محققان دانشگاهی پاسخ می دهند:
آیا پاداش دهی، آفت سیستم آموزشی کشور است؟

در پژوهشی جدید که توسط محققان کشورمان در خصوص مرور سیستم پاداش دهی در مدارس کشور انجام شده است، ضمن ارائه نقدهایی به این سیستم، تاکیداتی مبنی بر لزوم توجه به رویکردهای جدید ارائه گردیده است.

به گزارش سیناپرس، امروزه متخصصان تعلیم و تربیت اعتقاد دارند که ریشه مشکلات و ناهنجاری های افراد یک جامعه را با واکاوی نظام تربیتی در محیط خانه و مدرسه می توان یافت. استفاده از پاداش به عنوان یک راهکار تربیتی از سوی والدین و کارگزاران تربیت چنان عادی و اجتناب ناپذیر شده است که صرف پرسش درباره چرایی آن، ما را گیج و آشفته می سازد. اما به عنوان یک اصل کلی، خیلی خوب است که ما هر آن چه را که تاکنون مسلم فرض کرده ایم زیر سؤال ببریم و هر چه عادات ما کهنه تر باشند، ارزش چنین سؤالاتی بیشتر خواهد بود.

استفاده از پاداش، روشی است که ما با آن به خوبی آشنا هستیم. یکی از دلایل این آشنایی آن است که خود با این روش بار آمده و کنترل شده ایم.

به گفته متخصصان، این روش با دیگر نهادها و نظام های فکری که می شناسیم نیز، کاملا سازگار است. بسیار دیده می شود که در مدارس، روش هایی چون تشویق دانش آموزان سر صف، نصب عکس دانش آموزان برتر بر روی تابلو، وجود غرفه جوایز در کلاس و مواردی از این قبیل، با تصور اثربخش بودن آن ها اعمال می شود. به گزارش سیناپرس، اما واقعیت به گونه ای دیگر است. استفاده از پاداش و روش های تشویقی گفته شده به ظاهر می تواند مفید باشد، اما کارکردهای منفی هم دارد. وقتی در مدرسه به دانش آموزان کارت جایزه یا ستاره می دهیم، در مرحله اول، هدف می تواند تقویت رفتار باشد. اما در مرحله بعد، این هدف باید به حفظ رفتار تغییر یابد و اگر رفتار دانش آموز، وابسته به امتیاز شود، بدیهی است که با مشکلاتی خاص مواجه می شویم.

گروهی از پژوهشگران کشورمان از دانشگاه شهید چمران اهواز در این خصوص، اقدام به انجام یک پژوهش کرده اند که در آن از طریق یک مرور سیستماتیک، تاثیرات این کار یعنی پاداش دهی در مدارس کشور به شکل علمی ارزیابی شده است.

آن ها بدین منظور، پژوهش های پیشین انجام گرفته در فاصله زمانی 1380-1399 برای مقالات فارسی و 2000-2020 برای مقالات انگلیسی را در بانک‏های اطلاعاتی جستجو کرده و سپس داده های به دست آمده از آنان را تجزیه و تحلیل کردند.

نتایج این بررسی ها که در فصل نامه مطالعات برنامه درسی وابسته به انجمن مطالعات برنامه درسی ایران منتشر شده اند، نشان می دهند: نگاه به پاداش در نظام آموزشی کشور نسبت به پژوهش‏های خارج از کشور متفاوت است. درواقع مدارس ما همچنان بر مدل سنتی پاداش-تنبیه تأکید دارند که باعث تقویت انگیزه بیرونی و در نهایت براساس الگوی عناصر سازمانی فقط باعث بهبود فرآورده و برونداد می‏شوند.

علی بیرمی پور، استادیار و پژوهشگر دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز و همکارش در این باره می گویند: هر چیزی که در مدرسه آموخته شود، چه به طور هدفمند و چه قصد نشده، شخصیت و جهت گیری زندگی افراد را تحت تأثیر قرار خواهد داد. به گزارش سیناپرس، دانش آموزی که با پاداش شرطی شود، در آینده در هر حرفه و تخصصی، انسانیت، مسئولیت پذیری و وجدان کاری را فدای پاداش می نماید. این دانش آموزان دیروز و مردان و زنان امروز در مدرسه یاد گرفته اند که در ازای انجام وظیفه و مسئولیتشان پاداش بگیرند، در صورتی که آدمی اساساً طبیعت فعال دارد و منبع اساسی رشد در وجود آدمی تعبیه شده است.

آن ها اضافه می کنند: بنابراین، هر چند ممکن است چنین دانش آموزانی در تحصیل (فرآورده) و دانشگاه (برونداد) موفق باشند، اما مسئولیت خود را در برابر جامعه به خوبی ادا نخواهند کرد و این پیامد منفی پاداش دهی مدارس در گذشته است. به علاوه، تا زمانی که در مدارس، دست از تنبیه دانش آموزان در اشکال گوناگون آن برنداریم، در آینده برای کنترل همان دانش آموزان نیازمند ایجاد سرعت گیر در خیابان ها برای تنبیه رانندگان متخلف، دستگاه کنترل در ورود و خروج ادارات و افزایش کلانتری برای حفظ امنیت شهروندان خواهیم بود.

بر این اساس، توجه به این مسئله تربیتی، سیاستگذاران و کارگزاران نظام تربیتی را با دیدگاه جدیدی روبه رو می سازد و در واقع پیش بینی یک تغییر اساسی در حوزه تربیت خواهد بود. زیرا توسعه و پیشرفت یک کشور الزاماً در ساختن، رفتن و حرکت کردن نیست، بلکه بذر توسعه ممکن است در ایستادن، تأمل کردن و کنار زدن عادت ها باشد.

به گزارش سیناپرس، به گفته بیرمی پور و همکارش، با توجه به یافته های مطالعه مروری ما و با توجه به اسناد بررسی شده مبنی بر اهمیت انگیزه و پاداش درونی و لزوم حرکت به سوی این جهت گیری، پیشنهاد می گردد پژوهش های آتی به واکاوی راهکارهایی عملی جهت تحقق این اهداف غایی بپردازند.

گزارش: محمدرضا دلفیه