بازنگری آیین‌نامه HSE آزمایشگاه‌ها در دستور کار وزارت علوم
رییس شبکه شاعا با بیان اینکه تاکنون آنالیز کاملی در زمینه استاندارد HSE در دانشگاه‌ها انجام نشده است، از بازنگری این استاندارد خبر داد و گفت: برآورد سطح استاندارد HSE آزمایشگاه‌ها باید برون‌سپاری شود تا با بررسی همه آزمایشگاه‌ها، گزارش جامعی تهیه شود.
در شامگاه روز شنبه، ۱۹ آذر ماه جاری خبری درباره وقوع آتش‌سوزی در آزمایشگاه دانشکده شیمی دانشگاه اصفهان بر روی خروجی رسانه‌ها قرار گرفت که طی آن یک دانشجوی دوره دکتری جان خود را از دست داد.
بر اساس اخبار منتشر شده، آتش‌سوزی در آزمایشگاه شیمی معدنی دانشکده شیمی واقع در طبقه سوم این دانشکده، حادث شده است. آزمایشگاه‌های تحقیقاتی تا ساعت ۲۲ در اختیار محققان است. بررسی مقدماتی نشان می‌دهد متاسفانه سهل‌انگاری متوفی سبب بروز این حادثه شده است. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که در نتیجه یک واکنش شیمیایی ابتدا آتش سوزی رخ داده و سپس آتش، سبب انفجار بعدی شده است، اما علت دقیق انفجار در دست بررسی است. انفجار ناشی از آتش‌سوزی سبب تخریب دیوار و سقف این آزمایشگاه شده است.
دلیل این اتفاق ناگوار هر چند که سهل‌انگاری متوفی و فعل و انفعالات مواد شیمیایی موجود در آزمایشگاه عنوان شد، ولی جلوگیری از این اتفاق ناگوار که در گذشته رخ داده و در آینده نیز رخ خواهد داد، تنها و تنها در یک اصطلاح “نظام مدیریت بهداشت ، ایمنی و محیط زیست” که از آن به نان HSE-MS و یا HSE یاد می‌شود، خلاصه می‌شود.
این نظام به ما یاد می‌دهد که چگونه قبل از هر اقدامی ایمنی محیط فراهم شود تا کمترین آسیب جانی و زیست محیطی ایجاد شود. این همان مساله‌ای است که به اعتقاد رییس شاعا، در نظام HSE حوزه آزمایشگاهی به محققان قبل از وارد شدن به محیط آزمایشگاهی می‌آموزد که چگونه رفتار کنند تا به هیچ کس آسیب وارد نشود.
وی معتقد است این روش ابتدا در دانشگاه تربیت مدرس اجرایی شد و دامنه‌دار شدن آن با حضور دکتر وحید احمدی، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در سمت معاون سابق پژوهش‌وفناوری وزارت علوم صورت گرفت.
رییس شبکه شاعا اما می‌گوید که تاکنون آنالیز کاملی در این زمینه انجام نشده است و امیدوار است که با بازنگری آیین‌نامه نظام HSE در آزمایشگاه‌ها و اختصاص اعتباراتی به آن و توسعه فرهنگ HSE در دانشگاه‌ها، در ۳ تا ۴ سال آینده، رتبه بندی از نظر سطح HSE دانشگاه‌ها داشته باشیم.
اولین گام برای استقرار مفهوم HSE در کشور
دکتر یعقوب فتح‌اللهی، رییس شبکه شاعا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص استقرار نظام HSE در آزمایشگاه‌های دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، توضیح داد: دانشگاه تربیت مدرس اولین دانشگاه کشور است که نظام HSE در آزمایشگاه‌های خود را راه‌اندازی و ساختار جدیدی را برای تفکیک زباله‌ها و پسماندهای آزمایشگاهی و همچنین سایر مسایل مرتبط ایجاد کرد. زمانی که دکتر وحید احمدی معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم شد، این تجربه دانشگاه تربیت مدرس تبدیل به اقدام ملی شد.
وی با بیان اینکه معاون سابق پژوهش و فناوری وزارت علوم استقرار نظام HSE در آزمایشگاه‌ها را به دانشگاه‌ها ابلاغ کرد، گفت: ما هم برای حوزه HSE آزمایشگاهی، علاوه بر برگزاری نشست‌های تخصصی، آیین‌نامه این حوزه را مورد بازنگری قرار داده ایم و کمیته‌ای انجام این کار را به عهده گرفته است.
رییس شبکه شاعا با تاکید بر اینکه استقرار نظام HSE در آزمایشگاه‌های دانشگاه‌ها نیازمند اختصاص بودجه است، خاطرنشان کرد: بر این اساس از وزیر علوم درخواست شده است که مبالغی در بودجه دانشگاه‌ها برای استقرار نظام HSE در نظر گرفته شود تا این اعتبارات از سوی سازمان برنامه و بودجه به وزارت علوم اختصاص یابد تا استقرار این نظام به صورت نظام‌مند و با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز علمی اجرایی شود.
فتح‌اللهی با تاکید بر اینکه اجرای این نظام تنها محدود به استفاده از تجهیزات و ابزارآلات نیست، خاطر نشان کرد: بخش اعظم اجرای استانداردهای HSE فرهنگ کار در آزمایشگاه‌ها است. در حال حاضر در دانشگاه تربیت مدرس نظام آموزشی خوبی راه‌اندازی شده و به دانشجویان در این زمینه ارائه می‌شود و دانشجویان آموزش‌ندیده نمی‌توانند از محیط‌های آزمایشگاهی استفاده کنند.
وی تاکید کرد: در صورتی که دانشجویان و محققان با ملاحظات و استانداردهای نحوه استفاده از تجهیزات و مواد آزمایشگاهی آشنایی داشته باشند، به لحاظ محیط زیست، سلامت محققان و هم به لحاظ ایمنی اقدامات اساسی انجام می‌شود.
فتح‌اللهی ادامه داد: از سوی دیگر برای به حداقل رساندن آسیب‌ها در محیط‌های آزمایشگاهی، ابزار و ادواتی لازم است که این ابزارها در آزمایشگاه‌ها نصب شده است.
مدیرکل دفتر پشتیبانی امور پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تاکید کرد: ما در این زمینه باید فرهنگ ایمنی، رعایت مسائل ایمنی در محیط‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی کشور را نهادینه کنیم.
وی تاکید کرد: رعایت نظام HSE تنها به پوشیدن لباس ویژه آزمایشگاه محدود نمی‌شود، بلکه حتی خوردن و آشامیدن در آزمایشگاه‌ها ممنوع است.
سطح استانداردهای HSE
فتح‌اللهی در خصوص سطح استاندارد HSE در دانشگاه‌ها، گفت: ما نشستی را در زمینه نظام HSE در محیط‌های تحقیقاتی با سازمان‌های متولی برگزار کردیم، نظرات متخصصان این حوزه در این جلسه جمع آوری و به عنوان پیوست آیین‌نامه، به آن اضافه خواهد شد.
به گفته وی در این پیوست، سطح استانداردها در آزمایشگاه‌ها و همچنین نحوه لوله‌کشی آب، سیم‌کشی برق و غیره درج شده است و با نهایی‌شدن بازنگری آیین‌نامه HSE این موارد ضمیمه این آیین‌نامه خواهد شد.
وی در پاسخ به این سوال که سطح استاندارد HSE در دانشگاه‌ها در چه سطحی قرار دارد، با بیان اینکه تاکنون آنالیز کاملی در این زمینه انجام نشده است، افزود: برآورد سطح استاندارد HSE آزمایشگاه‌ها باید برون‌سپاری شود تا با بررسی همه آزمایشگاه‌ها، گزارش جامعی تهیه شود.
فتح‌اللهی با اشاره به اقدامات دانشگاه تربیت مدرس در این زمینه و با تاکید بر اینکه بررسی سطح HSE این دانشگاه به یک گروه مستقل واگذار شده بود و به صورت دوره‌ای از آزمایشگاه‌های این دانشگاه، گزارش تهیه می‌شد، افزود: امیدواریم با بازنگری این آیین‌نامه و اختصاص اعتباراتی به آن و توسعه فرهنگ HSE در دانشگاه‌ها، در ۳ تا ۴ سال آینده، رتبه‌بندی از نظر سطح HSE دانشگاه‌ها را داشته باشیم.
فتح‌اللهی با تاکید بر اینکه از سوی کارگروه‌هایی، کار بازنگری آیین‌نامه HES وزارت علوم در حال انجام است، گفت: نسخه نهایی این آیین‌نامه تا پایان سال نهایی خواهد شد.
