گزارش تصویری و تحلیل فنی از قلعه فیروزکوه
امروزه از این قلعه فقط مقدار کمی از دیواره های ضلع غربی و ضلع جنوبی به همراه یک برج باقی مانده است و در ضلع شرقی و در کنار برج تعدادی اتاق مخروبه مشاهده می شود .
برای ساخت این قلعه ، در قسمت دیوار های خارجی و دفاعی و برج از لاشه سنگ همراه با ملاط گچ و ساروج و در ساخت خانه ها و اتاق ها از خشت و گل استفاده شده است .
برج قلعه که نسبتاٌ سالم است به صورت دایره ای شکل ساخته شده و در وسط این برج یک پنجره کوچک مستطیل شکل دیده می شود . امروزه تنها در حدود 5 متر از دیواره های اولیه باقی مانده است .
در وسط دیوار ضلع غربی تیرک های چوبی به کار رفته بود که آثاری از آن بر جای مانده است . در داخل قلعه خرده سفال های لعابدار به رنگ های فیروزه ای ، لاجوردی و شیری و نیز سفال های بدون لعاب به رنگ های قرمز و نخودی ، به صورت پراکنده دیده می شود .
در بنا هیچگونه عملیات مرمتی انجام نگرفته و بنا در حال تخریب کامل است . لازم به ذکر است که در داخل قلعه حفاری های غیر مجاز صورت گرفته است .
در صفحه 180 کتاب سفرنامه کلاویخو در مورد فیروز کوه و حصار و دژ آن چنین آورده است :
« گویند فیروزکوه چنان نیرومند بود که هیچکس نمی توانست آن را در صورتی که پادگان کافی در آن موجود می بود ، به حمله بگیرد ، چون حصار برنوک کوهی است مشرف بر دشتی که این کوه را از کوه های دیگر به کلی مجزا می کند . در پای حصار در کنار دشت دیواری است که گرداگرد آبادی فیروزکوه راگرفته است و از آنجا دفاع می کنند . در داخل این دیوار آبادی فیروزکوه قرار گرفته و بالاتر از این دیوار ، دیوار دیگری به موازات آن کشیده شده است و بالاتر هم دیواری است . به موازات دو دیوار اول که همانا دیوار دژ اصلی است . در میان دو دیوار اخیر خانه های مردم آبادی واقع است . برفراز این ها سنگر ها و استحکامات دژ مرکزی قرار دارد با دیوار محکم و برج های استوار و بسیار . به این طریق با آن که فیروزکوه داخل یک دژ است ، سه حصار دارد که یکی برفراز دیگری است و نیز در دژ مزبور چشمه زلالی است که اهالی آنجا را کفایت می کند و حال آن که از پایین حصار هم رودخانه ای می گذرد که بر روی آن پل های متحرک وجود دارد که برای دست یافتن به حصار اول باید از آن ها گذشت . »
در صفحه 40 کتاب آثار تاریخی فیروزکوه نوشته ناصر پازوکی طرودی در رابطه با این بنا نوشته شده است که :
« بر اساس اسناد و مدارک معتبر تاریخی و نیز بقایای برج ، بارو و دیوار های موجود بر سطح کوه ، قلعه فیروز کوه شامل سه بخش مجزا با کابرد های خاص بوده است . بخش اول که شامل دامنه کوه و قسمت هایی از زمین ها ی اطراف که با دیواری محصور شده بود ، می شود ، شهر قدیم فیروزکوه را تشکیل می داده و تاسیسات عمومی و خانه های اهالی شهر در آنجا ساخته شده بود . امروزه در این بخش از قلعه ، ساختمان مسکونی جدیدی بر بقایای تاریخی گذشته احداث شده و تعدادی از اهالی شهر در آنجا ساکن هستند و خیابان تختی و جاده ای که فیروزکوه را به مهاباد متصل می کند در مسیر شمال ـ جنوب از دامنه این بخش عبور می کند .
بخش دوم قلعه که در بر گیرنده تعدادی از این خانه ها است ، تا میانه بدنه کوه امتداد داشته و بقایای دیوار های خشتی ، چند برج و جرز های طرفین دروازه های بزرگ انتهای آن را به خوبی مشخص می کند .
در این بخش بقایای آب انبار و چاه آبی وجودارد که به مرور زمان پر شده و کسب اطلاعات بیشتر درباره آن منوط به حفاری علمی است .
بخش سوم قلعه از پشت دروازه و دیوار عظیم و قطور انتهای بخش دوم آغاز و تا نوک کوه امتداد می یافت . این قسمت محل استقرار و زندگی فرماندهان سپاه و روسای گروه ها و افراد نزدیک به حاکم بوده و برج های نگهبانی مستحکم و دیوار قطور اکمنیت ساکنان را تامین می کرده است .
در بالاترین قسمت کوه که شاید بتوان آن را قسمت چهارم قلعه نامید ، ارگ حکومتی ساخته شده بود که بقایای معماری آن حکایت از صلابت و استحکام بسیار زیاد آن می کند . مصالح به کار رفته در قلعه فیروزکوه برای احداث خانه ها از خشت و گل و برای برج ها ، دیوار های دفاعی و بناهای ارگ از سنگ لاشه و ملاط گچ و ساروج است .
این بنا به شماره 3831 و در تاریخ 12 / 6 / 1380 به ثبت رسیده است .
