ستاره‌شناسی در قصر منجمان

همه چیز از یک آسمان نما شروع می شود؛ جایی که فعالیت پر کش و قوس اش در 20 سال گذشته خیلی ها را سر به هوا کرده است. آسمان نمای سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح که این روزها نسبت به سال های قبل به روزتر شده است، میعادگاه منجمان آماتوری است که قرار است در یک رقابت جامع که توانایی های علمی مختلف آنها را می سنجد، شرکت کنند. پس از برگزاری مراسم افتتاحیه شرکت کنندگان سوار اتوبوس می شوند. مقصد اول گرمسار است و بعد از آن کاروانسرای قصر بهرام در پارک ملی کویر. از گرمسار که گذر می کنیم، دیگر فقط بیابان است و بیابان است و بیابان؛ رفته رفته تراکم گیاهان کمتر می شود. تا چشم کار می کند زمین صاف و سیاهکوه در وسط کویر که در منتهی الیه افق جنوبی دیده می شود.

سفر به قصر بهرام

حدود 5/3 ساعت طول می کشد تا اتوبوس ها جاده خاکی کویری را با سرعت آرام بپیمایند؛ مسیری که در جای جای آن رد پای تاریخ را می توان دید: پایه های پل های قدیمی خراب شده، سنگفرش بسیار کهن و البته فسیل های آبزیانی که از میلیون ها سال پیش، وقتی کویر مرکزی ایران زیر آب بود، آنجا زندگی می کرده اند. جاده کاروانسرا پر است از دست انداز؛ مسافران بعضی جاها ناچارند از اتوبوس پیاده شوند، تا ماشین سبک تر بشود و در گذر از دست اندازهای کویری کف خودرو به زمین نخورد. ساعت 19 و 30 دقیقه است، گرگ و میش غروب، نسیمی خنک و آسمان پرستاره کویر. کاروانسرای قصر بهرام صدها سال است که همچون دژی محکم، نگین کویر مرکزی ایران به حساب می آید. این بنا که صدها سال میزبان کاروانیانی بوده است که از مسیر اصفهان عازم مشهد و فرح آباد و قرار گرفتن در جاده ابریشم بوده اند، حالا نزدیک به دو دهه است به قصر منجمان ایران تبدیل شده است. معماری فاخر، آسمان تاریک و پرستاره و سکوت کم نظیر. جایی که تا کیلومترها دورتر از آن خبری از آنتن تلفن همراه نیست، چه برسد به هر نشان دیگری از تمدن! مراقبت های سازمان حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی موجب شده تا قصر بهرام به سرنوشت کاروانسرای مرنجاب دچار نشود و همچنان بکر بماند. در سال های اخیر مرمت های زیادی در این بنا صورت گرفته، هر چند کار زیادی دارد تا نامش با وضع فعلی اش سنخیت پیدا کند و واقعا به یک قصر تبدیل شود.

رقابت آغاز می شود

70 شرکت کننده در رقابت که صبح در مراسم افتتاحیه توجیه شده بودند، به سرعت تلسکوپ های خود را به بام کاروانسرا می برند و پیش از تاریکی کامل در محل خود مستقر می کنند. رأس ساعت 9 بخش اول رقابت آغاز می شود. اولین بخش آزمون کتبی است که شرکت کنندگان برای پاسخ به بعضی پرسش های آن باید با چشم غیرمسلح رصد کنند و جواب را بنویسند. ده ها چراغ قوه نور قرمز که برای نقشه خوانی و نوشتن در تاریکی شب نسبت به نور سفید ابزار مناسب تری به حساب می آیند، در سیاهی شب جلوه اسرارآمیزی به بام کاروانسرا بخشیده اند. حدود 5/2 ساعت این بخش از رقابت طول می کشد. در ضمن آزمون، شرکت کنندگان بخش عکاسی، کادرهای جذاب از فعالیت منجمان آماتور در زیر آسمان شب و در کنار تلسکوپ هایشان را به تصویر می کشند. داور بخش عکاسی می گوید، ملاک اصلی در انتخاب عکس برتر در استارکاپ ـ علاوه بر رعایت اصول فنی و هنری عکاسی ـ خلاقانه بودن عکس هاست. همین موضوع نیز موجب شده بود تا شرکت کنندگان دنبال سوژه های متنوعی باشند.

پس از صرف شام بخش دوم رقابت آغاز می شود. شرکت کنندگان باید حدود 30 جرم غیرستاره ای دشوار را در ژرفای آسمان پیدا کنند و به داوران رقابت نشان دهند. داوران نیز که عمدتا از میان مدرسان نجوم و مدال آوران المپیاد نجوم در سال های اخیر هستند، با دقت و وسواس هر چه بیشتر بر صحت عملکرد رصدگران نظارت و در صورت لزوم راهنمایی های لازم را به آنها ارائه می کنند. فضای بسیار عجیبی است، تاریکی و سکوت شب و زیبایی بی مانند ستاره های نوار راه شیری در آسمان یک سو است و هیجان و استرس شرکت کنندگانی که به عزم رقابت با یکدیگر راهی این مکان اسرارآمیز شده اند در سویی دیگر.

رقابت به پایان نزدیک می شود

عقربه های ساعت برای ما به کندی و برای شرکت کنندگان به سرعت می گذرد. آنهایی که در بامداد توانشان کاهش پیدا کرده گاهی در میان آزمون رصد خوابشان می برد. ابرها گهگاه بخش وسیعی از آسمان را می پوشانند و رصدگران از لابه لای فضاهای خالی میان ابرها کهکشان ها و سحابی های اعماق آسمان را رصد می کنند. با برآمدن سپیده دم کار به پایان می رسد. اندکی استراحت، صبحانه و حالا مراسم اختتامیه. داوران مشغول بررسی نتایج آزمون هستند و با هم بحث می کنند. صدای وز وز ملخ های پهپاد فیلمبردار شبکه پرس تی وی اعصاب همه را خرد کرده! منظره جالبی است: در کاروانسرایی که روزی شتر با کاروانش رفت و آمد می کرد، حالا پهپاد از ارتفاع بالا فیلمبرداری می کند!

سرانجام صحنه برای برگزاری مراسم اختتامیه و اعلام برندگان اهدای جام و جوایز آماده می شود. پس از تشریفات مرسوم و قدردانی از داوران و عوامل برگزاری، اسامی برندگان به انتخاب هیأت داوران اولین رقابت جامع منجمان آماتور ایران اعلام می شود:

نفر اول: محمدصالح تیمار از رودهن ـ برنده جام استارکاپ، لوح تقدیر و یک سکه بهار آزادی

نفر دوم: پرنیان همتی از اصفهان ـ برنده لوح تقدیر و نیم سکه بهار آزادی

نفر سوم: سیدمحمدطاها شیخ الاسلام از تهران ـ برنده لوح تقدیر و ربع سکه بهار آزادی

جایزه ربع سکه بخش عکاسی نیز همراه با لوح تقدیر به مجتبی مقدسی از زاهدان تعلق گرفت و از تلاش
فاطمه هاشمی نیاری در ثبت سوژه های متعدد و خلاقانه قدردانی شد.

ارزیابی استارکاپ

اگر حساب المپیاد نجوم را از رقابت های آماتوری جدا کنیم، می توان گفت که علاقه مندان به نجوم در ایران پیشتر شرکت در ماراتن مسیه، رقابت صوفی (با تمرکز بر توانایی کار با ابزار رصدی) و مسابقه سراسری نجوم (با تمرکز بر توانایی های تئوری) را تجربه کرده بودند. فیلمنامه سینمایی «خیلی دور، خیلی نزدیک» نیز با الهام از ماراتن مسیه ایران نوشته شد. با این حال رقابتی که بتواند توانایی های علمی منجمان آماتور ایران را در طیف متنوع تری بسنجد تا امروز طراحی نشده و امسال انجمن نجوم ایران با همکاری مرکز نجوم آوااستار اقدام به طراحی رقابت ملی جدیدی کرد که بتواند توانایی های متنوع منجمان آماتور ایران را بسنجد.

سیدمصطفی امام، دبیر برگزاری نخستین دوره این رقابت ها در گفت وگو با جام جم هدف از برگزاری این رقابت را سنجش توانایی های متنوع منجمان آماتور در حوزه های مختلف علم نجوم عنوان کرد و گفت: وقتی خبر برگزاری چنین رقابتی منتشر می شود، دیگر علاقه مندان نیز تصمیم می گیرند بیشتر مطالعه کنند و خود را برای شرکت در رقابت سال آینده آماده کنند و فعالیت های علمی و عملی خود در حوزه نجوم را گسترش دهند.

نقطه قوت استارکاپ

سیدمصطفی امام با تاکید بر لزوم تداوم در برگزاری استارکاپ در سال های آینده، درباره نقطه قوت این رقابت نسبت به دیگر رقابت های نجومی تصریح کرد: سطح بالای علمی این رقابت نقطه قوت اصلی آن است. بهره گیری از داوران مجرب و سرشناس و ارائه سوالات استاندارد در حوزه های مختلف نجوم از مهم ترین ویژگی های این رقابت بود. آن هم در شرایطی که معمولا شرکت کنندگان در رقابت های مشابه نسبت به شیوه برگزاری و روش داوری انتقادهای فراوانی را مطرح می کردند، خوشبختانه دیدیم در این رقابت بیشتر شرکت کنندگان از فرم آزمون و عملکرد علمی داوران راضی بودند و بیشتر بچه ها طبق نظرسنجی سطح سوالات را مناسب ـ نه خیلی آسان و نه خیلی سخت ـ می دانستند. دبیر برگزاری اولین دوره استارکاپ در خصوص محل برگزاری این رقابت در سال های آینده، گفت: هنوز مشخص نیست که آیا استارکاپ سال آینده هم در قصر بهرام برگزار شود یا خیر. وی ضمن ابراز امیدواری برگزاری این رقابت در سال های آینده در مکانی با امکانات بیشتر نسبت به قصر بهرام، از تمام منجمان آماتور، دانش آموزان و دانشجویان علاقه مند به نجوم دعوت کرد تا در دوره های آینده این رقابت که در شهریور ماه هر سال برگزار می شود، ثبت نام و شرکت کنند.

رقابت، هیجان انگیز بود

محمدصالح تیمار، برنده جام نخستین رقابت جامع منجمان آماتور ایران (استارکاپ) در گفت وگو با جام جم درباره کیفیت برگزاری این رقابت می گوید: شیوه جدید و متنوع برگزاری این رقابت باعث هیجان انگیزتر بودن آن برای شرکت کنندگان شده بود و سطح دانش افراد را به چالش می کشید. محمدصالح تیمار 20 ساله، دانشجوی مهندسی برق در دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل و اهل رودهن است. او که از نعمت آسمان به نسبت پرستاره تری در مقایسه با شهرهای بزرگ در محل زندگی خود بهره مند است، می گوید: برای موفقیت در این رقابت چند شب با تلسکوپ روی بام تمرین کرده است. برای این که بتواند از پس سوال های آزمون کتبی برآید نیز در چند شب منتهی به برگزاری رقابت به یادداشت هایی که در ضمن مطالعه کتاب های نجومی برداشته بود مراجعه و آنها را مطالعه کرده است. وی امیدوار است در آینده بتواند علاوه بر ادامه تحصیل در رشته دانشگاهی خود، در زمینه ترویج علم از طریق نجوم به فعالیت های علمی خود ادامه دهد.

بهانه ای برای مطالعه بیشتر نجوم

مجتبی مقدسی که عکاس آسمان شب از استان سیستان و بلوچستان است، در اولین رقابت جامع منجمان آماتور ایران، جایزه بخش عکاسی را از آن خود کرد. وی در گفت وگو با جام جم هدف از عکاسی نجومی را به تصویر کشیدن زیبایی های آسمان شب برای مردمی توصیف می کند که ممکن است کمتر بخت دیدن آسمان تاریک را در زندگی ماشینی امروز پیدا کنند. او که در هر دو رده عکاسی و رقابت رصدی شرکت کرده بود، چهارجانبه بودن استارکاپ را بسیار جذاب ارزیابی کرد و گفت: وجود این رقابت ها موجب می شود تا دانش آموزان دوره راهنمایی و دبیرستان در زمینه نجوم به عنوان دروازه ورود به دنیای علم بیشتر مطالعه کنند و جذابیت های نجوم آنها را هر چه بیشتر شیفته دنیای علم کند. با این حال مقدسی از این که تعداد رقبای بخش عکاسی کم بود گلایه می کند و در عین حال امیدوار است در دوره های آینده بخش عکاسی استارکاپ با حضور عکاسان سرشناس بیشتری از سراسر ایران برگزار شود. مقدسی معتقد است طی مسیر طولانی کویر برای حضور در قصر بهرام با توجه به جذابیت های این مکان پرخاطره و زیبا کماکان ارزشمند است و امیدوار است سال های آینده نیز باز هم استارکاپ در قصر بهرام برگزار شود و بهانه ای باشد برای گردهم آمدن جمعی از علاقه مندترین شیفتگان آسمان شب.