فیبرومیالژی، سندرم درد مزمن با عوامل شناختی و ژنتیکی
پزشکان معتقدند فیبرومیالژی بیماری نیست بلکه سندرمی شامل مجموعه علائم جسمی و روانی است؛ یک سندرم پیچیده که با درد منتشر عضلانی همراه است. ویژگی درد در فیبرومیالژی این است که ریشه ساختاری و جسمی ندارد بلکه دردی بدون منشا ساختاری و جسمی یا التهابی است که گاهی با سایر دردهای مزمن اشتباه گرفته می شود.
** علائم
فیبرومیالژی علائم مختلفی دارد که به رغم وجود تشابه بین این علائم با علائم سایر دردهای مزمن، می توان با توجه دقیق به آنها این سندرم را تشخیص و روش های درمانی لازم را در مورد آن به کار بست.
دکتر پیمان حسنی ابهریان رئیس مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختی در این خصوص اظهار کرد: به غیر از درد، در فیبرومیالژی علائمی مانند خستگی، حساسیت موضعی، علائم خلقی مانند اضطراب، افسردگی، اختلال خواب و مهمتر از همه علائم شناختی مشاهده می شود.
وی در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا در مورد علائم شناختی به عنوان مهمترین علائم این سندرم توضیح داد: علائم شناختی در رابطه با فیبرومیالژی شامل اختلال در توجه، حافظه و پردازش اطلاعات و هوشیاری ذهنی است.
ابهریان افزود: علاوه بر این، سفتی عضلانی صبحگاهی، سندرم روده تحریک پذیر، مشکلات قاعدگی مانند دردهای شدید قبل از قاعدگی، احساس خواب رفتگی و گزگز در دست ها و پاها و حساسیت زیاد نسبت به دما و حرارت (نسبت به گرما و سرما) از دیگر علائم این سندرم به شمار می روند.
** علت بروز فیبرومیالژی
عضو پژوهشگاه علوم شناختی و دبیر کارگروه توانبخشی شناختی ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی در مورد علت بروز این سندرم گفت: علت دقیق این بیماری به طور دقیق مشخص نیست اما مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است، نشان می دهد که این سندرم روماتولوژی و مربوط به عضلات و استخوان ها و مفاصل نیست بلکه جزو اختلالات مغزی شناختی محسوب می شود.
ابهریان یکی از مهمترین علل بروز این سندرم را عوامل ژنتیکی عنوان کرد و افزود: مطالعات نشان می دهند که احتمال ابتلای فرزندی که یکی از والدین او به این سندرم مبتلا است، هشت و نیم برابر بیشتر از سایر افراد است.
وی ادامه داد: ژن های مختلفی نیز در مطالعاتی که انجام شده، در این رابطه شناخته شده است با این حال نمی توان گفت که این بیماری صرفا ژنتیکی است و منشا دقیق بروز این بیماری همچنان ناشناخته است بنابراین احتمال داده می شود که عوامل ژنتیکی در کنار عوامل محیطی می توانند در بروز آن موثر باشند.
ابهریان خاطرنشان کرد: افراد مبتلا به این سندرم دچار نوعی اختلال عصبی مغزی هستند بنابراین می توان گفت که فیبرومیالژی یک بیماری مغزی با اختلالات ساختاری و عملکردی مغزی است؛ از طرف دیگر مبتلایان به این سندرم، دچار اختلالات خلقی و اضطرابی هستند بنابراین می توان گفت که مسائل محیطی نیز می توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
** شیوع
ابهریان در مورد میزان شیوع فیبرومیالژی گفت: شیوع این سندرم حدود 10 تا 12 درصد جمعیت دنیا است، سن بروز آن بین 20 تا 50 سالگی است و حدود 80 تا 90 درصد افراد مبتلا را زنان تشکیل می دهند.
وی در مورد شیوع این سندرم در ایران اظهار کرد: آمار دقیقی از میزان شیوع این سندرم در ایران وجود ندارد اما مطالعه ای که در سال 1384 روی هزار نفر از مراجعان به درمانگاه داخلی بیمارستان شریعتی تهران انجام شد، نشان می دهد که شیوع درد منتشر مزمن 14 و 6 دهم درصد بوده اما تشخیص فیبرومیالژی چهار درصد بوده است. بنابراین این سندرم درصد کمی از دردهای مزمن را شامل می شود.
ابهریان گفت: 92 و نیم درصد از تعداد مبتلایان به این سندرم در ایران را زنان تشکیل می دهند و این نشان می دهد که فیبرومیالژی اختلالی است که در کنار ژنتیک مساله جنسیت نیز در آن دخیل است.
** مبانی شناختی
رئیس مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختی گفت: فیبرومیالژی با سندرم خستگی مزمن شباهت های زیادی دارد؛ هر دو آنها منشا عصبی و شناختی دارند و با اختلالات شناختی گسترده به ویژه در حوزه حافظه همراه هستند و در واقع مهمترین حوزه شناختی که در این دو سندرم دچار آسیب می شود، حوزه حافظه است.
ابهریان افزود: در هر دو سندرم احتمال نقص در حافظه کاری، حافظه کوتاه مدت و بلند مدت مشاهده می شود. علاوه بر این در افرادی که دچار سندرم خستگی مزمن هستند، سرعت پردازش اطلاعات نیز پائین می آید و در بیمارانی که مبتلا به فیبرومیالژی هستند، نقص در کنترل توجه نیز دیده می شود.
وی ادامه داد: به اثرات شناختی فیبرومیالژی، 'ابر فایبری' می گویند که عبارت از تیرگی ذهن همراه با فراموشی و نقص در توجه است. اگر چه اختلالات شناختی این سندرم در مقایسه با خستگی و درد مزمن تا همین اواخر بسیار مورد غفلت قرار گرفته بود، اما در همان زمان نیز در بیشتر گزارشات مربوط به این بیماری عوامل شناختی برای بیماران آزاردهنده تر از علائم جسمی آنها بود.
ابهریان افزود: علاوه بر این، مطالعات تصویربرداری مغزی که در این مورد انجام شده است نیز اختلالات ساختاری و عملکردی متعددی را در افرادی که دچار فیبرومیالژی هستند، نشان می دهد.
** تشخیص
دبیر کارگروه توانبخشی شناختی ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی در مورد تشخیص فیبرومیالژی گفت: فیبرومیالژی سندرم درد مزمن است اما این طور نیست که افراد مبتلا دائما درد داشته باشند. درد مبتلایان به این سندرم تکرارشونده است و عوامل محیطی و عصبی و ناراحتی های روزمره در ایجاد و شدت آن موثر است.
ابهریان افزود: درد مزمن شیوع بسیار زیادی دارد اما فیبرومیالژی درصد بسیار پائینی در حد یک سوم دردهای مزمن شایع در جوامع را به خود اختصاص می دهد.
وی توضیح داد: بر اساس معیارهایی که انجمن روماتولوژی آمریکا مطرح کرده است، برای تشخیص فیبرومیالژی دو ملاک مطرح می شود؛ درد مزمن بیشتر از سه ماه طول بکشد و منتشر (در بالا و پائین کمر و در طرفین) باشد. اگر درد فقط در یکی از این قسمت ها باشد، فیبرومیالژی محسوب نمی شود.
ابهریان اظهار کرد: 18 نقطه حساس در بدن در رابطه با درد تعریف شده است که این نقاط در گردن، شانه ها، پشت، لگن و اندام فوقانی مانند دست ها به ویژه آرنج ها و اندام تحتانی به ویژه پاها و روی ران ها قرار دارند.
وی گفت: اگر در معاینه، فردی در 11 قسمت از این 18 قسمت با فشار خفیف احساس درد کرد، تشخیص فیبرومیالژی داده می شود.
** درمان
ابهریان مداخلات شناختی را بهترین راه درمان این سندرم عنوان و تاکید کرد: فیبرومیالژی یک اختلال روماتولوژی نیست بلکه یک اختلال عصبی شناختی است بنابراین درمان های روماتولوژی از جمله تجویز داروهای مسکن و ضدالتهاب اثر چندانی در درمان آن ندارد و موثرترین روش های درمانی این سندرم مداخلات شناختی و تکنیک های مداخله ای مغزی است.
وی گفت: از جمله مهمترین تکنیک های مداخله مغزی، روش های روان درمانی شناختی (سی بی تی)، توانبخشی شناختی در حوزه کنترل درد، نوروفیدبک و بیوفیدبک است و روش های مراقبه، آرامش بخشی و ذهن آگاهی نیز می توانند کمک کننده باشند.
ابهریان ادامه داد: روش های مختلف تحریک مغزی را نیز می توانیم برای درمان مبتلایان به کار ببریم؛ تحریک مغناطیسی مکرر، تحریک الکتریکی که در آن از جریان مستقیم استفاده می شود، تحریک موضعی با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی، استفاده از لیزر کم توان و همچنین طب سوزنی می توانند در کنترل درد این افراد موثر باشند.
وی افزود: از آنجا که مهمترین مشکل مبتلایان اختلالات شناختی، حافظه و توجه است، اگر توانبخشی شناختی را برای تقویت حافظه، توجه و پردازش اطلاعات آنها بکار ببریم، حتی اگر هیچ مداخله مستقیمی روی خود بیماری نکنیم با برطرف کردن و کاهش این مشکلات شناختی در این افراد می توانیم نقش موثری در درمان آنها داشته باشیم.
ابهریان تاکید کرد: در این روش ها هدف تسکین درد نیست، زیرا برای تسکین درد می توانیم از داروهای مسکن نیز استفاده کنیم بلکه در این روش ها درمان مدنظر است؛ اما نمی توان گفت که این درمان ها قطعی است و با استفاده از آنها می توان مشکل را کاملا برطرف کرد.
