می دادیم اما هم اکنون بهبوددهنده فناوری هستیم و صرفا مصرف کننده نیستیم.

وی افزود: ما بیش از هر دانشگاهی نیروی انسانی و بودجه تحقیق و توسعه داریم اما واقعیت این است که  نیاز به مالکیت فکری را احساس نکرده‌ایم. ما قادر هستیم نوآوری های زیادی را در آمریکا به عنوان اختراع ثبت کنیم اما آیا هزینه ای که برای ثبت و نگهداری آن می‌شود، بازگشت خواهد داشت را مطمئن نیستیم و نهادی هم این تضمین را به ما نمی‌دهد که جلوی کپی‌کاری گرفته می‌شود و در صورت ثبت، امکان فروش در بازار جهانی وجود خواهد داشت.

حقی‌فام تاکید کرد: مپنا در حوزه آینده نگاری و آینده پژوهی فعالیت می‌کند و در این راستا واحد تحقیق و توسعه خیلی فعال است. همچنین مپنا به عنوان یک صنعت پیشرو فناوری در ایران است.

او با اشاره به این موضوع که در ایران ثبت کردن اختراعات نه برای تجاری‌سازی آن‌ها، بلکه برای ارتقا رزومه برای مهاجرت است افزود: در حال حاضر دلیل ثبت نکردن نوآوری‌ها این است که به خوبی از منافع واقعی آن آگاه نیستند باید به صنعت آموخت که ثبت و حفاظت از نوآوری مزه شیرینی در صنعت دارد. باید فضای موجود را بطور واقعی دید و برای آن راه‌حل ارایه کرد تا با مالکیت فکری به رشد رسید.

جایگاه مالکیت فکری باید در سایر قوانین هم لحاظ شود

محمدهادی میرشمسی، استاد حقوق دانشگاه علامه طباطبایی  با بیان این که مالکیت فکری در فضای رقابتی شکل می‌گیرد گفت: انحصار ناشی از مالکیت فکری مثل جزیره‌ای در اقیانوس رقابت است که حسب ضرورت شکل می‌گیرد. برای مرجعیت علمی موانعی وجود دارد مانند عدم درک مشترک از مفاهیم و نبود قوانین و مقررات دقیق. تغییر نام کانون پتنت و راهبردهای آن اتفاق مبارکی بود چون ارزش افزوده مالکیت ادبی و هنری کمتر از مالکیت صنعتی نیست. لایحه مالکیت فکری ادبی و هنری حدود 18 سال پیش توسط وزارت ارشاد تدوین شد اما هنوز تصویب نشده است و البته قوانین صرف کافی نیست و باید جایگاه مالکیت فکری و ارزش حفاظت از آن در سایر قوانین هم لحاظ شود.

بهروز شاهمرادی، هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور نیز بر اولویت‌های اقتصادی تاکید کرد و گفت: با شناسایی توان و قابلیت اقتصادی می‌توان حیطه‌هایی که در آن باید به توسعه فناوری پرداخت تا برای کشور اقتصاد رقابتی مبتنی بر دارایی فکری ایجاد کند را تقویت کرد.

در پایان نشست، سحر کوثری، معاون تحقیقات و فناوری مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با تقدیر از همه مشارکت کنندگان حضوری و مجازی به ویژه کانون مدیریت دارایی‌های فکری معاونت علمی که این نشست با پیگیری و نقش محوری این مجموعه برگزار شد بر لزوم مداومت جلسات و ایجاد گفتمان تاکید کرد.

گفتنی است، نخستین همایش مرجعیت علمی کشور در تاریخ 29 آبان ماه  با حضور رییس جمهور، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور و جمعی از وزرا به منظور تبیین چرایی، چیستی، ابزار و اقدامات لازم برای کسب مرجعیت علمی در مرکز همایش‌های کتابخانه ملی ایران برگزار خواهد شد.