دستگاه های تصویربرداری مافوق صوت چگونه کار می کنند؟
یکی از مهمترین مواردی که پزشکان برای ارائه راهکار درمانی یا پیشگیرانه در مواجه با بیماران و افراد نیازمند مراقبت های خاص باید درباره آن اطلاع داشته باشند، شرایط داخلی و نحوه عملکرد بافت ها و اندام های داخلی بدن است. برای دستیابی به این مهم؛ روش های تصویر برداری متعددی مثل اشعه ایکس، ام آر آی ، سی تی اسکن و …. وجود دارد.
در حقیقت و به زبان ساده در این روش تصویر برداری، امواج صوتی با فرکانسی بسیار بالا که برای گوش انسان قابل شنیدن نیست توسط دستگاه ایجاد شده و این امواج پس از هدایت به سمت مواضع خاص، با موانع پیش رو برخورد کرده و بازتاب پیدا می کنند. دستگاه سونوگرافی نیز بر اساس نوع بازتاب، سرعت و چگونگی بازگشت امواج صوتی فوق، نسبت به شناسائی مواردی که در برابر آن قرار داشته، اقدام می کند. این عملیات علاوه بر اینکه بدون عوارض جانبی است، هیچ نوع درد و ناراحتی نیز برای بیماران ایجاد نکرده و دستگاه های امروزی سونوگرافی با دارا بودن اطلاعات کامل از انواع بافت ها و بخش های مختلف بدن انسان؛ به راحتی از نحوه بازگشت امواج صوتی ، قادر به شناسائی و ترسیم آن ها بوده و به این ترتیب پزشکان می توانند شرایط اندام داخلی بدن را کنترل کنند.
متاسفانه بیشتر این موارد دارای معایب و مشکلاتی هستند که می تواند عوارض منفی و خسارات جانبی در پی داشته باشد. یکی از روش های مناسب و امن برای بررسی و مشاهده بافت های داخلی بدن، استفاده از امواج ماورای صوت یا همان روش سونوگرافی است. به باور بسیاری از پزشکان، سونوگرافی تقریبا فاقد عوارض جانبی بوده و به همین دلیل از این روش برای افرادی مانند زنان باردار و مشاهده جنین در داخل رحم که در شرایط حساسی هستند استفاده می شود. البته باید توجه داشت که این روش بیشتر برای مشاهده بافت ها و اندام های نرم قابل استفاده بوده و برای بررسی و مطالعه بافت های استخوانی مناسب نیست و روش های دیگر تصویر برداری برای مطالعه شرایط استخوان و موارد مشابه توصیه می شود.
امواج ماورای صوت برای نخستین بار در سال 1876 میلادی کشف شده و نخستین استفاده آن در جنگ جهانی اول و با هدف کشف محل زیر دریائی های دشمن گزارش شده است. پس از این کشف ، سال های زیادی به طول انجامید تا دانشمندان قادر به شناسائی کاربرد های پزشکی این سیستم شده و برای نخستین بار در سال 1937 میلادی از قابلیت امواج ماورای صوت در پزشکی بهره برداری شده و در ابتدا از این روش تنها برای مطالعه شرایط مغز انسان استفاده می شد. به تدریج قابلیت های فراوان تصویر برداری با امواج ماورای صوت مورد توجه پزشکان قرار گرفته و به مرور زمان این سیستم تکمیل شده و رفته رفته تبدیل به یکی از ارزان ترین و کارآمد ترین روش های مطالعه و بررسی بافت های داخلی بدن انسان شد.
روش تصویر برداری مبتنی بر امواج ماورا صوت چگونه است؟
گوش انسان به طور عادی قابلیت شنیدن و تشخیص امواج بین 20 هرتز تا 20 هزار هرتز را داشته و امواج دارای فرکانس بالاتر از و کمتر از این میزان ، توسط انسان قابل شنیدن نبوده و امواج تولید شده توسط دستگاه سونوگرافی در گروه امواج ماورای صوت که بالاتر از 20 هزار هرتز هستند؛ دسته بندی می شود. در حقیقت و به زبان ساده در این روش تصویر برداری، امواج صوتی با فرکانسی بسیار بالا که برای گوش انسان قابل شنیدن نیست توسط دستگاه ایجاد شده و این امواج پس از هدایت به سمت مواضع خاص، با موانع پیش رو برخورد کرده و بازتاب پیدا می کنند. دستگاه سونوگرافی نیز بر اساس نوع بازتاب، سرعت و چگونگی بازگشت امواج صوتی فوق، نسبت به شناسائی مواردی که در برابر آن قرار داشته، اقدام می کند. این عملیات علاوه بر اینکه بدون عوارض جانبی است، هیچ نوع درد و ناراحتی نیز برای بیماران ایجاد نکرده و دستگاه های امروزی سونوگرافی با دارا بودن اطلاعات کامل از انواع بافت ها و بخش های مختلف بدن انسان؛ به راحتی با بررسی نحوه بازگشت امواج صوتی ، قادر به شناسائی و ترسیم آن ها بوده و به این ترتیب پزشکان می توانند شرایط اندام داخلی بدن را کنترل کنند. این امواج توسط کامپیوتر ویژه ای که به همین منظور طراحی شده است ، آنالیز و به شکل مصور در می آید. تصویر برداری مبتنی بر امواج ماورا صوت می تواند به صورت دو بعدی یا سه بعدی انجام شود.
کاربرد های عملی تصویر برداری با روش ماورای صوت:
از سونو گرافی می توان برای موارد مختلف تشخیصی و بررسی اندام داخلی استفاده کرد. رایج ترین کاربرد این سیستم برای مطالعه رشد و بررسی چگونگی شرایط جنین است. به طور طبیعی مادران باردار باید بر اساس نظر پزشک معالج؛ شرایط رشد جنین خود را تحت کنترل داشته و موارد حیاتی مانند شرایط قلب، رشد استخوان های سر، دست و پا، شرایط استقرار جنین در داخل رحم و فعالیت های حیاتی وی تحت کنترل قرار گیرد. البته از این روش برای بررسی شرایط برخی از بیماران مانند افراد دارای سنگ کلیه؛ بیماری های مرتبط با بینائی و آسیب های وارد شده به چشم و اعصاب آن؛ مشاهده اندام های داخلی مانند کبد؛ کلیه و … نیز استفاده می شود. از این روش در برخی شرایط خاص برای مطالعه بخش های داخلی لثه نیز استفاده شده و همچنین در برخی موارد می توان از این روش برای درمان آسیب دیدگی هایی مانند تورم ناشی از ضربات سخت استفاده کرد. البته باید در نظر داشت امواج فراصوت قابلیت عبور از استخوان را نداشته و همچنین از گاز و هوا نیز نمی‌توانند عبور کنند ، بنابر این روش فوق ، برای تصویربرداری از ریه و دستگاه گوارش مناسب نیست.
نوع خاصی از سونوگرافی به نام سونوگرافی داپلر Doppler Sonography وجود دارد. این روش تصویربرداری براساس پدیده داپلر عمل کرده و هدف از انجام آن بررسی میزان و سرعت جریان خون در وریدها و شریان های بدن است. اگر چه روش تصویر برداری مبتنی بر امواج ماورای صوت در مطالعات استخوان ها کاربرد ندارد اما متخصصین ارتوپدی نیز در برخی موارد ناگزیر به استفاده از سیستم سونوگرافی هستند. در ارتوپدی از این روش بیشتر برای بررسی احتمال لخته شدن خون در وریدهای عمقی ساق DVT استفاده میشود.
در ابتدای این نوشتار اشاره شد که این روش تصویر برداری تقریبا بدون خطر است اما باید در نظر داشت که تکرار بیش از اندازه تصویر برداری با روش امواج ماورای صوت می تواند عوارض جانبی مانند سوختگی ، پارگی رشته های دی ان ای و آسیب های مولکولی در بافت ها را در پی داشته باشد. به طور کلی متخصصین سونو گراف اطلاع دارند که این فرکانس های صوتی نباید به طور مستقیم و ممتد به یک بافت وارد شوند زیرا در این صورت احتمال بروز یکی از موارد فوق وجود دارد.
در این گزارش ویدئویی به طور مختصر شاهد چگونگی عملکرد سیستم تصویربرداری مبتنی بر امواج ماورای صوت هستیم.
گردآوری و ترجمه گزارش: احسان محمدحسینی
No tags for this post.
