تاثیر نانوذرات بر ماهیان، مفید است یا مضر؟!

امروزه با شناخته شدن ارزش و برتری غذایی فرآورده های دریایی نسبت به دیگر منابع پروتئینی، روز به روز بر مصرف آن ها افزوده شده و لذا این فرآورده ها نقش قابل توجهی در تغذیه بشر پیدا کرده اند. غذاهای دریایی به دلیل کیفیت بالای پروتئین، از اهمیت زیادی برخوردار بوده و از این لحاظ غنی تر هستند. این غذاها به علت داشتن بافت های پیوندی کمتر، به راحتی قابل هضم بوده و ضمنا علاوه بر داشتن چربی های بی ضررتر، حاوی عناصر مفیدی نظیر آهن، مس و روی در بافت خود هستند.

با افزایش روند آلودگی در اکوسیستم های دریایی که به شکلی جدی در حال رخ دادن است، احتمال بروز مشکلات کیفی در گوشت فرآورده های دریایی به عنوان منابع ارزشمند غذایی بیشتر شده است. در این زمینه «نانو مواد» جزو نگرانی های مهم به حساب می آیند.

با این حال با افزایش روند آلودگی در اکوسیستم های دریایی که به شکلی جدی در حال رخ دادن است، احتمال بروز مشکلات کیفی در گوشت این منابع ارزشمند غذایی بیشتر شده است. در این زمینه «نانو مواد» جزو نگرانی های مهم به حساب می آیند. استفاده از نانو مواد به دلیل پیشرفت های روزافزون این حوزه از فناوری یعنی فناوری نانو در حال رشد بوده و روز به روز بر شرکت های ارائه دهنده نانو مواد اضافه می شود. ولی به دلیل نوپا بودن این علم، هنوز برآوردهای دقیق و جامعی از اثرات زیست محیطی این مواد وجود ندارد.

پژوهشگرانی از دانشگاه ارومیه با توجه به اهمیت این مطلب، به بررسی اثر این مواد نوظهور بر سلامتی ماهی قزل آلای رنگین کمان که از مهم ترین منابع غذایی پرورشی در کشورمان به حساب می آید پرداخته اند.

برای انجام این پژوهش تعداد 420 قطعه ماهی قزال آلای رنگین کمان از یکی از مزارع پرورشی شهرستان میاندوآب تهیه شده و با حفظ شرایط زیستی به سالن تکثیر و پرورش پژوهشکده آبزیان دانشگاه ارومیه منتقل گردیدند. در این محل، نانو ذرات اکسید آهن و روی در غلظت های مختلف با جیره غذایی معمول ماهی ها مخلوط شده و به مصرف آن ها رسید و پس از طی مدت آزمایش، بافت های داخلی و گوشت ماهی ها مورد ارزیابی های آزمایشگاهی قرار گرفت.

مطالعه میکروسکوپی بافت کبد ماهی های مورد مطالعه نشان می دهد که با مصرف نانوذرات، آسیب های بافتی در کبد این ماهی ها ایجاد می شود و هر چه غلظت این نانو مواد بیشتر باشد، آسیب های ذکرشده بیشتر می شوند. با این حال در صورتی که استفاده از این مواد متوقف شود، ساختار بافت کبد ترمیم پیدا کرده و این اندام مجددا فعالیت فیزیولوژیک خود را از سر می گیرد، به عبارتی اثر آسیب های ایجاد شده برگشت پذیر می باشند. بر اساس نتایج، این برگشت پذیری بافت کبد حتی در مقادیر بالای نانو ذرات اکسید آهن رخ می دهد ولی در خصوص نانوذرات روی، غلظت به کار گرفته شده بایستی کم یا متوسط بوده باشد.

سایر یافته های آزمایشی که به دنبال مطالعه میکروسکوپی بافت عضلانی ماهی ها به دست آمده نشانگر آن است که نانو ذرات اکسید آهن و روی اثر مثبتی بر این بافت ها دارند و از طریق تامین و رساندن عناصر ضروری آهن و روی به بدن ماهی، موجب ترمیم و رشد قابل توجه سلول های عضلانی می گردند.

بنا بر گزارش پژوهشگران، این پژوهش نشان می دهد که تاثیر نانوذره آهن در بافت وابسته به غلظت است و با افزایش غلظت، تاثیرات بیشتر و سریع تری در بافت مشاهده می شود. ولی تاثیر نانوذره روی هم وابسته به غلظت و هم وابسته به زمان است و با افزایش این دو عامل، اثر این نانو ذره بیشتر می شود.

تاثیر دوگانه ای که در این پژوهش مشاهده شده از یک سو مزایا و از سوی دیگر مضرات حضور این گونه مواد نوپای حاصل از این تکنولوژی نوین را در طبیعت نشان می دهد. لذا پژوهشگران مجری این مطالعه اشاره نموده اند که در خصوص کاربرد نانوذرات مختلف، نیاز به مطالعات جامع تری بر روی موجودات زنده حس می شود تا از این طریق بتوان ضمن ارزیابی خطرات استفاده از این گونه مواد، افق های نوینی را جهت بررسی کاربردهای فناوری نانو در زیست شناسی نمایان کرد.

گفتنی است مقاله علمی پژوهشی برگرفته از داده های این آزمایش، در فصل نامه «پژوهش های جانوری» وابسته به انجمن زیست شناسی ایران به چاپ رسیده است.

گزارش: محمدرضا دلفیه

با اقتباس از: حاجی رحیمی، ا.، فرخی، ف. و توکمه چی، ا. 1394. بررسی تاثیر نانوذرات اکسید آهن و روی بر بافت کبد و عضله در ماهی قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss). مجله پژوهش های جانوری، 28(3): 306-293.

 

No tags for this post.