افزایش مصرف نقل ونبات های پرخطر
آنتی بیوتیک ها بیشترین نقش را در بهبود سلامت انسان داشته اند، اما امروزه مقاومت به آنتی بیوتیک ها و سایر ترکیبات ضد میکروبی به طور مداوم در حال افزایش است و مقابله علیه مقاومت های میکروبی، جنگی است که پیروزی بر آن امکان پذیر نیست.
آنتی بیوتیک ها درابتدای قرن بیستم شانس زندگی را به دو برابر افزایش دادند، از زمان کشف سولفانامیدها و بتالاکتام ها در سال 1930، آنتی بیوتیک ها بیش از 80 سال است که در پزشکی و کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته اند.
اکثر آنتی بیوتیک های مختلف که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند در دوره طلایی (Golden era) تحقیقات آنتی بیوتیک از سال 1930 تا 1970 کشف شدند، از سال 1970 نیز بیشتر آنتی بیوتیک های جدید از داروهای قبلی منشا گرفته اند.
پس از کشف آنتی بیوتیک ها، مقدار بالایی از این عوامل در پزشکی، صنعت دامداری و کشاورزی در طول ده ها مورد استفاده قرار گرفته است که این امر منجر به انتخاب طبیعی باکتری های مقاوم به دارو گشته است.
بیماری های عفونی همچنان عامل مهم مرگ و میر در جهان
دکتر محمد مهدی فیض آبادی رئیس انجمن میکروب شناسی روز یکشنبه در گفت وگو با خبرنگار علمی با بیان اینکه بیماری های عفونی در جهان همچنان مهمترین عامل مرگ و میر است اظهار کرد:در سال 1900 بیماری های عفونی به عنوان عامل پیشرو در مرگ و میر محسوب می شدند و در حال حاضر نیز علی رغم درمان های آنتی بیوتیکی و واکسن ها ، بیماری های عفونی همچنان به عنوان عامل مهم در مرگ و میر جهان به شمار می روند.
وی با بیان اینکه مقاومت به آنتی بیوتیک ها درجهان در حال افزایش است گفت :سازمان بهداشت جهانی با ابراز نگرانی از رشد مقاومت های میکروبی، این مشکل را مانعی جدی در پیشرفت دستاوردهای بدست آمده در حوزه پزشکی دانسته است و مقاومت های دارویی ضد میکروبی (شامل ضد ویروس، ضد باکتری، ضد قارچ و ضد انگل) را به عنوان چالش اصلی در امنیت سلامت قرن بیست و یکم دانسته است.
هشدارجدی بر مصرف بی رویه آنتی بیوتیک در کشور
رئیس انجمن میکروب شناسی به مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها در کشور اشاره کرد و هشدار داد: در حال حاضر میزان مصرف آنتی بیوتیک ها در کشور به صورت بی رویه از سوی پزشکان مورد تجویز قرار می گیرد و این شرایط می توان منجر به مقاومت میکروبی و در نتیجه کاهش تاثیر آنتی بیوتیک ها در برابر بیماری های عفونی باشد که خود مشکلی جدی است که سلامت جامعه را تهدید می کند.
به گفته فیض آبادی افزایش مقاومت آنتی بیوتیک ها به دلیل مصرف خودسرانه و بی رویه باعث می شود در بسیاری از بیماری های عفونی از آنتی بیوتیک های قوی تری برای درمان استفاده کنیم .
وی هشدار داد: اگر مصرف آنتی بیوتیک ها به صورت منطقی تجویز و مصرف نشود در آینده حوزه سلامت کشور مورد تهدید قرار خواهد گرفت.
فیض آبادی یادآور شد :مصرف بی رویه و غیرمنطقی آنتی بیوتیک ها عوارض جانبی اسهال ، دل درد خفیف، استفراغ، دل پیچه ، واکنش حساسیتی ،تنگی نفس، کهیر ، ورم کردن لبها ، صورت یا زبان، نفس نفس زدن و…را به همراه دارد .
وی اضافه کرد : ایجاد مشکلات گوارشی ،مشکلات کلیوی ، طولانی شدن دوره درمان بیماران ،افزایش بیماری عفونی ،افزایش عفونت های قارچی ،افزایش مقاومت دارویی و … از دیگر مواردی است که می توان در صورت بی رویه مصرف کردن آنتی بیوتیک ها ذکر کرد.
اقدامات مناسب برای کاهش مصرف آنتی بیوتیک در کشور
رئیس انجمن علمی میکروب شناسی با بیان اینکه باید اقداماتی از سوی سیاست گذاران حوزه سلامت صورت بگیرد تا میزان مصرف آنتی بیوتیک کاهش چشمگیری پیدا کند گفت :با برخی از اقدامات می توان شرایط را بهبود بخشید که از جمله این تلاش ها می توان به تهیه واکسن های جدید علیه جمعیت مقاوم به داروی میکروب ها، تحقیق در جهت توسعه و تولید آنتی بیوتیک های جدید ، جستجوی ژن هایی در جهت بیوسنتز اختصاصی آنتی بیوتیک ها ، استفاده از ترکیبات طبیعی فراموش شده با خاصیت آنتی بیوتیکی و تحقیق بر روی اهداف جدید آنتی بیوتیکی اشاره داشت.
افزایش مصرف آنتی بیوتیک چالش جهانی
وی با اشاره به اینکه افزایش مصرف آنتی بیوتیک چالش جهانی محسوب می شود، توضیح داد : بر اساس گزارش منتشر شده از (Center for Disease Dynamics, Economics & Policy) در سال 2015 ، مجموع آنتی بیوتیک مصرفی در جهان بین سال های 2000 تا 2010 به میزان 30 درصد افزایش یافته داشته است.
فیض آبادی اضافه کرد:همچنین طبق ارزیابی های به عمل آمده با رشد جمعیت و به موازات آن مصرف آنتی بیوتیک ها در کشاورزی و دامپروری جهت تولید غذای بیشتر، این مقدار از سال 2010 تا 2030 به تقریبا بیش از 1.5 برابر در کشورهای با بیشترین جمعیت انسانی افزایش خواهد یافت.
وی یادآورشد :تهیه داروهای جدید ضد میکروبی بسیار هزینه بر بوده و تائید آن برای مصرف از زمان شروع به تحقیق تا به نتیجه رسیدن زمان زیادی می برد. لذا حفظ آنتی بیوتیک های موجود و استفاده بجا از آن برای پیشگیری از گسترش مقاومت در جمعیت میکروبها بسیار اهمیت دارد.
فیض آبادی ادامه داد: به علاوه داروهای جدید عرضه شده تا زمانی که موثر است با قیمتی چند برابر داروهای قبلی به بازار عرضه می شوند که بسیاری از مراجع بهداشتی در کشور های فقیر بدون مساعدت دیگران قادر به تهیه آن نیستند.
وی بیان کرد :موضوع به کار گیری داروهای با عوارض بیشتر برای مقابله با میکروب های مقاوم از نکاتی است که چالش جدی پیش روی دارو سازان ، متخصصین داخلی (عفونی) و سایر تخصص ها پزشکی است.
فیض آبادی اظهار کرد :بر همین اساس کشورهای دارای برنامه معقول در مصرف آنتی بیوتیک موفق به کاهش فراوانی میزان مقاومت شده اند و به نظر می رسد که برنامه آنان می تواند سرلوحه کار کشور های دیگر باشد.
مقاومت دارویی در میکروارگانیسم ها
مدیر گروه میکروب شناسی دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز در گفت وگو با ایرنا به مقاومت دارویی در میکروار گانسیم ها اشاره کرد و گفت : مقاومت میکروارگانیسم ها ( باکتری ها ) به ترکیبات ضد میکروبی ( آنتی بیوتیک ها ) یکی از چالش های جدی در پزشکی است .
دکتر غلامرضا ایراجیان ادامه داد: این پدیده جهانی بوده و در تمام کشورهای دنیا باعث نگرانی شده است.هزینه کردن برای ساختن آنتی بیوتیک های جدید برای کارخانجات داروسازی مقرون به صرفه نبوده ( به علت ایجاد مقاومت داروئی و بی اثر شدن آنتی بیوتیک ها) در دو دهه گذشته خانواده آنتی بیوتیک جدیدی وارد بازار نشده است.
لازم به یاد آوری است اسامی جدید که اعلام می شود به علت تغییرات شیمیایی ایجاد شده در خانواده های موجود است .
مقاومت داروئی چیست ؟
این میکروب شناس درباره مقاومت دارویی توضیح داد: مقاومت داروئی یعنی اینکه یک باکتری نسبت به یک یا چندآنتی بیوتیک که قبلا حساس بوده ، مقاوم می شود و در بعضی موارد مقاومت می تواند به چند خانواده آنتی بیوتیکی ایجاد شود که به آن مقاومت چندگانه (Multidrug Resistant MDR) می گویند.
وی ادامه داد :درحال حاضر باکتری هایی وجود دارند که به تعداد محدودی آنتی بیوتیک حساس هستند که درمان عفونت های ناشی از این باکتری ها می تواند مشکل آفرین باشد.
**منشاء مقاومت داروئی چیست ؟
ایراجیان منشاء مقاومت داروئی در باکتری ها به دو شکل عنوان کرد و گفت : یک نوع مقاومت ذاتی که یک باکتری به یک یا چند آنتی بیوتیک بطور ذاتی مقاوم است به عنوان مثال باکتری های گرم منفی به ونکومایسین بطور ذاتی مقاوم هستند.
وی ادامه داد:مقاومت اکتسابی که یک باکتری ژن یا ژن های مقاومت به آنتی بیوتیک را از سایر باکتری ها دریافت می کند.
این میکروب شناس افزود : یکی از ویژگی های باکتری ها قدرت تطابق با محیط است علت آن این است که باکتری یک موجود زنده هستند و در تلاش است که بقای خود را حفظ کنند لذا باکتری ها وقتی در شرایط سخت محیطی قرارمی گیرند با تغییراتی که در ساختمان و متابولیسم خود ایجاد می کنند با شرایط موجود سازگارمی شوند.
وی بیان کرد :وجود آنتی بیوتیک ها در محیط زندگی باکتری ها باعث می شود باکتری ها تغییراتی در خود ایجاد کند که از اثر آنتی بیوتیک ها مصون باقی مانده و بقای آنها حفظ شود و موضوع جالب این است که این تغییرات بطور عمده ژنتیکی بوده و از نسلی به نسل دیگر قابل انتقال است و به دلیل اینکه سرعت تکثیر باکتری ها زیاد است ( یک توده باکتری در مدت 30 دقیقه دو برابر می شود ) لذا این تغییرات به سرعت در جمعیت باکتریایی انتشار می یابد.
ایراجیان اضافه کرد :وقتی باکتری ها درمعرض آنتی بیوتیک ها قرار می گیرند امکان مقاومت افزایش می یابد و به همین دلیل باکتری های موجود در بیمارستان ها که منجر به عفونت های بیمارستانی می شوند نسبت به باکتری های خارج از بیمارستان از مقاومت بیشتری یرخوردار است .
انجام تحقیقات فراوانی مقاومت میکروبی در کشور
وی یاد آور شد: کارهای تحقیقاتی زیادی درمورد فراوانی مقاومت میکروبی در کشور ایران انجام شده است اما نیاز به بررسی هایی به صورت هدفمند و منسجم است که میزان شیوع مقاومت های داروئی بطور دقیق ترمشخص شود.
عضو بورد میکروبشناسی ایران بیان کرد :البته میزان مقاومت در هر منطقه ای خاص خودآن منطقه است و حتی از بیمارستانی به بیمارستان دیگر متفاوت است و به همین دلیل پیشنهاد می شود که در هر بیمارستان وضعیت مقاومت داروئی مشخص شده و به طور مرتب رصد شود و اطلاعات حاصل دراختیار پزشکان بیمارستان قرار تا پروتکل درمانی براساس آن تعیین شود .
تعیین حساسیت داروئی باکتریها در آزمایشگاه ها
وی اظهار کرد: آزمایش تعیین حساسیت داروئی (آنتی بیوگرام) توسط آزمایشگاه تشخیص طبی (میکروبشناسی ) انجام می شود در این آزمایش باکتری جدا شده از بیمار را درمعرض آنتی بیوتیک های مناسب قرار داده و حساسیت یا مقاومت آنها نسبت به آنتی بیوتیک مورد نظر تعیین می کنند.
ایراجیان ادامه داد:انتخاب نوع آنتی بیوتیک باتوجه به نتایج آنتی بیوگرام و شرایط بالینی بیمار به عهده پزشک معالج است .آزمایش آنتی بیوگرام به طور معمول باروش انتشار در آگار انجام می شود ولی باتوجه به نظر پزشک و در شرایط خاص ممکن است از روش های دیگر استفاده شده و اطلاعات دقیق تری دراختیار پزشک معالج قرار گیرد.
وی گفت :انجام این آزمایش باید براساس دستورالعمل های استاندارد انجام شود که نتایج آن قابل اعتماد باشد.
فاکتورهای موثر بر ایجاد و انتشار مقاومت داروئی
ایراجیان گفت : استفاده از آنتی بیوتیک ها در درمان اجتناب ناپذیر بوده و لذا ایجاد مقاومت داروئی نیز اجتناب ناپذیر است اما فاکتورهایی می تواند سرعت انتشار را تحت تاثیر قرار دهد.
مدیر گروه میکروبشناسی دانشگاه علوم پزشکی ایران اضافه کرد :استفاده خودسرانه از آنتی بیوتیک ها توسط بیمار، تجویز غیرعلمی آنتی بیوتیک ها ، تجویز غیرضروری آنتی بیوتیک ها
،استفاده از آنتی بیوتیک های برای درمان عفونت هایی که با آنتی بیوتیک های محدودالاثرتر هستد و دسترسی آسان مردم به آنتی بیوتیک ها از مواردی است که موجب مقاومت دارویی می شود.
راهکار برای کنترل شیوع مقاومت دارویی
ایراجیان برخی از راهکارها را برای کنترل شیوع مقاومت دارویی برشمرد و گفت :انجام آزمایش آنتی بیوگرام براساس استانداردهای بین المللی ،تجویز آنتی بیوتیک براساس نتایج آنتی بیوگرام ،انجام یک بررسی جامع با کمک وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و با همکاری دانشگاه های علوم پزشکی کشور برای تعیین وضعیت مقاومت داروئی در کشور و بعد از آن رصد وضعیت مقاومت منطقه ای و کشوری در فواصل منظم توسط وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و عدم عرضه آنتی بیوتیک بدون نسخه پزشک در داروخانه های کشور از روش های موثر بر کنترل مقاومت دارویی است .
