گزارش تصویری و تحلیل فنی شاطر گنبد

این برج متعلق به دوران میانی اسلامی است ولی محوطه ای که امروزه این برج تاریخی در آن قرار گرفته ، یک سایت باستانی محسوب شده و در حوالی برج به فواصل گوناگون ، تپه‌های باستانی قرار دارد كه بیشتر آن ها مربوط به دوره‌های پیش از اسلام به ویژه دوره اشكانی است .  

ساختمان برج از داخل استوانه و از خارج ده‌ ضلعی با طول اضلاع 2 متر و 63 سانتی متر  است ، قطر بنا " راس های متقابل خارجی " در حدود 7 متر و ازاره‌های سنگی به ارتفاع یک و نیم متر و مركب از چهار رج سنگ‌ تراش دارد .

ازاره سنگی روی کف بنا که از ملاط آهکی و سنگ لاشه ساخته شده ؛ از چهار ردیف سنگ رسوبی نخودی رنگ مرکب تشکیل شده است. سه ردیف اول زیرین عریض و ردیف چهارم بالایی که حکم حاشیه ازاره را دارد کم عرض و 22 سانتیمتر است . بقیه سنگ ها به ترتیب از بالا به پائین 38 سانتیمتر ، 40 سانتیمتر و 50 سانتیمتر هستند .

روی ازاره سنگی ، سطوح جانبی با استفاده از آجر قرمز بنا نهاده شده و جرزهایی که به عرض 47 سانتیمتر و قرنیس 11 سانتیمتری و نغول 147 سانتیمتری دارد.

روی پایه سنگی ، جرزهای دو وجهی آجری و در فاصله آن ها قاب ‌سازی های آجری با طرح‌های مختلف و منظم انجام شده است . متن نغول ها به اشکال مختلف و متنوعی آجر چینی شده است و اغلب از جناقی های منتظم و غیر منتظم و در امتدادهای مختلف ساخته شده اند . ابعاد آجر به کار رفته در داخل و خارج بنا مختلف است. نمای خارجی روکار 8/5×22 سانتیمتر و داخل بنا 8/5 ×24 سانتیمتر.

سطوح جانبی و عوارض آن به شرح زیر است:

در بنا در ضلع شرقی و در سطوح مجاور آن در ارتفاع 6/2 متر از ازاره و 1/4 متر از کف خارجی بنا ، قاب آجری نیم دایره ( باقیمانده از کتیبه دایره با متن گچی که هیچ اثری از خود کتیبه باقی نمانده است ) می شود.

ورودی برج در ضلع شرقی و در بالای پایه سنگی واقع شده كه پنج یا شش پله در برابر آن قرار داشته است. چون ازتفاع درگاهی از ازاره 2 متر می باشد و آستانه در ورودی بر بالای ازاره قرار داشته است ،  كتیبه و سردر بنا به مرور زمان تخریب گردیده و از میان رفته است.

از كتیبه و پوشش بنا چیزی بر جای نمانده، ولی از شیوه معماری برج و شباهت آن با مقبره "چلبی اوغلو" در سلطانیه که در ربع اول سده هشتم هجری قمری ساخته شده است ، چنین بر می آید كه احتمالا از بناهای قرن هشتم هجری اواسط ایلخانیان باشد.

بنای دیگری که با همین مشخصات و خصوصیات ساختمانی ساخته شده است بنای امامزاده جعفر در اصفهان می باشد که چند سال بعد از مقبره چلبی اوغلو بنا گردیده و کاملاً مشابه آن است.

خصوصیات ساختمانی هر سه بنا عبارت اند از :

1. در هر سه بنا سنگ تراش به سبک مماری مخصوص آذربایجان « رسوبی به رنگ های سبز خاکستری و کرم » به کار رفته است.
2. تغییر در نقشه و تزئینات ساختمان در هر سه بنامشهود است
3. مقاطع هر سه بنا با هم مشابه است.
4. تزئینات آجری : قالبی ، رنگ ، نوع آجر چینی ، بندکشی مشابه هم است.
5. نمای خارجی : ازاره از سنگ تراش به ارتفاع 2/1 متر ازاره مقبره چلبی اوغلو سلطانیه ، 5/1 متر گنبد شاطر اردبیل ، 2/1 ازارهبنای امامزاده جعفر اصفهان.
6. نغول فرورفته در سطوح جانبی بنا و قرنیس آجری آنها.
7. تزئینات در آجرچینی و استعمال آجر قالبی.
8. شکل بناها « استوانه یا چند ضلعی » ساخته شده و بر روی آن پوشش تزئینی آجری تعبیه شده است.

مقبره چلبی اوغلو هشت ضلعی داخل – پوشش هشت ضلعی تزئینی.

امامزاده جعفر اصفهان هشت ضلعی داخل – پوشش هشت ضلعی تزئینی.

برج شاطر گنبد اردبیل استوانه داخلی – پوشش ده ضلعی تزئینی.

1. نمای داخلی ، درگاه ها سنگ تراشده – کف از قطعات سنگ لاشه که در ملات آهک فرورفته است.

این بنا در تاریخ 7/7/1381 به شماره 6189 در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است .

گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محدحسینی – فاطمه کردی 

No tags for this post.