نجوم، بهترین زمینه برای جلب‌توجه مردم به علم
دکتر منصور وصالی، استاد دانشگاه و از فعالان حوزه نجوم آماتور و از مؤسسان و دست‌اندرکار مجله نجوم به مناسبت هفته نجوم در گفت‌وگو با خبرنگار سیناپرس درباره وضع علم نجوم در کشور گفت: رشته تحصیلی دانشگاهی من نجوم نبوده است و در رشته ماده چگال از زیرمجموعه‌های فیزیک در دانشگاه تحصیل‌کرده‌ام. با توجه به اینکه قصد داشتم بخشی از کار علمی خود را به ترویج علم اختصاص دهم و در نظر گرفتن اینکه نجوم در ترویج علم و همگانی کردن علم بسیار اهمیت دارد، به فعالیت در حوزه علم نجوم مشغول شدم؛ بنابراین فکر می‌کنم صاحب‌نظران و عالمان این حوزه باید درباره وضع کنونی علم نجوم در کشور و جایگاه این علم در مقایسه با کشورهای پیشرفته دنیا نظر بدهند.
وی ادامه داد: اما در رابطه با جایگاه نجوم و تأثیر آن در ترویج علم باید بگویم ترویج علم ابعاد مختلفی را شامل می‌شود و دیدگاه‌های مختلفی در رابطه بااهمیت ترویج علم وجود دارد؛ اما اگر فقط بخواهیم به یک جنبه آن توجه کنیم می‌توان گفت که به‌هرحال هدف ترویج علم علاقه‌مند کردن یا جلب‌توجه مردم نسبت به علم است.
وصالی تصریح کرد: برای این کار معمول به آن جنبه‌هایی از علم توجه می‌کنند که بتواند بیشترین و بهترین ارتباط را با عامه مردم برقرار کند. معمولا پرسش‌هایی در حوزه‌های مختلف علم برای متخصصان مربوطه مطرح می‌شود که شاید درک و تجسم آن برای مردم آسان نباشد. به همین دلیل در ترویج علم سراغ حوزه‌هایی از علم می‌روند که می‌تواند پرسش‌هایی را مطرح کند که شاید بتوان گفت پرسش‌های عامه مردم است و به‌نوعی پرسش تاریخی و دائمی بشر بوده که همواره تمایل داشته به آن‌ها پاسخی بدهد.
وی ادامه داد: از این نظر علم نجوم به دلیل اینکه دست‌کم در ظاهر با عرصه‌ای سروکار دارد که به کهکشان‌ها و به‌طورکلی پدیده‌هایی که فراتر از کره زمین مربوط می‌شود، می‌تواند جذابیت‌ها و به‌نوعی کنجکاوی‌های زیادی ایجاد کند. به‌ویژه مشاهده آسمان پرستاره که برای اغلب افراد زیبایی بصری داشته و شگفتی‌آفرین است و هم ایجاد پرسش می‌کند که این نقاط روشن چه هستند و چه ماهیتی دارند. از قدیم هم مردم همواره درباره این موضوعات فکر می‌کردند و تصورات درست و نادرستی هم راجع به کهکشان‌ها داشتند.
ترویج علم ابعاد مختلفی را شامل می‌شود و دیدگاه‌های مختلفی در رابطه بااهمیت ترویج علم وجود دارد؛ اما اگر فقط بخواهیم به یک جنبه آن توجه کنیم می‌توان گفت که به‌هرحال هدف ترویج علم علاقه‌مند کردن یا جلب‌توجه مردم نسبت به علم است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه این سؤالاتی است که خودبه‌خود ممکن است برای هر فردی مطرح شود گفت: برای همین هم است که نجوم زمینه بسیار مناسبی برای ترویج و جلب نظر و علاقه مردم به علم است که از این طریق می‌توانند وارد عرصه‌های دیگر علم شوند.
وی تأکید کرد: دلیل این موضوع هم این است که با کمک علم نجوم هم پرسش کردن را یاد می‌گیرند و همچنین پاسخ بسیاری از سؤالات علم نجوم به حوزه‌های دیگر علم مرتبط است. برای مثال حرکت سیارات و شرایط گردش آن‌ها به دور خورشید بحث را به علم مکانیک و مبحث گرانش می‌کشاند و مباحث این‌چنینی در حوزه‌های شیمی، زیست‌شناسی و دیگر علوم بسیار زیاد است. حتی در توسعه فناوری و اینکه امکان سفر به کرات دیگر را فراهم کنیم و تفکر درباره این موضوع نیز می‌تواند نقش مهمی داشته باشد. از این نظر است که نجوم در سراسر جهان بهترین زمینه برای جلب‌توجه و نظر مردم به علم است.
وصالی در رابطه با بایدها و نبایدهای فعالیت در این حوزه در کشور گفت: کارهایی که می‌توان در این حوزه انجام داد این است که امروزه بخشی از مراکز تحقیقاتی جهان که شناخته‌شده و پیشرو در علم هستند به رابطه بین علم و جامعه یا همان بحث ترویج علم یا همگانی کردن علم اختصاص دارد. مراکز تحقیقاتی ایران ازجمله دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در حوزه نجوم و سایر علوم باید از خودشان بپرسند که چرا تا این حد برای این موضوع ارزش قائل‌اند و با توجه به ویژگی‌های علم در کشورمان و رابطه‌ای که با علم مدرن داریم -که به نظر شخصی من و بر اساس تجربه و مطالعاتی که داشتم در حوزه علم مدرن در ایران هنوز شناخته‌نشده است – ترویج علم را باید چگونه معنی کرد؟ چه کسانی باید در این زمینه‌ها فعال باشند؟ آیا نجوم یک حوزه تخصصی است و یا صرفا علاقه فردی افراد است که می‌تواند زمینه ورود آن‌ها را به این علم فراهم کند. آیا یک حوزه دانشگاهی است؟ یک حوزه پژوهشی است یا یک فعالیت جنبی و حاشیه‌ای تلقی می‌شود؟
وی در ادامه بیان کرد: این‌ها سؤالاتی است که حتما افرادی که در ایران دست‌اندرکار علم هستند باید از خودشان بپرسند. تجربه و برداشت من این است که به دلیل فقدان درک درست و نبود شناخت از علم مدرن که در کشور ما وجود دارد، این نوع رابطه‌ای که میان علم و جامعه باید در کشور وجود داشته باشد، تعریف‌شده نیست.
این کارشناس فعال در حوزه نجوم آماتوری افزود: افرادی از حوزه دانشگاهی در زمینه ترویج علم فعالیت می‌کنند و نباید حضور و فعالیت‌های انجمن‌های علمی را نادیده گرفت؛ اما مانند بسیاری از امور دیگری که در کشورمان انجام می‌شود این فعالیت‌ها نیز به‌نوعی بیشتر تقلید است و کار تحقیقاتی ریشه‌دار و همیشگی که بین علم و جامعه و نهاد علم و نهادهای اجتماعی پیوند برقرار کند وجود ندارد.
وی در پایان گفت: من فکر می‌کنم در دیدگاه اول جای این موضوع خالی است و اینکه چه‌کار باید کرد و چه کسانی متولی آن هستند از بحث‌های دیگری است که امیدوارم در آینده به این نوع پرسش‌ها پاسخ داده شود.
گفتگو: هانیه حقیقی
No tags for this post.
