تغییر الگوی کشت آری، افزایش سطح زیر کشت هرگز!

محصول پسته از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار است و در کشور ما با اقلیم خشک و نیمه خشکی که دارد، به خوبی جواب می دهد. از همین رو، ایران همواره جزو کشورهای شاخص جهان در تولید پسته بوده است. البته در سال های اخیر به دلیل وقوع خشکسالی های پی در پی، به ویژه در استان کرمان که به قطب تولید پسته کشور معروف است، مشکلاتی برای پسته کاران به وجود آمده است و حتی برخی از آنان برای ادامه کار به دیگر مناطق کشور مهاجرت کرده اند.

گزارش ها حکایت از آن دارد که کشاورزان در برخی از استان های کویری به سمت احداث و توسعه باغ های پسته متمایل شده اند. این در حالی است که وزارت نیرو مصمم به اجرای طرح احیا و تعادل بخشی به آب های زیرزمینی است که از قضا، وضعیت سفره های آب زیرزمینی در استان های مورد اشاره، بسیار نگران کننده است.

تغییر نوع کشت با توجه به پایداری منابع آب

علیرضا دایمی؛ معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو در این ارتباط به خبرنگار سیناپرس گفت: در مورد کشت محصولات کشاورزی از جمله پسته، مولفه های اقتصادی تعیین کننده است. ما نمی توانیم به کشاورز بگوییم چه بکارد. چون این کار بسیار دشواری است و به لحاظ اعمال حاکمیت هم وزارت نیرو نمی تواند به این موضوع ورود پیدا کند. البته وزارت جهاد کشاورزی الگوی کشت ارایه می کند اما اجبار کشاورزان به عدم کشت، مواردی را شامل می شود که پسته را در بر نمی گیرد. همانطور که استحضار دارید، وزیر محترم کشاورزی، کشت برنج را تنها در برخی از استان ها مجاز اعلام کردند. با این حال، این محدودیت کشت در مورد پسته اعمال نشده است.

وی افزود: پسته محصولی است که برای به بار نشستن، 10 سال زمان نیاز دارد. کسی که می خواهد در این زمینه سرمایه گذاری کند باید بداند که حداقل می بایست برای 3 دهه منابع آب پایدار داشته باشد. ما تنها می توانیم توصیه کنیم که وقتی کشاورزان می خواهند نوع کشت خود را تغییر دهند، مراقب این موضوع هم باشند.

دایمی از قطع ارتباط وزارت نیرو با کشاورزان در مورد بهره برداری از آب زیرزمینی انتقاد کرد و یادآور شد: متاسفانه در مورد آب زیرزمینی به دلیل حذف حق النظاره و قطع ارتباط کشاورزان با وزارت نیرو، امکان اثرگذاری چندانی از سوی ما وجود ندارد. یعنی ما در زمین کشاورز حضور نداریم و تنها می توانیم توصیه کنیم که از محصولات کم‌آب‌بر استفاده کنند.  

امکان تغییر الگوی کشت در تمام مناطق وجود دارد و می بایست الگوهای کشت مقاوم به خشکی و مقاوم به کیفیت پایین آب مورد استفاده قرار بگیرند

وی تصریح کرد: در حال حاضر الگوی کشت، الگوی آبیاری و مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است. ما مرتب اعلام کردیم که اگر میزان مصرف آب در این بخش افزایش یابد، ناپایداری به دنبال دارد. از همین روست که چاه های کشاورزی را به کنتور حجمی مجهز می کنیم. کنترل ما تنها از ناحیه مدیریت تامین و توزیع آب است. قانون به ما اجازه نداده که به کشاورزان در مورد مدیریت مصرف آب تذکر بدهیم.

بهره وری اقتصادی تولید پسته

اما عباس کشاورز؛ معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی، انتخاب نوع محصول بر اساس حقابه تعیین شده را حق کشاورزان دانست و تاکید کرد: پسته بهره وری اقتصادی بسیار بالایی دارد. رابطه ما با مردم باید رابطه اقتصادی باشد. اگر در مناطقی محدودیت آب وجود دارد، با کنتورگذاری، میزان برداشت آب را کنترل می کنند. مثلا کنتور می گذارند و می گویند تنها مجاز به برداشت یک لیتر آب هستی! اما بعد از برداشت یک لیتر آب، دیگر نمی توان به کشاورز گفت چه بکارد.

وی در عین حال افزود: تولید هر کیلو پسته، 10 دلار پول برای اقتصاد کشور به همراه دارد و کشور ما هم نیازمند سرمایه و رونق اقتصادی است.

چالش توسعه سطح زیر کشت

هدایت فهمی؛ معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفا هم در این زمینه اظهار کرد: وقتی ما می گوییم آب دارای ارزش اقتصادی است، قطعا باید این آب به محصولات دارای ارزش اقتصادی بالاتر اختصاص یابد. پسته از جمله محصولاتی است که ارزش اقتصادی بیشتری نسبت به محصولات باغی مشابه خود دارد.

وی ادامه داد: در مناطقی که با کمبود جدی منابع آب مواجه هستیم، توسعه سطح زیرکشت از چالش های جدی است. بسیاری از مناطق کویری که در آنها پسته کاری توسعه یافته است، مناطق کم بارش هستند و عمدتا از منابع آب زیرزمینی استفاده می کنند. بنابراین اگر گسترش پسته کاری در این مناطق منجر به افزایش سطح زیر کشت نشود و کشاورزان در جهت تبدیل نوع محصول گام بردارند، از دیدگاه اقتصادی و پارامترهای دیگر قابل بررسی است. اما اگر این توسعه به صورت افزایش سطح زیرکشت باشد، در درازمدت به نفع این مناطق نخواهد بود.

فهمی تصریح کرد: هرچند درختان پسته دارای ریشه های عمیق هستند اما به دلیل افت سطح سفره های آب زیرزمینی که در بعضی مناطق تا 200 متر هم می رسد، امکان برداشت مستقیم آب توسط ریشه درخت وجود ندارد اما در کاهش رطوبت لایه سطحی خاک، هنگامی که تغذیه سفره های آب زیرزمینی صورت می گیرد، موثر خواهد بود. با این وجود، هر محصولی یک نیاز آبی مشخص دارد و از بین دو محصول با نیاز آبی یکسان، آن که ارزش اقتصادی بیشتری دارد، در اولویت قرار می گیرد.

معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفا در پایان گفت: امکان تغییر الگوی کشت در تمام مناطق وجود دارد و می بایست الگوهای کشت مقاوم به خشکی و مقاوم به کیفیت پایین آب مورد استفاده قرار بگیرند. مثلا پسته به شوری مقاوم تر است و با مناطق مرکزی ما که آب، کیفیت چندان مناسبی ندارد، سازگاری بیشتری دارد. بنابراین می توان این تغییر الگوها را پذیرفت به شرط آنکه موجب افزایش سطح زیر کشت نشود.

 

گزارش: احمد طبایی

No tags for this post.