گزارش تصویری و تحلیل فنی از مقبره عطار نیشابوری
فرید الدین محمد بن ابوبکر ابراهیم عطار نیشابوری ، متولد سال 540 هـ . ق در قریه کدکن ، شاعر ، دانشمند و از عرفای مشهور ایرانی بوده که در دوران جوانی به شغل دارو فروشی ( در اصطلاح قدیم ، عطاری ) اشتغال داشته است .
چنین مشهور است که عطار نیشابوری در سال 618 هجری قمری در هنگام حمله مغول ، به دست یکی از مغولان اسیر و سپس کشته می شود . نخستین بنای آرامگاه عطار نیشابوری اندکی پس از کشته شدن او ، توسط قاضی القضاة یحیی بن ساعد از بزرگان نیشابور در اواسط قرن هفتم ساخته شده و در اواخر دوره تیموری رو به ویرانی گذاشت . پس از آن امیر علی شیر نوایی ، وزیر سلطان حسین بایقرا عمارتی زیبا بر آرامگاه عطار ساخت که ذکر این احوال در کتاب تذکره دولتشاه به تفصیل آمده است .
این بنا در اواخر قاجار در معرض نابودی قرار گرفت و بالاخره بنای فعلی با پلان هشت ضلعی با گنبد دو پوش فیروزه ای در سال1341 هجری شمسی به همت انجمن آثار ملی ، بازسازی و آراسته گردید .
بقعه شیخ عطار پلانی هشت ضلعی دارد که روی بدنه خارجی آن در چهار جهت اصلی ، چهار غرفه کوچک و در فضای داخلی در همان جهات چهار شاه نشین احداث کرده اند . این چهار شاه نشین دارای چهار در کوچک چوبی و ساده هستند که به درون غرفه های بیرون باز می شوند . قبر شیخ در وسط بنای مقبره قرار دارد و بالای مقبره دارای گنبد کوچکی است که قوس مازه دار ، دارد .
در ورودی مقبره قبلاً از جهت مشرق بوده که در حال حاضر به جبهه شمالی منتقل شده و رفت و آمد از سمت شمال بقعه صورت می گیرد .
مساحت کل مقبره 119 متر مربع و ابعاد فضای زیر سقف بنا که به صورت هشت ضلعی ساخته شده ، تقریباً 6×6 متر است .
سنگ قبر عطار به طول 63/1 متر و عرض 70 سانتیمتر و ارتفاع 32 سانتیمتر در وسط بقعه نصب شده است . کف داخلی بنا با سنگ مرمر و کف غرفه های بیرونی با سنگ سفید خلج مشهد مفروش گشته است . جرزها و کتیبه های خارج بنا به وسیله کاشی معرق کاشی کاری شده و بدنه غرفه های بیرون بقعه به وسیله کاشی کاری معقلی تزئین گشته است . بدنه داخلی بقعه به وسیله اندود گچ و تزئینات گچی بسیار ساده ای پوشیده شده است و اخیراً روی این اندود رنگ روغن زده شده است .
نمای بیرونی بنا هشت ضلعی بوده و در چهار جهت اصلی ، چهار ایوان دارای ورودی و در چهار جهت فرعی ، چهار طاق نما دیده می شود . تزئینات بیرونی بنا کاشی کاری به رنگ های خردلی ، فیروزه ای ، لاجوردی ، سفید و قهوه ای است .
در داخل هر ایوان و طاق نما ، ابتدا تا فاصله 5/1 متری از کف ، سنگ مرمر کار گذاشته شده است . بعد از این سنگ ها یک نوار کاشی به ارتفاع تقریباً 5/1 متر در داخل قـابی از آجر کار گذا شته شده است که دارای نقوش هندسی هستند . طاق ایوان ها دارای تزئینات مقرنس کاری در داخل و کاشی کاری در نمای خارجی است .
در طرفین هر ایوان و طاق نما دو قاب مستطیل شکل از بالای تزئینات سنگ مرمر تا سقف گنبد دیده می شود که دارای تزئینات کاشی با نقوش اسلیمی است . ساقه گنبد نیز نسبتاً بلند و کاملاً پوشیده از کاشی است .
تزئینات ساقه گنبد شامل نقوش هندسی و کتیبه هایی به خط کوفی بنایی در ابعاد بسیار بزرگ و در زمینه فیروزه ای رنگ بوده و. گنبد بنا نیز دارای تزئینات کاشی با زمینه فیروزه ای و نقوش هندسی است .
پلان بنا از داخل نیز هشت ضلعی است و دارای چهار نورگیر در طاق نما و چهار فیلپوش است .
گنبد این مقبره دو پوش بوده و تزئینات داخلی آن از گچ است . دو سنگ قبر به رنگ سیاه در بنا مشهود است که یکی عمودی و دیگری به صورت افقی نصب شده است .
تزئینات زیر گنبد شامل یک شمسه بزرگ با نقوش اسلیمی و به صورت نقاشی روی گچ اجرا شده است . دور تا دور دیواره ها در زیر فیلپوش ها و نورگیر ها یک نوار کتیبه از اشعار بر روی گچ نوشته شده است . این به شماره 10/1773 به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی – دانشجوی دکترا باستان شناسی
No tags for this post.
