مراقب باشیم سلولهای بنیادی با شارلاتانیزم قاطی نشود

واکاوی ماهیت اصلی و اهمیت این سلول ها بهانه ای شد تا همزمان با زاد روز تولد رابرت هوک؛ کاشف سلول، گفتگویی با دکتر حسین بهاروند، رییس پژوهشکده سلول های بنیادی، عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان انجام دهیم.

بدن انسان دارای چند نوع سلول است؟

بدن انسان و پستانداران دارای 3 نوع سلول است. نوع اول سلول های بدنی یا سوماتیک است که غالبا توان تکثیر دارند اما نمی‌توانند تمایز پیدا کنند و به سلول های تخصصی دیگر تبدیل شوند. نوع دیگر سلول های جنسی یا گامت ها هستند که با انجام لقاح یک جنین تک سلولی را به وجود می آورند. نوع سوم  نیز سلول های بنیادی هستند که توان تکثیر و خود نوزایی و توان تمایز و تبدیل شدن به سلول های تخصصی را دارند. گاهی سلول های بنیادی با تقسیم نامتقارن، یک سلول بنیادی و یک سلول پیش ساز را به وجود می آورند. سلول پیش ساز پس از بالغ شدن می تواند سلول بدنی را به وجود بیاورد اما سلول های بنیادی غالبا خودشان تقسیم متقارن دارند یعنی سلول‌های دختری ساخته شده آنها نیز باز بنیادی است. سلول های بنیادی از نظر توان تمایزی به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول سلول های بنیادی همه توان هستند. این سلول ها می توانند انواع سلول های بدن و بافت های بیرون از بدن مانند کیسه آمنیون( کیسه آب)، کیسه زرده و … را به وجود آورد. گروه دوم سلول های پر توان هستند. این سلول ها نیز می توانند همه سلول‌های تخصصی بدن را به وجود بیاورند.

سلول های بنیادی به چند گروه تقسیم می شوند؟

سلول های بنیادی را از نظر منابع به 5 گروه (رویانی یا جنینی، پر توان القایی، بافتی، حاصل از انتقال هسته سلول بدن و حاصل از دگر تمایزی یک سلول بدن) تقسیم بندی می شوند.

این سلول ها چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

سلول های بنیادی رویانی یا جنینی از جنین قبل از لانه گزینی به وجود می آیند. این سلول ها پر توان هستند و امکان تکثیر نامحدود و همچنین تمایز به سلول های تخصصی تمام بافت ها را دارند. این سلول ها در انسان معمولا از جنین یا رویان 5تا7 روزه که حاوی 100 تا 200 سلول است به دست می آیند؛ در سایر پستانداران، سن و تعداد سلول های رویان مورد نیاز متفاوت است. سلول های بنیادی پر توان القایی نیز غالبا با دستکاری ژنتیکی یا بکارگیری بعضی مواد شیمیایی به دست می آیند و تغییرهای ژنتیکی یا مواد شیمیایی را روی سلول های بدنی انجام می دهند؛ این مولکول ها باعث می شوند کل اطلاعات یک سلول پاک و شبیه سلول های بنیادی رویانی شود. با کمک این سلول ها دوباره می توانیم هر نوع سلولی را بسازیم. سلول های بنیادی بافتی نیز چند توان‌اند یعنی خاص هر بافتند و امکان تمایز به سلول های تخصصی یک یا چند بافت را دارند. این سلول ها شامل سلول های بنیادی بافت بزرگسالان و سلول های بنیادی بافت جنین و سلول های بنیادی محصول های حامگلی هستند؛ سلول‌های بنیادی بزرگسالان(سلول های بنیادی بافت فرد پس از تولد) به تعداد اندک در هر بافت موجود است و باعث بازسازی آن می شود مثلا از هر 10 هزار سلول تک هسته ای واقع در مغز استخوان یک سلول بنیادی مزانشیمال( معمولا استخوان را بازسازی می کند) یا سلول بنیادی پوست( بازسازی پوست از فرق سر تا نوک انگشتان را بر عهده دارد) وجود دارد. سلول های بنیادی بافت جنین نیز در مراحل تکوین در داخل رحم تا 8 هفتگی(رویان) و پس از هفته 8(جنین یا Fetus) وجود دارد. سلول‌های بنیادی محصول‌های حاملگی نیز به غیر از جنین مانند بند ناف، جفت، پرده آمنیون و مایع آمنیون است. سلول های بنیادی حاصل از انتقال هسته سلول بدن نیز با انتقال هسته یک سلول بدنی فرد به تخمک بدون هسته تولید و می تواند یک رویان را تشکیل دهد؛ این رویان برای تولید سلول‌های بنیادی رویان استفاده می شود. امروزه ما می توانیم با انتقال هسته سلول بدنی به تخمک بدون هسته 2 کاربرد داشته باشیم؛ نخست اینکه ما می توانیم شبیه سازی درمانی داشته باشیم یعنی از رویان تولید شده سلول بنیادی بسازیم یا از رویان تولید شده و انتقال آن به رحم یک موجود کامل (شبیه سازی تولید مثل) بسازیم؛ امروزه شبیه سازی تولید مثل در مورد انسان به لحاظ اخلاقی، مذهبی و دینی ممنوع است اما در دنیا جانوری اجازه آن کار وجود دارد. با کمک سلول های بنیادی حاصل از دگر تمایزی یک سلول بدن نیز می توان با انجام دستکاری ژنتیکی یا بکار گیری مواد شیمیایی یک سلول بالغ بدن مانند سلول پوست را به سلول های بنیادی عصبی یا خونی تبدیل کرد.

شبیه سازی تولید مثل در مورد انسان به لحاظ اخلاقی، مذهبی و دینی ممنوع است اما در دنیا جانوری اجازه آن کار وجود دارد.

این روزها تب استفاده از سلول های بنیادی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها در بین مردم شیوع پیدا کرده، آیا درمان با سلول‌های بنیادی قطعی است؟

ما باید مراقب باشیم که این علم با شارلاتانیزم قاطی نشود. اگر در بعضی موارد گفته می شود مثلا تزریقPRP همان تزریق سلول بنیادی است بدانیم که این گفته درست نیست و فردی که شرایط مناسب تهیه سلول را رعایت نمی‌کند و سبب آسیب بیمار می شود را جدا از مرکز یا مراکزی که کاملا این کار را علمی انجام می دهند، بدانیم. در یک کلام، پزشکی امروز بر اساس دارو درمانی است. اگر فرد با دارو خوب شد به سلامتی دست پیدا می کند اما در آینده پزشکی همراه با سلول درمانی است یعنی سلول درمانی مکمل دارو درمانی خواهد بود.

آیا این شیوه درمانی عوارضی نیز به همراه دارد؟

این شیوه نیز مانند هر تیمار دارویی و دیگری ممکن است عوارضی داشته باشد اما تاکنون گزارش های بسیار کمی در رابطه با ضررهای این روش ارایه شده است.

در پایان آینده بحث سلول درمانی را چگونه ارزیابی می کنید؟

اگرچه هم اکنون بحث سلول درمانی یا پزشکی بازساختی در دوران طفولیتش به سر می برد اما آینده خیلی درخشانی برای آن تصور می شود. پیش بینی شده روند پیشرفت این قضیه تا سال2020کند پیش برود اما پس از آن با انفجار کاربرد و اطلاعات آن، شاهد انقلابی عظیم در علم پزشکی برای درمان بسیاری از تروماها مانند شکستگی ها یا آسیب های استحاله ای (دژنراسیون) به علت کهولت سن مانند پارکینسون و موارد زیاد ارتوپدی، دیابت قلبی عروقی و بیماری ها مرتبط با قرنیه و شبکیه باشیم.

 

گفتگو: فرزانه صدقی

 

No tags for this post.