دوره اقتدار علم و دانش بنیان

مرور خاطرات تظاهرات، شعارها، دلهره‌ها، حماسه ها، امیدها و… هر کام تلخی را شیرین می‌کند. مخصوصا آن ده روز منتهی به پیروزی آن‌قدر پر از اتفاق و خبر و حادثه بود که علی‌رغم گذر سی‌و هفت سال، هنوز هم می‌توان حرف‌های شنیده نشده، خبرهای گفته نشده و حوادث عجیب و غریب در مورد آن بیرون کشید.

این دهه را از سر خوشذوقی و بیان شاعرانه «دهه فجر» ننامیدهاند، بلکه معنی تام و تمام «فجر» در این ده روز شگفتانگیز مستتر است. تعبیر امام (ره) در این باره قابل تامل است: «انقلاب ما انفجار نور بود.» هرچه به آن کانون نور نزدیکتر میشویم، خیرات و مبرات انقلاب را بیشتر و واضحتر میبینیم و هرچه از آن کانون دورتر میشویم، از نور و نیکوییهای آن محرومتر میشویم. روی همین اساس است که دائم باید با سنجههای دقیق دوری و نزدیکیمان را به انقلاب اسلامی اندازه بگیریم. شعار و تظاهرات بیرونی مهمند اما این دوری و نزدیکی را باید باطنی و معنوی سنجید. هر چقدر ما به آرمانهای انقلاب وفادارتر باشیم و هر چقدر ماهیت ضد استبدادی و ضد استکباری انقلاب را جدیتر پی بگیریم، بهرهمان هم از نور بیشتر است و هر چقدر از این معانی فاصله بگیریم، بیشتر خود را در سایه قرار دادهایم. سایه، اینجا چیزی جز دوری از حقیقت نیست.

انقلاب اسلامی در سال 57 رخ داده و از دید بعضیها یک دوره تاریخی است که زمانش سپری شده. در بعضی کشورهای دیگر هم که درآنها انقلاب شده، با انقلابشان همین معامله را میکنند؛ برایش موزه میسازند، تشریفاتی و رسمی کتابها مینویسند، مراسم میگیرند و حتی نام انقلابیهایشان را گرامی میدارند و بر خیابان و کوچه پسکوچهها میگذارند، اما آیا از آن «برادری و برابری» و از آن «آزادی» و «استقلال» که به دنبالش بودند، بهرهای دارند؟ آرمانها به شدت کهنه میشوند و به دلیل دست و پاگیر بودن به موزه راه پیدا میکنند. ما به عینه دیدیم که آرمانهای مارکسیستی چطور از چشمها افتاد و راهی موزهها شد. اتفاقا این نکته را امام راحل با هوشیاری تمام در نامهای که به گورباچف رهبر شوروی نوشتند، متذکر شدند. برای همین بود که بر زنده بودن  انقلاب اسلامی تاکید میکردند و انقلاب را امری مداوم و نوشونده میشمردند.

انقلاب اسلامی یک اتفاق تاریخی مربوط به بهمن 57 نیست. البته فجرش در آن تاریخ است اما تداوم دارد و ما را نیز به همراهی خود فرامیخواند. به همین اعتبار است که همچنان مفاهیمی مثل انقلابی و ضد انقلاب مصداق دارند. انقلاب اسلامی به برکت خون شهدا و به لطف خدای متعال زنده است و چون خردمندانه و هوشیارانه و از سر صدق و خلوص نیت رهبری میشود، همچنان کثیری انقلابیاند و قلیلی ضد انقلاب. البته این مفاهیم هم مثل خود انقلاب اسلامی نوشوندهاند و مدام مصداق تازه مییابند.

امروز ظاهر چریکی نماد انقلابی بودن نیست، ضد انقلاب هم شباهتی به چماقداران و بازماندههای ساواک و رژیم منحوس ندارد. نسبت ما با آرمانهای انقلاب اسلامی و دوری و نزدیکیمان به امر موعود است که معلوم میکند کداممان انقلابی هستیم و کداممان ضد انقلاب. مفهوم مدیریت انقلابی را هم باید در همین نسبتها دنبال کنیم نه سرعت و عجله.

انقلاب اسلامی، علاوه بر ماهیت ضد استبدادیاش که به سرنگونی سلطنت انجامید، ماهیت ضد استکباری هم دارد. از همان اول، ما با نظام سلطه درافتادیم و خواهان تغییر نظم ناعادلانه جهان شدیم. این حرف انقلاب در عالم درگرفت و طرفداران بسیاری پیدا کرد. البته تعامل با دنیا را به معنی غیرانقلابی بودن نباید گرفت. هم امام (ره) و هم رهبر فرزانه انقلاب، هر دو، این نکته را تصریح کردهاند که تعامل عزتمندانه با دنیا ربطی به پذیرش قواعد نظام سلطه ندارد. قاعده نظام سلطه یعنی همین که ما خود را مقهور و مرعوب غرب بدانیم و نقشی را بپذیریم که آنها برایمان تعیین میکنند. مشکل اصلی حکومت پهلوی هم بعد از دیکتاتوری و تفرعن همین بود که مطیع محض غرب بود و خود را با مناسبات آنها تعریف میکرد.

البته این را هم نباید از خاطر دور نگه داریم که به برکت انقلاب اسلامی، دنیا هم وارد مدار تازهای شد و مناسبات قدرت تغییر کرد. دیگر مردم دنیا آقایی و سطوت آمریکا یا هر کجای دیگر را نمیپذیرند و زیر بار مناسبات ناعادلانه دنیا نمیروند. دیگر گذشته است دورانی که استعمارگران منابع و امکانات کشورهای ضعیف را به یغما ببرند و صدای اعتراضی هم بلند نشود. به دنیای پس از انقلاب اسلامی اگر خوب نگاه کنید، میبینید که جنب و جوشی در عالم افتاده تا ضعفا خود را قوی کنند و هویت فراموش شدهشان را بازیابند. بیشتر کشورهایی که قبلا «جهان سوم» نامیده میشدند، به برکت همین جنب و جوش امروز «در حال توسعه» لقب گرفتهاند و جالب است که به موازات توسعهیافتگی، هویت ملی و دینی خود را نیز پی میگیرند. دیگر هیچ کشوری و هیچ مردمی نیستند که مثل ابتدای قرن بیستم، کودکانه و حقیرانه، آرزوی غربی شدن از نوک پا تا مغز سر را داشته باشند. آنها میخواهند قوی شوند و رشد و پیشرفت کنند و در عین حال، هویت دینی – ملی خود را حفظ کنند.

از آن طرف، ظاهر سلطه هم تغییر کرده و دیگر آن تصویر کلاسیک استعماری از بین رفته است. دیگر آن صحنههایی که انگلیسیها در هندوستان به وجود میآوردند و آقایی خود را به رخ میکشیدند، دیده نمیشود. در باطن البته همان قدرتطلبی و خودبزرگبینی هست اما از ترس خشمهای انقلابی، خود را جور دیگر جلوه میدهند. این نکته را البته هوشیاران عالم دریافته و خبرش را در جهان پخش کردهاند. برای همین است که شعارهای خوشرنگ و لعاب نظام سلطه و زرسالاران را کسی باور نمیکند. حتی عوامالناس هم فهمیدهاند که آمریکا برای انساندوستی و ترویج صلح به عراق حمله نکرده و ناتو برای استقرار امنیت، خاورمیانه را به هم نریخته است. تشت رسوایی ابرقدرتها چنان از بام افتاده که دیگر هیچکس صلحطلبیهای آمریکا و انگلیس را باور نمیکند. اگر حوادث نیم قرن اخیر را مرور کنیم، آن وقت میفهمیم اول بار این انقلاب اسلامی بود که ماهیت پلید سلطهجویان را عیان کرد و ماسک عوامفریبانه مردمسالاری و صلح و امنیت را از چهره آنها برداشت. خاورمیانه به هم ریخته و صلح و امنیت جهان به خطر افتاده و همهاش زیر سر قدرتهایی است که به اسم مبارزه با تروریسم به عراق و افغانستان حمله کردند و جهانی را به زحمت انداختند.

اما به برکت انقلاب اسلامی، ایران هم تغییر کرد و از آن کشور ضعیف نگه داشته شده مطیع به کشوری مقتدر و صاحبنفوذ بدل شد. البته ما هنوز به خواستههایمان نرسیده و به افقهای پیش رویمان دست نیافتهایم. با این همه، به برکت انقلاب، پیشرفت قابل توجهی کردهایم. حتی دشمنانمان نیز اذعان دارند که جمهوری اسلامی ایران پیشرفت کرده و به قدرت و نفوذ فوقالعادهای دست یافته است. آنها سعی کردند با تحریم، با خبث طینت، با پروژههای مخفیانه، با ارعاب و نقشههای موذیانه جلوی رشد و ترقی ایران را بگیرند و تجربه انقلاب اسلامی را با شکست مواجه کنند. حتی یک روز هم دست از سر ما برنداشتند و ما را به حال خودمان نگذاشتند. علاوه بر آنها، در داخل هم بودند معدودی مرعوب غرب که ناامیدی را ترویج میکردند و توی کارها «نه» میآوردند. با این همه، رهبری داهیانه رهبر حکیم انقلاب و همت و تلاش مردم نه تنها پروژههای براندازانه آمریکا را خنثی کرد بلکه باعث پیشرفت و توسعهای حیرتانگیز شد. به لحاظ علمی، فناوری، فرهنگی و اقتصادی ما در شرایطی قرار گرفتهایم که به هیچ عنوان با سی و هفت سال پیش قابل مقایسه نیست. این را حتی ناظران منصف گواهی میدهند که ایران انقلابی اسلامی، مقتدر و باثبات است و نمیشود آن را به همان چشمی نگاه کرد که قبل از انقلاب به ایران نگاه میکردند.

در انقلاب اسلامی ما دورههای مختلفی را پشت سر گذاشتهایم و به مناسبتهای مختلف اسمهای متفاوتی را روی این دورهها گذاشتهایم؛ دوره دفاع مقدس، دوره سازندگی، دوره پیشرفت و توسعه، دوره ثبات و… امروز را اگر بخواهیم نامگذاری کنیم، مناسبت دارد که آن را دوره اقتدار علمی و دانشبنیان بنامیم.

در ضرورت پرداختن به اقتصاد دانشبنیان تردیدی نیست. مقامات عالیرتبه نظام هم به مناسبتهای مختلف بر آن تاکید کردهاند. مقدمات کار هم فراهم است. هم بازار خوبی در داخل و خارج وجود دارد، هم نیروهای خلاق تحصیلکرده خوبی تربیت شدهاند و هم دولت آماده است کارها را به مردم و اهلش واگذار کند. حقیقتا نیروی جوان ما از حیث انرژی و توانایی محسود کشورهای دیگر است. از این حیث چنان مورد حسادت کشورهای دیگر هستیم که برای جذب و تصاحب این جوانها نقشهها ریختهاند و برنامهها نوشتهاند. هر طوری هست، میخواهند جوانان مستعد و هوشیار ایرانی را به بهانههای مختلف بفریبند و مجذوب و مال خود کنند. در دورانی که مهاجرت به یک معضل جهانی بدل شده است، کشورهای پیشرفته میدانند جوانان تحصیلکرده ایرانی حسابشان با بقیه فرق دارد و آنها را بیرون از این معضل باید به سمت خود بکشانند. از این حیث، ما نیز باید هوشیارتر شویم و قدر جوانانمان را بیشتر بدانیم. این جوانها همانها هستند که در نظام اسلامی پرورش یافتهاند، در مدارس و دانشگاههای پس از انقلاب رشد کردهاند و دنیا را از طریق آموزههای انقلابی و اسلامی شناختهاند. معنی این حرف این است که باید آنها را ببینیم و قدر آنها را بیشتر بدانیم و در امر اقتصاد دانشبنیان روی آنها حساب جدی باز کنیم.

تعبیر رهبر حکیم انقلاب است که «خمینی زنده است تا انقلاب زنده است». به همین منهاج باید گفت انقلاب هم زنده است مادامی که تربیتیافتگان انقلاب و فرزندان اسلام زندهاند. توفیق تجربه انقلاب اسلامی، توفیق همه آن اندیشهها و آرمانهایی است که سی و هفت سال پیش آنها را دنبال کردیم. پس نباید به خود سستی راه بدهیم، تنبلی کنیم، کار امروز را به فردا بیندازیم و دین خود را به کشور و انقلاب ادا نکنیم. اقتصاد دانشبنیان همان دینی است که نسل جدید و بهرهمند از مواهب انقلاب اسلامی باید ادا کند.

پرویز کرمی

دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم،فناوری و اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی وفناوری ریاست جهوری