خلیج فارس بستری از شگفتی های طبیعت

امروزه این خلیج یکی از بزرگ‌ترین پناهگاه‌های موجودهای دریایی مانند مرجان‌ها، ماهی‌های تزئینی کوچک، ماهی‌های خوراکی و غیر خوراکی، صدف‌ها، حلزون‌ها، نرم تنان، شقایق‌های دریایی، اسفنج‌های دریایی، عروس‌های دریایی، لاک پشت‌ها، دلفین‌ها، کوسه ماهی‌ها و بسیاری از موجودات دریایی دیگر محسوب می شود. در این مقاله سعی داریم معروف ترین جانداران و گیاهان خاص و جاذبه های علمی این خلیج را معرفی کنیم.

ماهی ها: بیش از ۱۵۰ نوع ماهی متفاوت در خلیج فارس یافت می‌شود. بیشتر آبزیان خلیج فارس به جز چند مورد که وارد آب‌های کارون، بهمن شیر و اروند می‌شوند مابقی در آب‌های شور زندگی کرده و در همان‌جا تخم ریزی و تولید مثل می‌کنند. از مهمترین انواع ماهی‌های تجاری خلیج فارس می‌توان به زبیده، حلوا سفید، قباد، شیر ماهی، شانک، سنگسر، پیش ماهی، هامور، سیکین، کارفه، طوطی، حلوا سیاه، شوریده، خبور، کفشک، سرخو، خابور و سبور اشاره کرد. از دیگر محصول های غذایی باارزش خلیج فارس می‌توان به میگو اشاره کرد. انواع صدف‌های خوراکی نیز در برخی سواحل مانند ساحل بندرعباس و ساحل گشه (ساحل صدف) در بندر لنگه و همچنین در اطراف بعضی جزایر مانند هرمز، قشم و لارک یافت می‌شوند که بازار عمده آن کشورهای اروپایی است.

نهنگ ها:  ۱۱ گونه از تیره بالن ها و وال ها در خلیج فارس زندگی می کنند. از جمله بزرگترین آبزی حال حاضر جهان، نهنگ آبی است که طولی بین ۲۰ تا ۳۶ متر و وزنی بین ۶۰ تا ۱۷۸ تن دارد و سرعت آن ۸ تا ۳۰ مایل در ساعت است. این نهنگ بچه ای به طول ۷ متر و وزن ۷ تن به دنیا می آورد که روزی ۶۰۰ لیتر شیر می خورد اما غذای مادر منحصر به سخت پوستان و پلانگتون ها است. نهنگ باله پشتی دومین آبزی بزرگ جهان به شمار می آید. این نهنگ نیز در تمامی پهنه خلیج فارس به ویژه دهانه دریای عمان و خلیج شرقی جاسک یافت می شود. نهنگ گوژپشت از دیگر نهنگ های خلیج فارس است که سرعتی معادل ۸ تا ۱۰ کیلومتر دارد و تیغه های دندانی که آن را در هر طرف ۲۷۰ تا ۴۰۰ عدد است و طول هر تیغه به ۸۰ سانتی متر می رسد. این نهنگ قادر است تا ۳۵ دقیقه زیر آب بماند. نهنگ خاکستری سرعت حیرت آوری معادل ۶۰ کیلومتر در ساعت دارد. نهنگ قاتل که بسیار نادر و کمیاب است از دیگر نهنگ های خلیج فارس به شمار می آید.

دلفین ها: یکی از انواع دلفین ها پوریوبز نام دارد. این نوع دلفین ها در جنگل های حرا به طور دائم زندگی می کند. بینی بطری نیز از دیگر انواع دلفین های خلیج فارس است. معمولا این نوع از دلفین ها در جنوب جزیره قشم و در مجاورت جزیره هنگام و سالارک و هرمز زندگی می کنند و از گونه های بومی منطقه نیز محسوب می شوند. همچنین تا اوایل نیمه نخست تابستان نیز دلفین های گوژپشت در مجاورت قشم دیده می شوند. این گونه ها مهاجر آب های خلیج فارس هستند و ۵ تا ۶ ماه در این آب ها می مانند. از دیگر دلفین های خلیج فارس دلفین سیاه است که گونه ای از نهنگ های خلیج فارس است که رنگ تیره بدن، آن را از سایر گونه ها دلفین ها جدا می سازد.

کوسه ها:۷ گونه از کوسه‌ها در آب‌های خلیج فارس زندگی می‌کنند. کوسه ماهیان درنده ( Carcharhinidae ) معروف به بمبلک یا کولی از این کوسه ها است. طول این ماهی به یک متر می رسد. کوسه چانه سفید از این خانواده جزء خطرناکترین کوسه ماهیان خلیج فارس به شمارمی آید. کوسه گربه ماهیان (Hemisyllidae) از دیگر کوسه های آب های خلیج فارس است. نام گربه به علت سبیلک هایی این ماهی است که از هر سوراخ بینی بیرون آمده است. این ماهیان بسیارخطرناک و حریص بوده و به صورت دسته جمعی حرکت می کنند. نهنگ کوسه ها یا کوسه کر(Rincodon tidae ) از دیگر کوسه های این خلیج است.اعضای این خانواده دارای دهان انتهایی بوده و دارای رژیم غذایی پلانکتون خواری هستند. همچنین این ماهیان  یک جفت سبیلک در سوراخ بینی خود دارند. کوسه ماهیان سرچکشی(Sphranidae ) از دیگر کوسه های خلیج فارس است. این خانواده دارای دو برجستگی در دو طرف سر خود هستند که آنها را به چکش شبیه می سازد. روی این برجستگی‌ها چشم‌ها و بینی قرار دارد. بعضی های معتقدند که این شکل (برجستگی‌های دو طرف سر ) به ماهی قدرت احاطه بیشتری نسبت به محیط می دهد. کوسه روباه دریایی( Alopiidae)، كوسه ماهیان شكاری( Triakidae ) و کوسه ماهیان گوره خری (Stegostomatidae ) نیز از دیگر کوسه های معروف خلیج فارس محسوب می شوند.

لاک پشت ها: تا کنون هشت گونه از این آبزی در دریاها و اقیانوس ها شناخته شده که از این میان گونه های لاک پشتان سبز، سرخ، چرمی، عقابی و زیتونی در خلیج فارس و دریای عمان توسط سازمان فائو تایید شده است. در مطالعات انجام شده گونه‌های غالب در سواحل ایران عموما گونه لاک پشت عقابی وسپس گونه لاک پشت سبز است. هم اکنون لاک‌پشت پوزه عقابی (Eretmochelys imbricata) به‌شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد. پوزه این لاک‌پشت برای بیرون کشیدن غذای اصلیش یعنی اسفنج دریایی از لابه‌لای مرجان‌ها به شکل منقار عقاب درآمده و از همین رو به لاک‌پشت پوزه عقابی یا منقار کوتاه موسوم شده است. طول لاک‌پشت پوزه عقابی بالغ به یک متر می‌رسد و وزن میانگین آن حدود ۸۰ کیلوگرم است. این حیوان در سن بالای ۳۰ بالغ می‌شود و تصور می‌رود عمر آن حدود ۳۰ تا ۴۰ سال باشد. لاک‌پشت سبز دریایی (Chelonia mydas) نیز به نام های لاک پشت سیاه و لاک پشت سبز اقیانوس آرام شناخته می شود. این گونه  نیز در خطر انقراض قرار دارد. دلیل نام گذاری این گونه وجود لایه ای از چربی سبز رنگ در زیر لاک این حیوان است. لاک پشت سیز دریایی بالغ عموما از علف دریایی تغذیه می کند و به گونه ای با هرس کردن کف دریا از رشد بی رویه جلبک ها جلوگیری می کند. این گونه از لاک پشت‌ها برای زیست‌بوم مفید هستند و به عنوان موجودهای پاک‌کننده زیست‌بوم دریا به شمار می‌روند.

گاو دریایی: گاوهای دریایی با نام علمی Dugong پستانداران آبزی بزرگی هستند که شباهت زیادی به فک ها دارند. از این خانواده در آب های خلیج‌فارس و دریای عمان یک گونه وجود دارد و از جانوران بسیار نادر و کمیاب در دنیا به شمار می رود؛ منطقه حفاظت شده حرا در تنگه خوران درغرب جزیره قشم ، منطقه حفاظت شده‌ بوشهر و خلیج گواتر دریای عمان ازجمله مناطق ایران هستند که گاه آمارهایی از مشاهده این‌گونه آبزی ارایه داده‌اند. دشمن طبیعی گاوهای دریایی كوسه و نهنگ قاتل است. آلودگی آب ناشی از جنگ خلیج‌فارس و چاه‌های نوروز و همچنین گیر افتادن در تورهای ماهیگیری باعث كاهش جمعیت این حیوان شده است.

مرجان های خلیج فارس: طبق مطالعه های انجام شده سال های گذشته هم اکنون حدود 36 گونه مرجان آبسنگ ساز در آب های ایرانی خلیج فارس وجود دارد. درمیان مرجان های سخت شناسایی شده، خانواده Favidae متنوع ترین و خانواده Acroporidae وPoritidae فراوان ترین مرجان‌های سخت هستند.همچنین مرجان های سخت جنس Turbinariaو Acathastera  نیزکمیاب ترین گونه ها بودند.

جنگل حرا (جنگل مانگرو): جنگل های دریایی نیز یكی از عجیب ترین عناصر طبیعی این خلیج هستند. این جنگل ها بیشتر از درختانی تشكیل شده‌اند كه حرا نام دارند. حرا گونه ای درخت مانگرو است كه در سواحل شمالی قشم، بندرپل، جزیره هرمز و بندر خمیر در استان هرمزگان به كثرت و فراوانی دیده می شود. این درخت در زبان لاتین به نام ابوعلی سینا پزشك و فیلسوف شهیر ایرانی نامگذاری شده است. در این جنگل ها درختانی در ناحیه جذر و مدی زیست می كنند و از آب شور بهره می گیرند. عجیب تر اینكه گاه بخش اعظم آنها به زیر آب شور دریا فرو می رود اما همچنان به حیات خود ادامه می دهند.

پرندگان: براساس تحقیق های انجام شده در ایران 20 راسته، 78 خانواده و 517 گونه وجود دارد که از این تعداد 10 راسته، 46 خانواده و 187 گونه پرنده آبزی و خشک‌زی در خلیج فارس و جزایر آن با ویژگی‌های کم‌نظیر خود از قبیل شوری آب و ارتباط محدود با آب‌های آزاد زندگی می‌کنند. پرستوی دریایی پشت دودی(Bridled Tern )، كاكایی دودی(Hemprich’s Gull)، كاكایی بزرگ ( Great Black-headed Gull )، كاكایی كوچك (Little Gull )، كبوتر دریایی كوچك (Little shearwater )، نوك سرخ دریایی (Red-billed tropic-bird )، بوبی نقابدار (Masked Booby )، باكلان گلو سیاه (Socotra Cormorant )  و… از جمله این پرندگان هستند.

 

گزارش: فرزانه صدقی

 

No tags for this post.