کم‌آبی؛ هشداری برای 14 کشور خاورمیانه

موسسه منابع جهانی در تازه ترین گزارش مورخ 26 آگوست (4 شهریور) اعلام کرد: 14 کشور از 33 کشوری که سال 2040 (1419 هـ .ش) با کمبود جدی آب مواجه خواهند بود، جزو کشورهای حوزه خاورمیانه هستند. میزان تقاضا برای آب به احتمال زیاد طی چند دهه آینده همچون موجی رو به افزایش خواهد گذاشت.

جمعیت های رو به رشد مدت هاست موتور افزایش میزان مصرف آب را از طریق مردم، مزارع، شرکت ها و کارخانه ها روشن کرده و همچنان پدال گاز آن را بیشتر فشار می دهند. طبیعتا در آینده نیز مردم بیشتری به شهرها نقل مکان خواهند کرد.

شکل گیری طبقات اجتماعی متوسط که حاصل همین رویکرد است، بالطبع میزان تقاضا برای آب را هم بیشتر و بیشتر خواهد کرد. ریشه این افزایش را در وهله نخست باید در نیاز به تولید مواد غذایی و انرژی جست وجو کرد.

اما هنوز این معما وجود دارد که این حجم عظیم آب قرار است دقیقا از کجا و از چه منبعی تامین شود؟ انتظار می رود تغییر اقلیم، برخی مناطق را خشک تر و برخی دیگر را مرطوب تر کند. همچنان که حداکثرهای بارش در برخی مناطق افزایش پیدا می کند، برخی جوامع هم با تهدیدات بیشتری از جنس خشکسالی و سیل مواجه می شوند.

میزان موجودی آب و سطح تقاضا به شکلی غیرقابل اجتناب در حال تغییر است، اما آنچه قرار است به واسطه این تغییر در آینده رهنمون شود، هنوز به طور قطع مشخص نیست. انتظار می رود نخستین آنالیز موسسه منابع جهانی بتواند تا حدودی عمق این مساله را روشن کند.

ترسیم نمودار بحران از طریق سیستم ارزشگذاری

موسسه منابع جهانی با استفاده از مدل های اقلیمی و سناریوهای اجتماعی اقتصادی موفق شده که وضعیت آینده بحران آب را در 167 کشور و طی سه دهه آینده میلادی از طریق سیستم ارزشگذاری و رتبه بندی به تصویر بکشد. سیستم مذکور برای ارزشگذاری یا امتیازدهی از یک معیار که در آن میزان رقابت و تهی سازی منابع آب سطحی تعیین می شود، استفاده کرده است.

افزایش خارق العاده تنش آبی، محیطی را ایجاد می کند که در آن شرکت ها، مزارع و همه افراد بشدت به منابع آبی محدود وابسته می شوند و همین مساله بالطبع آسیب پذیری آنها را در برابر کوچک ترین تغییرات افزایش خواهد داد

یافته های این موسسه حاکی است که احتمالا 33 کشور در سال 2040 (1419 هـ.ش) با بحران شدید کمبود آب مواجه خواهند بود. علاوه بر این، یافته ها نشان می دهد کشورهای شیلی، استونی، نامیبیا و بوتسوانا تا آن زمان بحران های شاخصی را در این زمینه تجربه خواهند کرد. این به معنای آن است که کسب و کار، تجارت، کشاورزی و همچنین کل افراد جامعه در این کشورها آسیب پذیرتر خواهند شد.

آینده چالش برانگیز برای یک منطقه تبخیری

شواهد و قراین نشان می دهد 14 کشور از 33 کشوری که به احتمال زیاد در سال 2040 (1419 ه.ش) با تنش کم آبی مواجه خواهند شد، در منطقه خاورمیانه واقع شده اند. از این تعداد 9 کشور بحرین، کویت، فلسطین اشغالی، قطر، امارات عربی متحده ، رژیم اشغالگر قدس، عربستان سعودی، عمان و لبنان با امتیاز حداکثر 00/5 پیش بینی می شود در رده کشورهای بشدت تحت فشار تنش کم آبی قرار خواهند گرفت.

پیشتر هم مناقشات متعددی مبنی بر حداقل امنیت منابع آبی در این منطقه وجود داشت که در نهایت به برداشت سنگین از منابع آب زیرزمینی و در عین حال شیرین کردن آب دریا در حجم گسترده منجر شده است. این مساله در آینده نامعلوم نیز به شکل قابل ملاحظه ای ادامه خواهد داشت و بالطبع چالش های متعدد مربوط به خود را رقم خواهد زد. متاسفانه کمبود آب در مقایسه با خشونت های منطقه ای و بحران های سیاسی که اغلب توجهات جهانی را به خود جلب می کند، مساله نامربوطی جلوه می کند، اما باوجود همه اینها، ظاهرا خشکسالی و کمبود آب تاثیرات منفی و مضاعف خود را در کشورهایی مثل سوریه بخوبی آشکار کرده است.

این کشور از سال 2011 (1390 هـ.ش) تاکنون با مشکلات عدیده از جمله جنگ فرسایشی داخلی دست و پنجه نرم کرده و پیش از این نیز کم آبی در سوریه مشکل ساز بوده است. کاهش تدریجی منابع آبی قریب به 5/1 میلیون نفر سوری، کشاورزان و دامداران را مجبور به ترک خانه و مهاجرت به سمت شهرها کرده است. امروزه همه اینها به همراه ناامنی و جنگ داخلی دست به دست هم داده و بحران شاخص کم آبی و آوارگی را در این کشور رقم زده است.

متدولوژی یا روش کار

موسسه منابع جهانی در تلاش است تا به دور از نظرات منفی و مثبت گرایانه نیاز به اطلاعات مورد نیاز برای مدیریت منابع آب در کشورها را تا حدودی برطرف کند. از این رو روش های گوناگونی تاکنون از طرف این نهاد مطرح و مورد پذیرش متخصصان بین المللی قرار گرفته است.

توابع تجمیعی یکی از روش های کاربردی علم ریاضی است که در مطالعه اخیر موسسه منابع جهانی نیز به آنها استناد شده است. تابع تجمیعی، تابعی است که ورودی آن مقادیری چند سطری هستند. این مقادیر چند سطری را اغلب بر مبنای یک معیار خاص در یک گروه جای می دهند و سپس بر اساس عملیات ریاضی از آنها یک خروجی واحد استنباط می شود.

ورودی گزارش اخیر سه گروه داده است: شاخص ها، ارزش های عددی و مناطق خاص به عنوان نقاط هدف. در محاسبات ریاضی یک متوسط وزنی فاصله ای برای ارزش های هر منطقه تعریف شده است.

تنش آبی همان شاخص و معیار مذکور است که در توابع تجمیعی تعیین آن از اولویت هاست. در حقیقت تنش آبی همان نسبت میان کل میزان آب از دست رفته (به صورت دائم یا موقت) و آب سطحی تجدیدپذیر در دسترس (سدها و زیرمجموعه های آنها) است. امتیازدهی در این سیستم از صفر تا 5 بوده و امتیازات بالاتر معرف رقابت بیشتر مصرف کنندگان به منظور برداشت از منابع آب سطحی در دسترس گزارش شده است.

چه عاملی زمینه ساز تغییر می شود؟

هر کشوری که به نوعی با تنش آبی مواجه است با طیف متنوعی از فاکتورها تحت تاثیر قرار می گیرد. برای مثال شیلی که سال 2010 (1389 ه.ش) از یک تنش آبی متوسط رنج می برد احتمالا سال 2040 (1419 ه.ش) به یک سطح تنش فوق العاده زیاد خواهد رسید. این کشور به احتمال زیاد جزو آن دسته از کشورهایی است که در آینده منابع و ذخایر آبی خود را به شدت از دست خواهند داد و این مساله متاثر از مجموعه ای از عوامل ترکیبی است که از افزایش درجه حرارت در برخی مناطق حیاتی شروع و به تغییر الگوهای بارندگی ختم می شود. بوتسوانا و نامیبیا هم بدون تردید جزو مناطقی است که نسبت به تغییرات اقلیمی بشدت حساس هستند.

منابع و ذخایر آبی در این کشورها محدود بوده و ریسک تلفات ناشی از سیلاب و خشکسالی به شدت زیاد است. علاوه بر این پیش بینی ها حاکی است که درجه حرارت در نواحی جنوبی آفریقا در آینده از متوسط جهانی فراتر خواهد رفت. ضمنا این مساله با خشکیدگی و افزایش بارندگی های متغیر و پراکنده همراه خواهد بود. از طرف دیگر از جنبه میزان تقاضا نیز پروژه های مختلف موسسه منابع جهانی موید یک افزایش 40 تا 70 درصدی هستند که خود این مساله نگرانی های منطقه ای را بیشتر تقویت خواهد کرد.

واقعیت مسلم این است که افزایش خارق العاده تنش آبی، محیطی را ایجاد می کند که در آن شرکت ها، مزارع و همه افراد بشدت به منابع آبی محدود وابسته می شوند و همین مساله بالطبع آسیب پذیری آنها را در برابر کوچک ترین تغییرات افزایش خواهد داد. چنین شرایطی قطعا امنیت آبی و رشد اقتصادی را در سطح ملی تهدید خواهد کرد. دولت های ملی و محلی باید برنامه های عملیاتی محکمی را در زمینه تغییرات اقلیمی به کار بندند و در عین حال از معاهده بین المللی پاریس که درصدد مهار تغییرات اقلیمی است، با توان هرچه بیشتر حمایت کنند.

دولت ها باید پاسخگوی نحوه مدیریت و به کار بستن تجارب حفاظتی باشند. این تعهد کمک خواهد کرد دست کم بتوانیم در سال های پیش رو از منابع حیاتی به شکلی پایدارتر استفاده کنیم.

33 کشوری که سال 2040 با تنش آبی بالایی مواجه خواهند بود

 

No tags for this post.