گزارش تصویری از مدرسه ضیائیه – زندان اسکندر

مدرسه  ضیائیه که به نام زندان اسکندر نیز معروف است در قرن هشتم بنا گردیده ، بانی آن ضیا الدین حسین پدر شرف الدین علی یزدی است . اصل بنا در سال  631 هجری قمری ساخته شده و در سال 705 هجری قمری به وسیله ضیاء الدین حسین تکمیل شده است .  در حال حاضر گنبد بنا آجری و ساقه دار بوده و در ساقه تزئینات کاشی فیروزه ای با نقوش هندسی دیده می شود که در بالا به وسیله مقرنس کاری به گنبد متصل می شود . بعد از بخش ورودی که شامل دو اتاق پی درپی است و امروزه از آن برای فروش بلیط استفاده می شود ، از سمت راست می توان وارد فضای بزرگی که به گنبد خانه مشهور است شد . در زیر گنبد بلند این بنا که با خشت خام ساخته شده است تزئینات و آرایش گچبری و نقاشی با رنگ های طلایی و لاجوردی وجود دارد . از راه دیگراز طریق ایوان ورودی واردصحن اصلی بنا می شویم دور تا دور صحن را اتاق های حجره مانند کوچکی فراگرفته است و بخشی نیز به زیر زمین  می رود که به زندان معروف است . در زیر زمین و فضای معروف به زندان یک حوض در وسط واقع شده است و در سقف بالایی آن شمسه بزرگی وجود دارد که در وسط آن نورگیری تعبیه شده است و القا کننده خورشید می باشد .

معماری گنبد مدرسه ضیائیه قابل توجه است و به عنوان شیوه ساختمانی ، می توان آن را در سایر گنبدهای دوره مغولی در ایران مشاهده کرد . شبستان مدرسه دارای محراب بوده که از گچ ساخته شده ودر بالای آن  تـزئینات  مــقرنس دیــده می شود  .                

احتمالاً این محراب در ابتدا دارای تزئینات نقاشی بر روی گچ  بوده ، که امروزه اثری از آن باقی  نمانده است .

در اطراف صحن مدرسه رواق هایی ساخته شده که در ضلع غربی دارای رواق های بزرگتر و محراب گچی است . مصالح به کار رفته در این بنا اغلب از خشت است که در سال های اخیر  گنبد آن با آجر مرمت شده است .

مولف کتاب جامع المفیدی در دوره  صفویه  ، زندان اسکندر و مدرسه ضیائیه را جداگانه و به عنوان دو بنای مستقل از یکدیگر معرفی کرده است ، لذا حکم بر اینکه بنای موجود موسوم به زندان اسکندر همان مدرسه ضیائیه باشد ، دشوار است و نیاز به بررسی های دقیق تر دارد . اگر هم مدرسه ضیائیه در همین محوطه بوده است احتمال آن می رود که زندان اسکندر ، بقایای یکی از خانه های خاندان رضی و گنبد باقی مانده بقعه قبور آن ها بوده است . 

در وسط مدرسه ، چاهی است که روایت شده اسکندر مقدونی  در قعر آن زندانی ساخته بود و جمعی از شاهزادگان هخامنشی را در آن زندانی کرده بود .

احمد کاتب در تاریخ جدید یزد ـ مقالت هشتم ، صفحه 135 ـ می نویسد :

« مدرسه ضیائیه شهرستان ، مدرسه ای مروح است و درگاه رفیعی دارد و مناره به تکلف ساخته که در هیچ دیار نظیر خود ندارد . و در جنب مدرسه  زاویه نیکو دارد و کتب خانه ، و دو آب در پایاب مدرسه جاری است و باغچه مشجر و مکروم در خلف مدرسه و چند خانه های عالی و بادگیر های رفیع در حوالی مدرسه ساخته .

و بانی این مدرسه مولا نا و صاحب اعظم ، ضیا الدین  حسین رضی بوده و چون بنای این مدرسه بنهاد و اساس آن ساز کرد به جوار رحمت حق پیوست و فرزندان بزرگوار او مولانا شرف الدین علی و مولانا مجد الدین حسن به اهتمام آن سعی نمودند و در سال خمسین و سبعمائه تمام کردند …. » 

به نظر می رسد بنای مدرسه های کتیبه ، حسینیان و کمالیه تقلیدی از این ساختمان باشد و در ساخت این بنا ها ، معماران از نظر  اسلوب معماری و تزئینات از مدرسه ضیائیه  الهام گرفته باشند .

از خطوط کوفی داخل بنا چیز زیادی باقی نمانده ولی بقایای آن را می توان با خطوط تزئینی گنبد های  هشت ، شاه کمال  و شیخ احمد فهادان مقایسه کرد .

تزئینات سازه زیر گنبد بنا شباهت زیادی به تزئینات زیر گنبد بنای سید رکن الدین دارد .

این بنا با شماره 707 به ثبت رسیده است .

No tags for this post.