همه آنچه باید درباره آرتروز زانو بدانیم

غضروف مفصلی، صافی روی استخوان‌های مفصل زانو را می‌پوشاند. این استخوان ها شامل پشت کشکک زانو، پایین استخوان ران و بالای استخوان درشت نی هستند. این غضروف در زمان بروز آرتروز زانو، دستخوش تغییراتی تدریجی می‌شود، خاصیت کشسانی خود را از دست می‌دهد، به مرور سخت و سفت می‌شود، ترک برمی‌دارد و حین انجام فعالیت یا در اثر ضربه، راحت‌تر از پیش آسیب می‌بیند و فرسوده می‌شود. بنابراین چون استخوان‌ها نمی‌توانند به سهولت روی غضروف ناهموار حرکت کنند، استخوان تحریک شده و باعث زانودرد می شود.  

در این حالت، سر استخوان‌های درگیر ضخیم می‌شود و خارهای استخوانی شکل می‌گیرد. همچنین ممکن است قطعه‌های کوچکی از غضروفِ شکسته شده، پیرامون ناحیه داخلی زانو شناور باشند. رسوب‌های مواد معدنی در غضروفِ اکثر افرادی که به آرتروز مفصل زانو مبتلا هستند نیز دیده می شود. به علاوه غلظت مایع مفصلی رقیق‌تر می‌شود و چسبناکی اش کاهش می‌یابد، در نتیجه میزان خاصیت حفاظت کنندگی و روان کنندگی حرکتی‌اش، کم می شود. در این حالت، به تدریج درد زانو شروع می شود.

شدت بیماری آرتروز در افراد مختلف متفاوت است. گاهی شدت بیماری، ملایم است و با علایم خفیف همراه است. حتی ممکن است هیچ علامتی به همراه نداشته باشد، اما در موارد پیشرفته، غضروف تا حدی فرسایش می‌یابد که استخوان‌ها روی یکدیگر ساییده شده و آسیب می بینند. در این حالت، بیمار متحمل زانو درد شدیدی می شود. اگرچه استئوآرتریت، گونه غیرالتهابی آرتروز به شمار می‌رود، با این وجود با اندکی التهاب همراه است. البته شدت آن قابل مقایسه با التهاب ناشی از گونه‌های التهابی آرتروزهایی مانند آرتریت روماتوئید نیست.

از آنجایی که آرتروز زانو، در اغلب موارد، بین افراد مسن و میانسال‌ شایع است و به مرور زمان تشدید می‌شود، به عنوان یک بیماری "فرسایشی" در نظر گرفته شده است.

هیچ فعالیت طبیعی منجر به بروز آرتروز زانو نمی‌شود. علت اصلی آرتروز زانو و تحلیل و از بین رفتن غضروف، به طور دقیق مشخص نیست. بسیاری از بیماران مبتلا به آرتروز زانو تصور می کنند به دلیل انجام فعالیت های روزانه، درد زانو تشدید خواهد شد، به همین دلیل میزان فعالیت خود را کاهش می‌دهند، در حالی که با این کار عضله‌های نگهدارنده زانو ضعیف‌تر می‌شوند و فشار بیشتری بر مفصل زانو وارد می‌شود.

 

از کجا بفهمیم آرتروز زانو داریم؟

 آرتروز زانو موجب می شود غضروف به تدریج از بین برود، به همین دلیل در مراحل ابتدایی آرتروز زانو، هیچ علامتی وجود ندارد. آرتروز زانو علایمی مثل سفتی (به ویژه سفتی صبحگاهی زانو)، درد زانویی که با بالا و پایین رفتن از پله‌ها تشدید می‌شود، محدودیت دامنه حرکتی و احساس خرد شدن زانو و ضعف آن را در پی دارد. همچنین ممکن است زانو ورم کند، اما قرمز و داغ نخواهد بود.

البته علایمی مثل درد مفصل زانو و صدای خرد شدن زانو، می‌توانند ناشی از عارضه "زانوی دونده" نیز باشد. این عارضه، علت زانو درد در تمامی گروه‌های سنی، از نوجوانان تا بزرگسالان، محسوب می‌شود.

تورم زانو در اثر انباشته شدن بیش از حد مایع درون مفصل زانو رخ می‌دهد. غضروف آسیب دیده مفصل، به التهاب پوشش مفصلی (سینوویوم) و تولید بیش از حد مایع مفصلی (مایع سینوویال) دامن می‌زند. انباشته شدن مایع اضافی درون مفصل را در اصطلاح "افیوژن مفصلی" گویند که در اصطلاح رایج تر، از افیوژن مفصلی زانو، با عبارت "آب آوردن زانو" نیز یاد می‌شود. افیوژن مفصلی زانو، در برخی موارد باعث ایجاد غده ای پشت زانو (کیست بیکر) و درد پشت زانو می شود. این التهاب در موارد پیشرفته، در صورت شناور شدن قطعه‌های کوچکی از غضروفِ شکسته شده، اطراف ناحیه داخلی مفصل زانو و تحریک و التهاب بافت نرم مفصل نیز رخ می‌دهد. به علاوه، مفصل در موارد پیشرفته بیماری، شکل طبیعی خود را از دست می‌دهد.

غضروف از توانایی محدودی برای ترمیم خود برخوردار است. بنابراین بدن با تشکیل زائده‌های استخوانی، واکنشی جبرانی نشان می‌دهد که به بزرگ شدن آشکار مفصل می‌انجامد. بروز نشانه ها همواره با میزان آسیب مفصل مرتبط است.

ورزش زانو به منظور قوی نگه داشتن عضله‌های نگه دارنده‌ی زانو، نداشتن اضافه وزن و اجتناب از انجام ورزش های پربرخورد در کاهش علایم مؤثر است.

چرا به آرتروز زانو مبتلا می شویم؟

آسیب دیدگی زانو یکی از رایج ترین دلایل ابتلا به آرتروز زانو است، اما موارد دیگری هم مانند بیماری آرتروز زانو باعث از بین رفتن و ناراحتی مفصل می شود. استفاده بیش از حد از زانو و آسیب دیدگی آن، علت شایع درد زانو در افراد جوان تر است. همچنین زانو درد می تواند ناشی از بروز بیماری های خاص و یا عفونت هایی مثل استئومیلیت و بورسیت سپتیک باشد.

عواملی مثل افزایش سن، چاقی، استعداد ژنتیکی، ورزش نکردن، سبک زندگی بی‌تحرک، ضعف عضلانی (عضله‌های کشاله ران که به زانو متصل می‌شوند)، استفاده طولانی مدت از زانو، تحمیل کردن وزن فراوان بر زانو (انجام مکرر حرکت‌هایی چون سر پا نشستن، زانو زدن همراه با بلند کردن اشیای سنگین یا فعالیت‌های پربرخوردی مانند دویدن سریع یا آهسته)، انحراف پا و کفش نامناسب ممکن است خطر ابتلا به آرتروز را افزایش دهد.

تشخیص زود هنگام آرتروز زانو باعث جلوگیری از آسیب دیدگی دایمی می‌شود. آرتروز معمولا با بررسی سابقه پزشکی و معاینه زانو تشخیص داده می شود.

عکس رادیولوژی می‌تواند در تشخیص آرتروز زانو مفید باشد. غضروف در عکس رادیولوژی معمولی آشکار نمی‌شود، بنابراین میزان تحلیل غضروف، با توجه به فاصله بین استخوان‌های آن غضروف تعیین می‌شود. پس به جرأت می‌توان گفت که در پرتونگاری متداول، احتمال مشخص نشدن ابتلا به آرتروز در مراحل اولیه بیماری بسیار بالا است، اما انجام «ام آر آی» ، بافت نرم و همچنین مفصل در حال حرکت را نشان می‌دهد.

درمان آرتروز زانو، بدون تیغ جراحی

منظور از درمان قطعی در آرتروز زانو، کاهش درد به منظور بازگشت بیمار به فعالیت های عادی روزانه است. در حقیقت، انجام فیزیوتراپی، اصلی ترین و موثرترین درمان غیرجراحی زانو به شمار می رود.

فیزیوتراپی شامل تکنیک های متفاوتی مثل کمپرس سرد و گرم، کاهش وزن، ورزش، آب درمانی، باندپیچی و بریس (زانوبند) می شود.

گرم کردن: گرما با افزایش جریان خون، درد و سفتی را کاهش می‌دهد. همچنین گرما عامل بازدارنده و آرامش‌بخش درد زانو است، اما توجه داشته باشید که مفصل ملتهب را به طور مستقیم گرم نکنید. البته معمولاً در مراحل اولیه آرتروز زانو، اثری از التهاب نیست. هر بار به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه از کمپرس گرم استفاده کرده و بین هر دو بار گرم کردن، دست‌کم یک ساعت وقفه ایجاد کنید تا از رسیدن حرارت بیش از اندازه به بافت‌ها جلوگیری شود.

گرم کردن اعم از خشک و مرطوب، هر دو مفید هستند، اما گرم کردن مرطوب، سریع‌تر و عمیق‌تر به بافت‌ها نفوذ می‌کند. برای گرم کردن مرطوب، می‌توانید از یک حوله خیس خورده در آب گرم استفاده کنید، هر چند این حوله به سرعت خنک می‌شود. روش دیگر گرم کردن مرطوب، قرار دادن حوله‌ای مرطوب بین زانو و بطری آب گرم است. البته می‌توانید پوشش‌های گرم کننده مرطوب را خریداری کنید.

سرد کردن: سرما، با تنگ کردن رگ‌های خونی، درد و التهاب زانو را کاهش می‌دهد. یخ پیچیده شده در پارچه را هر سه یا چهار ساعت یک‌بار به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه بر روی مفصل ملتهب قرار دهید. سرد کردن نباید هر بار بیش از ۲۰ دقیقه طول بکشد، چرا که احتمال سرمازدگی وجود دارد. سرد کردن مرطوب به صورت قرار دادن حوله‌ای مرطوب بین پوست و کمپرس یخ انجام می شود. این نوع سرد کردن در مقایسه با سرد کردن خشک از نفوذ و سرعت بیشتری برخوردار است. در صورت ابتلا به مشکلات گردش خون یا آسیب‌های عصبی، از روش درمانی سرد یا گرم کردن استفاده نکنید، مگر آن که پزشک بی‌خطر بودن آن را تأیید کند.

کاهش وزن: اضافه وزن، فشار مضاعفی را بر زانو وارد می‌کند، چون عضو زانو تحمل کننده وزن در بدن است. حتی از دست دادن پنج کیلوگرم وزن نیز تأثیر شگرفی بر برطرف شدن علایم آرتروز زانو دارد.

ورزش: ورزش کردن برای درمان آرتروز زانو بسیار مفید است. عضله‌های قوی پا از زانو حمایت می‌کنند و ضربه را پیش از رسیدن به زانو جذب می‌ کنند. ورزش دادن عضله‌های چهارسر، گردش خون را در مفصل زانو افزایش می‌دهد. بر اساس یافته‌های پژوهش‌های انجام شده، تغییرات زیست شیمیایی سودمند در مایع مفصلی، زانو را برمی‌انگیزد و خاصیت لغزندگی و روان کنندگی حرکت آن را بهبود می‌بخشد.

از این گذشته، ورزش کردن دامنه حرکتی زانو را افزایش می‌دهد. با این وجود، نرمش‌هایی که منجر به کشش بیش از اندازه عضله‌های چهارسر می‌شوند، برای آن دسته از بیماران مبتلا به آرتروز زانو که دچار انحراف زانو هستند، می‌تواند مضر باشد و به وخامت شرایطشان بیانجامد. پزشک معالج یا متخصصان فیزیوتراپی، با توجه به وضعیت زانو، راهنمایی‌های لازم را درباره انتخاب نرمش مناسب ارائه می‌دهند.

آب درمانی: به استفاده از آب در حالت مایع، یخ یا بخار، برای اهداف درمانی آب درمانی می گویند. این روش شامل نرمش کردن در استخر، غوطه‌ور شدن در چرخش آب، سونا و کمپرس‌های سرد و گرم می‌شود. غوطه‌ور شدن یا نرمش کردن در آب گرم برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو بسیار کارآمد هستند.

باندپیچی: بستن زانو، به رغم مشخص نبودن دلیل مفید بودنش، منجر به کاهش قابل ملاحظه درد زانوی ناشی از آرتروز می‌شود.

بریس‌ (زانوبند): بریس‌های تخلیه کننده وزن، مناسب برای موارد خاصی از آرتروز زانو، برای تسکین درد زانوی مبتلایان به این بیماری طراحی می‌شوند. غضروف معمولاً در یک سمت مفصل زانو بیش از سمت دیگر فرسوده می‌شود، در نتیجه استخوان ران تغییر زاویه می‌دهد و روی استخوان درشت نی سمت فرسایش یافته ساییده می‌شود.

بریس‌های تخلیه کننده‌ وزن ، فشار روی مفصل زانو را با تغییر زاویه مفصل زانو به خود جذب می‌کنند. با تغییر زاویه مفصل زانو، فضایی بین استخوان ران و درشت نی ایجاد می‌شود که به تسکین درد و افزایش دامنه حرکتی کمک می‌کند.

در نهایت توصیه می شود جهت دریافت بهترین راهنمایی در خصوص درمان آرتروز زانوی خود به نزدیک ترین کلینیک فیزیوتراپی محل سکونت خود مراجعه کنید.

 

دکتر فرجود شکوهی/ فیزیوتراپیست، عضو شورای عالی نظام پزشکی و عضو کمیته طرح تحول نظام سلامت

No tags for this post.