بدنه مدیریتی کشور به پژوهش میل ندارد

سیاوش صفاریان پور در چرخ بیستم اردیبهشت با دکتر وحید احمدی، معاون پژوهش و فناوري وزير علوم درباره یک درصد بودجه پژوهشی گفت‌وگو کرده است.

آقای دکتر امسال سال بسیار خوبی به نظر می آید مخصوصا برای شما در معاونت پژوهشی چرا که قبل سال در خیلی از محافل علمی خبر ساز شده بود یعنی نقطه نظر های متفاوتی درباره ی آن منتشر شد که هم اکنون سعی میکنیم به برخی از آنها بپردازیم و آن این است که

 دولت برای اولین بار در طول تاریخ به این نتیجه رسید که در لایحه بودجه سال 95  عدد بودجه پژوهشی کشور را 1درصد قرار دهد و  این رقم را باید مثلا با 0.48 درصد  سال گذشته یا دوره های گذشته که حتی گاهی این عدد به صفر هم رسیده بود، مقایسه کنیم. آیا امسال در موقعیت خاصی در مورد بودجه پژوهشی قرار گرفته ایم؟

شاید مخاطبین بخواهند معنای بودجه 1درصد را بدانند و آن این است در دنیا بخش پژوهش ،یک عددد و رقمی برای اکل اعتبارات کشور یک استاندادری دارد که مزان توسعه یافتگی را نشان میدهد .در قوانین قبل برا یانکه ما به سمت تویعه یافتگی برویم مصوب این بود که 3درصد تولید ناخالص ملی به پژوهش اختصاص پیدا کند.

یعنی آن چیزی که شما به آن GDP می‌گویید؟

بله .البته باید به این نکته نیز باید توجه کردکه کشوری مثل کره که متحول شده ،این رقم به چهار وخرده ای درصد رسیده است .اما در اینجا دو مساله وجود دارد؛ یکی درصد و دیگری خود  GDP است. یکی قدر مطلق خود GDP و دیگری همان درصد است.

GDP در واقع همان دخل و خرج تولید نا خالص ملی یعنی تمام هزینه موجود در کشور از در آمد است؟

اگر هم این عدد قابل قبول باشد آن 3درصد در برنامه پنجم توسعه منظور شده است .متاسفانه در سالهای گذشته به هر دلیلی این عدد کاهش یافته است  و در حال حاضر سهم پژوهش047/0درصد یعنی چیزی زیر نیم درصد در سال 92شده است.تازه اما و اگر هایی هم دارد که آیا تمام این 047/0درصد صرف پژوهش می شود یا خیر؟ ضمن تاکیداتی که مقام معظم رهبری در سخنرانی پایان سال 94 داشتند و مقداری گله مندانه هم بود اینکه سه درصد هیچ اما مبنارا حداقل 2درصد در پایان برنامه قرار دهید،در نهایت دولت با تمام تاکیدات و خط و مشی‌ها اعلام کرد که سال 95 که در حقیقت باید ابتدای برنامه ششم می بود و نشد ، قرار بر این شد که ابتدای برنامه ششم این 47/0درصد  را حداقل به 1درصد برسانند.

یعنی بودجه ای که قرار بود 3درصد باشد،درحال حاضر به1درصدرسیده است؟

اما هرگز در بودجهاین 3درصد دیده نشد.  درحالی که وقتی برنامه‌ای گذاشته می شود باید بودجه نیز بر اساس برنامه باشد. دراین جا دولت مبلغی حدود 7000 میلیارد تومان را برای این کار در نظر گرفت و خود را موظف دانست که از اعتباراتش کسر و صرف پژوهش نماید که این همان یک درصد می شود .

این مبلغ بودجه پژوهش است یا بودجه وزارت علوم؟

بودجه پژوهشی کشور است. در سالهای گذشته از همان 0.047 درصد  چیزی حدود  21-22 درصد برای وزارت علوم بوده ، البته هنوز7000 میلیاردی در کار نبوده است،ما معتقد هستیم حدود 4000 میلیارد بوده است.

چرا این عدد محقق نمی شود ؟

یکی بودجه مصوبه و دیگری سازمان برنامه است که آیا واقعا تخصیص این بودجه را  داده است یاخیر. بهعهنوان مثال سالهای گذشته مخصوصا سال 94 که سال بسیار سختی برای دولت بود و بسیاری از ردیف ها پرداخت نشد و حتی خود دانشگاه ها که در حال حاضر با بحران جدی روبرو هستند 90درصد میانگین پرداخت شد یعنی درصد آنها دچار اختلال شد. برخی از ردیف های متمرکز وزارت خانه که برای پژوهش بود اصلا پرداخت نشد. بنابر این مشکلاتی که دولت در سال 94 با آنها مواجه بوده است عددهایی که در بودجه آمده است و این 7000 میلیارد که آمده است اگر محقق می شد برای 95  باید نظاره گر باشیم این محقق می شود یا خیر .انتهای سال گذشته 7000 میلیارد شد چهار هزار و خرده ای میلیارد زیرا در آمدهای دولت عملی نشد .

 مدیریت این بودجه حدود 13هزار میلیارد تومان که در نظر گرفته شده است. بر عهده کدام ارگانهاست؟

قسمت عمده آن در دریف های خود دستگاه یعنی تحت عنوان اعتبارات پژوهشی است،همچنین اعتبارات تحقیقاتی که اتفاقا یکی از موارد قانونی که برنامه بودجه شورای علوم تحقیقات فناوری و شورای عالی عتف که تحت ریاست خود رییس جمهور است گذاشته اند این است که باید گزارش آن داخل شورابیاید و بعداز نظارت و برای مجلس ارائه دهند .

یعنی درواقع نهاد نظارتی شورای عتف است؟

بله شورای عتف که یک سامانه هم برای آن طراحی شده است و دبیری آن را برعهده دارم. گفتنی است در جلسه اخیر نیز گزارش نیز داده شد و طبق قانون باید آنرا تحویل مجلس دهیم  البته به برخی از دستگاه ها که گزارش خود را ارائه نکرده‌اند نیز اشاره کردیم که این تعداد چیزی حدود 30درصد دستگاه ها بوده اند.همچنین معاون اول رییس جمهور تاکید کردند که اینها حتما باید  گزارش های خود را ارائه بدهند و ناظرین قانونی هم می توانند آن را پیگیری کنند.

بنابراین منظور از نظارت همان گزارشی است که  به عهده شورای عالی عتف است که جزء برنامه های بسیار خوبی که در برنامه پنجم گنجانده شده است  و امیدوارم در برنامه ششم همین گونه باشد .زیرا در حال حاثر گزارشهایی داریم که متاسفانه 50درصد از این اعتبارات هم صرف هزینه های تحقیقاتی مستقیم نمی‌شود یعنی صرف مسائل پرسنلی ویا مسائل دیگر میشود .از همین عدد یک درصد اعتبارات تحقیقاتی که داریم 3درصد آن صرف قرارداد با دانشگاه‌ها می‌شود و این  نشان می‌دهد که هنوز بدنه مدیریتی کشورمان به پژوهش میل ندارد .

این اجازه را قانون را به بدنه می‌دهد که 3درصد آن را به دانشگاه ها اختصاص دهد یاخیر؟یعنی فرایند غیر قانونی اتفاق رخ می دهد؟

بله فرآیندی غیرقانونی است. البته قوانینی همکه باعث گریز شود وجود دارد. آیین نامه ای تنظیم کردیم و اعلام کرده ایم حداقل  50درصد آن را باید با  دانشگاه قرارداد ببندند ؛ یعنی 3درصد به سمت50درصد برود.

چه بخشی از مدیریت 13هزار میلیاردتومانی که قرار است امسال به پژوهش اختصاص یابد به وزارت علوم سپرده می‌شود؟

اگر طبق سال95 باشد همان حدود 20درصد است.البته  با سازمان برنامه مذاکره کرده ایم که قبل از اینکه وارد مجلس شود این اعداد را مشخص نماید که چه میزان از آن برای وزارت علوم است؟ اما متاسفانه عملی نشدهرچند تاکید ما بر این بود که 7000 میلیارد را دقیقامشخص کنید عدد را برای تحقیق گذاشته ایم . متاسفانه زمانی که جدول به مجلس آمد سازمان برنامه این را در پیشنهادش ذکر نکرده بود و در مجلس هم توجهی به آن نشد. البته جدولی که اصطلاحا به آن جدول 14 می گویند اعداد و ارقام برای همین 7000میلیارد پیش بینی شده است اماقسمت عمده آن مشخص نیست که چه میزان برای وزارت علوم و قسمت هایی از آن مشخص است.

ما بقی آن 75درصد به کجا اختصاص می یابد؟

در اینجا دست سازمان برنامه باز گذاشته شده است قاعدتا میگویند که می‌خواهند با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی قرار داد ببندند،اما باید در عمل مشاهده نماییم که به چه صورت خواهد شد.

یعنی 75درصد از بودجه پژوهشی کشور در جایی به جز وزارت علوم مدیریت و توزیع می‌شود؟ 

در حال حاضر این موضوع وجود دارد. به عنوان مثال وزارت کشاورزی، وزارت نیرو ، وزارت نفت نیز تحقیقاتی دارند. اما آیین نامه ای که بسته شد تاکید این است که باید 50درصد از آن باید با دانشگاهها قرار داد بسته شود، امیدواریم که همین حالت رخ دهد. این پول برای اینکه اعتبارات به یک درصد GDP برسد و  طبق ماده قانونی دیگر که سال گذشته مجلس تصویب کرد این بود که دستگاهها یک درصد از اعتبارات شان را علاوه بر اعتبارات پژوهشی ملزم هستند که  صرف امور پژوهش نمایند و تحت عنوان ماده 56 قانون الحقاق تنظیم مقررات که این هم جز همان کارهای خوب است که در آنجا آیین نامه 50درصد یرا تنظیم نموده ایم .حال امیدواریم با همکاری سازمان برنامه برای این قسمت سهم وزارت علوم و دستگاههای دیگر مشخص شود البته به صورت شفاهی ما این توافقات را داریم با سازمان برنامه ولی تبدیل به قانون می شد مشخص تر بود.

یعنی این 75درصد که تکلیف آن مشخص نیست هنوز مشخص نیست چطور مدیریت شود؟

 نه مشخص نیست.

پس این عدد یک درصدی که ما به آن افتخار می‌کنیم زمانی که مشخص نیست که 75درصدآن کجا باید هزینه شود چه فایده ای برای بدنه پژوهشی کشور دارد؟

مطلوب نیست اما یک گام رو به جلو است و حداقل دولت عزم را جزم نموده که آن ردیف بودجه که مقدارش کم بود حالا رو به جلو است که ردیف اعتبارات بودجه پژوهشی کشور یک درصد GDPُشده است

به نظر شما اسن مانند همان شعارهای تبلیغاتی نیست که به نظر طراحی دقیقی برای آن نشده است در حالی که به بدنه مجلس هم رفته اما شرح کاملی برای آن عدد موجود نیست.

اعداد نوشته شده مثلا برای تجهیزات وغیره مشخص است اما اینکه برای کدام دستگاههاست ،مشخص نشده است

یعنی جایی مشخص شده که چه میزان تجهیزات  برای کجا لازم است ؟و این رآورد را چه کسی کرده است؟

این بر آوردی است که سازمان برنامه انجام داده است.

یعنی در وزارت علوم اتفاق نیفتاده است که قرار است راهبری بدنه علمی و  تحقیقاتی  راقرار است، انجام دهد ؟

البته عددی که مد نظر بوده خیلی بیشتر از این بوده است. ما در حقیقت پیشنهاد ارزی مطرح کرده ایم خوشبختانه دولت تلاش کرد که مقداری اعتبار ارزی بیاورد یعنی تقاضایی که ما از ریاست محترم جمهور داریم این بود که حدود 12-13 سال است که به دانشگاه ها اعتبارات ارزی تزریق نشده است و دانشگاه ها از لحاظ تجهیزات آزمایشگاهی با مشکل مواجه هستند و ما نیاز داریم که بازسازی کنیم و به هر جهت اگر از یک مرجعیت علمی صبحت می کنیم بدون پشتوانه آزمایشگاهی قوی،  شبکه علمی قوی ،پایگاههای علمی قوی، مجلات و اینترنت قوی نداریم. مشکلات و نیازمندی ها  ارائه شده است و این را به ریاست جمهور منتقل کرده ایم .سازمان برنامه حدودا 400میلیون دلار برای تامین تجهیزات آزمایشگاهی لایهحه پیشنهادی داده است اما به مجلس رفت و از آن ایراد قانونی گرفتند و آن بحث ارزی را حذف و بحث ریالی را مطرح کردند یعنی اگر این 400 میلیون دلار به دانشگاه ها تزریق می‌شد گامی در جهت بهبود آن برمی‌داشتیم.

یعنی 400 میلیون دلار از این بودجه یک درصدی شما حذف شده است؟

البته به همراه ریاست جمهور محترم در حال پیگیری می باشیم که بتوانیم تامین کنیم اما خوشبختانه در آن این عناوین آمده  و امیدواریم محقق بشود.

این عدد یک درصد خبر مسرت بخشی است ولی منتقدین جامعه علمی معتقد هستند که آن 0.047 درصد که محقق شد که به یک درصد امیدوار باشیم .دکتر رضا منصوری که بیش از یک دهه پیش در جایگاه شما قرار داشتند اظهار نظر ی که سال گذشته داشتند گفتند آن یک درصد احتمالا درک درستی ازGDP  نداشته که ادعایی به این بزرگی شده و به نظر این عدد بزرگی است .به نظر شما ما چه میزان در مرز واقع گرایی نسبت به این یک درصد قرار داریم این عدد عدد بسیار درخشانی است که در پی سابقه بودجه پژوهشی در نظر گرفته شده است اما از حرف تا عمل به این دو چقدر نزدیک هستیم؟

در اینکه عظم مسئولین بالای مملکت این است که به این نقطه امید برسیم.از مقام معظم رهبری و ریس جمهور همه تاکید  جدی  براین مسئله دارند. اما  واقعیت تلخی که وجود دارد این است که پژوهش دست دوم است.باید بگوییم پژوهش برای مملکت هزینه نیست بلکه پژوهش سرمایه‌گذاری است. در دوران رکورد اروپا سال 1988 آلمان درصد پژوهش از GDP  را بالا تر برد و خیلی ها معتقد بودند که این اشتباه است در حالی که آنها که معتقد بودند که این سرمایه‌گذاری برون رفت از رکورد است و اگر ما این را قبول داشته باشیم هم سازمان برنامه باید در تخصیصات بودجه برود .دانشگاههای ما مشکلات زیادی درامورات داخلی دارند و بعد از آن پژوهش قرار می‌گیرد و این مشکل جدی ما است مثلا اگر بخواهیم ارز از بانک مرکزی بگیریم و این باید برای آن کارمند ومدیر حل شده باشد و من نباید این دستور را از بالا بگیرم و اگر این در سیستم درست شده باشد مشکل حل می شود. انشالله محقق خواهد شد .درهمین بحث7000 میلیارد نگفته اند دولت موظف است بلکه گفته‌ا‌ند دولت مجاز است که این مبلغ را هزینه کند واین عظم دولت را میطلبد.

اشاره کردید به عدد 25درصدی که از 13هزار میلیارد تومان به وزارت علوم تعلق میگیرد.آیا برنامه خاصی از این مبلغ که در اخیار شما است دارید آیا اولویت های اساسی وجود دارد؟

در دانشگاهها برای پایان نامه هاو فرصت های تحقیقاتی هزینه می‌شود و برای شرکت در کنفرانس ها  و خرید تجهیزات کتاب وتجهیزات آزمایشگاهی است

آیا تجهیزات آزمایشگاهی ردیف جدا گانه ای ندارد؟

نه دو قسمت داریم، قسمتی که وزارت علوم و سازمان برنامه متمرکز هستند و قسمتی هم خود دانشگاههااز این مبلغ برای خرید تجهیزات استفاده می‌کنند . مجموعه تمام این اعتبارات می‌شود اعتبارات پژوهشی اما کاری که ما میکنیم این است که اعتبارات به سمت توسعه زیر ساختهای اصلی ما باشد. مثلا در حال حاضر برای آزمایشگاهها شبکه آزمایشگاهی کشور را تاسیس کرده ایم که مثلا دستگاه گران قیمت خریداری  نکنیم و بی‌استفاده بماند.

معاونت علمی فناوری هم این شبکه آزمایشگاهی را دارد؟

بله ولی برای آنها شبکه دیگری است شبکه آمایشگاهی برای وزارت علوم که همه دانشگاهها که عضو آن هستند .

درواقع آزمایشگاهها هم قرار است به بدنه علمی کمک کنند آیا اینها موازی نیستند؟

شرح وظایف کاری متفاوت هست .

آیا شما از اتفاقاتی که در معاونت بدنه آزمایشگاهی رخ میدهد بی اطلاع هستید؟

بی اطلاع نیستم اما آنها هم برای انجام وظیفه چنین کاری را انجام می‌دهند.

مگر وظایفی غیر از وظایف وزارت علوم وجود دارد ؟به نظر می آید عنصر توسعه علمی قرار است رخ دهد و به آزمایشگاه نیاز دارد یعنی دو گروه آزمایشگاهی داریم؟ یکشبکه آزمایشگاهی نیز در دانشگاه آزاد وجود دارد؟

دانشگاه آزاد دانشگاه غیر دولتی است  و بخش خصوصی است. ما دانشگاه دولتی را تحت قالب شبکه های آزمایشگاهی که وزرات علوم هماهنگی دارد و بحث مدیریت و تعمیرات و ایمنی آنها در قالب همین آزمایشگاهها است و جز وظایف علمی فناوری است.

یعنی یک بودجه صرف آزمایشگاهای وزارت علوم و بودجه دیگری صرف آزمایشگاهای دیگر می‌شود؟

بودجه ای صرف آزمایشگاه علمی فناوری می شود و بودجه ای هم صرف آزمایشگاه وزارت علوم موازی هستند به هر جهت چنین جاهایی را در کشور داریم .

این باعث کاهش سرعت در توسعه یافتگی نمی شود در حالی که همه شتابان به دنبال آن هستند؟ شما هفته پیش در قزوین در سمیناری که در محل شتابگر ملی بود به یکی از احتمام های وزرات علوم و معاونت پژوهشی اشاره نمودید که به پروژه ها کمک کند تا به ثمر بنشیند . پروژه های ملی دیگر چون رصد خانه ملی و غیره داریم که در واقع در ذیل بودجه پژوهشی شما صرف خواهند شد آیا این 13 هزارمیلیاردتومان وآن 25درصد کمکی به اینها خواهد کرد؟

خوشبختانه در این 7هزار  میلیارد برای طرح ملی رصد خانه و طرح ملی شتابگر مبلغ خوبی پیشنهاد شده که اگر محقق شود

این اگر محقق بشود !یعنی آقای دکتر احمدی از جایی دل نگرانی دارند؟

 بله،من دل نگرانی جدی دارم .اولا گفته شده دولت مجاز است بنابراین باید از سر جمع کم کنند بیاورند تو این هفت هزار میلیارد،آیا سازمان برنامه می‌تواند این کار را انجام دهد.

نگاه اقای رییس جمهور چگونه است؟

 خب حتما ایشان تأکید دارند که انجام شود .دوما آیا واقعا درآمدها محقق می‌شود ؟چون اگر دستگاه ها برای تامین هزینه های جاری خودشان دچار مشکل باشند ، طبیعتا بعید میدانم مثل سال 94 خیلی از تخصیص ها انجام شود.البته نشان میدهد فضا بهتر و رو به جلو هستیم،ان شاءالله در عمل شاهد آن باشیم.

تا به حال وقتی بودجه پژوهشی به مجلس ارائه می‌شد اشاره کردید که زیرنیم در صد بوده است. حالا در دوره ای که شما معاون پژوهشی علوم هستید این عدد به یک در صد رسیده،شما به آینده پژوهشی کشور امیدوار هستید؟

من خیلی خوش بین هستم ،من بیشترین مسئله را ورود اصطلاخات روز را در حوزه میبینم و  همگرایی هایی که صورت می‌گیرد،اولا.در صنعت بحث اقتصاد های دانش بنیان را داریم ،مثلا بحث قرار داد های سنگینی که با وزارت نفت ووزارت علوم منعقد شده است ،این کار بزرگی هست ،سال گذشته در حرکت رو یه جلو و همراه چالش با قسمت های پایین دستی یعنی با 12 دانشگاه قرار داد بسته شده است،با وزارت نیرو هم تفاهم نامه نوشته شده که تبدیل به قرار داد خواهد شد،با وزارت صنعت و معدن هم همین طور و این فرهنگ که ادبیات یک اقتصاد دانش بنیان ،مطرح می‌شود. دانشگاه هایی مثل دانشگاه کار افرین،کار آفرین به معنای اشتغال ذایی نیست،یعنی انسان های توانمندی که خلاق باشند به وجود آمده است.

درنهایت این فضای خوبی است که در دانشگاه بر خلاف مشکلات رشد علمی که وجود داشته ،ایجاد شده است .همچنین  برداشته شدن بیمه و مالیات از پژوهش میتواند کمک بسیار بزرگی باشد.شاید اگر 12 سال پیش صحبت از پارک فناوری بود از دید عموم فرقی با پارک معمولی نداشت.اما امروز تغییرات بسیاری دراین حوزه رخ داده است و  امیدوارم دانشگاه ها هم اینقدر چابک باشند که از این فرصت پژوهشی استفاده کنند.

No tags for this post.