توجه به ماهیت اقتصادی و اجتماعی اقتصاد دانش‌بنیان ضروری است
دکتر محمود شیخ زین‌الدین معاون نوآوری و تجاری‌سازی فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با بیان نکاتی در خصوص ماهیت اقتصاد دانش‌بنیان آغاز کرد و با اشاره به ضرورت توجه به هردو جنبه فناورانه و اقتصادی این موضوع برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان گفت: اقتصاد دانش‌بنیان، مانند هر اقتصاد دیگری دارای ماهیتی اقتصادی-اجتماعی است و به واسطه همین ماهیت، با جامعه ارتباطی مستقیم دارد.
وی با اشاره به اهمیت توجه به ماهیت اقتصاد دانش‌بنیان، اظهار کرد: متاسفانه در تعریف و تبیین اقتصاد دانش‌بنیان، ماهیت این اقتصاد را با موضوع آن که علم و فناوری است متناظر فرض کرده ایم این تفاوت باید مورد توجه قرار بگیرد و در واقع توسعه فناوری به مثابه آب پشت سد است که اقتصاد دانش‌بنیان با جاری‌سازی این آب از این سدها، زمین‌های کشاورزی را برای تولید محصول بارور می‌سازد.
شیخ زین الدین با بیان این‌که توسعه فناوری به عنوان یکی از شروط لازم برای اقتصاد دانش‌بنیان، به تنهایی کافی نیست، به اهمیت توجه به جنبه های اجتماعی اقتصادی اقتصاد دانش بنیان اشاره کرد و افزود: اتفاقا در کشورمان بخش توسعه فناوری، بنابر شاخص‌ها، کمابیش وضعیت نسبتاً مناسبی دارد و بر اساس شاخص‌های موجود، وضعیت بدی ندارد؛ چراکه نیروی انسانی به‌عنوان یکی از شاخصه‌های توسعه فناوری دارای شرایط خوبی است و کشورمان در تولید مهندس، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و نیروی انسانی توانمند، توانمند است در مورد وضعیت خروجی های پژوهشی نیز در کشورمان توفیقات خوبی به دست آمده است. اما در بکارگیری این ظرفیت دچار مشکل هستیم که لازمه‌ی رفع این مشکل، توجه و تفکیک‌بخشی میان ماهیت توسعه فناوری و اقتصاد فناوری است.
ضرورت توجه به جایگاه و نقش تمامی نقش آفرینیان عرصه اقتصاد دانش‌بنیان
معاون نوآوری و تجاری سازی فناوری معاونت علمی و فناوری، با تاکید بر توجه به نقش دستگاه‌های گوناگون دخیل در اقتصاد دانش‌بنیان همچون وزارت‌خانه‌ها، بنگاه‌های اقتصادی، و عموم جامعه گفت: وقتی این اصل که اقتصاد دانش بنیان مقوله ای اقتصادی است بپذیریم اگر می‌خواهیم اقتصاد دانش‌بنیان را محور توسعه قرار دهیم، باید همه موضوعات گوناگونی که به این اقتصاد مرتبط هستند در نظر گرفته شوند و صرفا مقوله فناوری که موضوع این فعالیت در اقتصاد دانش بنیان وزارتخانه های اقتصادی و صنعتی و فعالان این حوزه نقش بسیار برجسته ای دارند توسعه‌دهندگان آن فناوری درگیر نیستند.
وی با بیان این‌که در توسعه فناوری، برای به‌دست آوردن دانش هزینه می‌کنیم، اما در بُعد اقتصادی دانش‌بنیان، این دانش در جهت خلق ثروت به خدمت گرفته می‌شود، اظهار کرد: بر مبنای همین رویکرد، پاسخ به سؤال دیرینه‌ی علم بهتر است یا ثروت، پاسخ خود را خواهد یافت و علمی که به تولید ارزش افزوده و توسعه منجر شود، از هر ثروتی ارزشمندتر خواهد بود چون منبعی تمام نشدنی است و هر چه بیشتر از آن استفاده می شود کاملتر و ارزشمندتر خواهد شد.
راهبردهای معطوف به ایجاد تقاضا برای محصولات دانش بنیان
شیخ زین‌الدین با بیان این‌که راهبردهای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان از ابتدای انقلاب عمدتا معطوف به عرضه محصول بوده است، توجه به راهبرد معطوف به بازار در شکل‌گیری واقعی اقتصاد دانش بنیان و اقداماتی چون ایجاد تقاضا، بازارسازی و رقابت‌پذیری را از لازمه‌های شکل گیری اقتصاد دانش‌بنیان دانست و افزود: تلاش می‌کنیم با امکانات و اختیارات خود، دستگاه های اجرایی کشور و بنگاه های اقتصادی و عموم جامعه را به سوی این بازارها جذب کنیم. چراکه معتقدیم اگر بازار اقتصاد دانش‌بنیان به حدی از بزرگی نرسد، عملا در توسعه و پیشرفت کشور توفیقی نخواهد داشت.
معاون نوآوری و تجاری‌سازی معاونت علمی و فناوری، با تاکید بر این‌که شرکت‌های داخلی توجه خود را به تولید محصول رقابت‌پذیر،منحصر به‌فرد، با کیفیت و نوآورانه معطوف کنند، تصریح کرد: اقتصاد دانش‌بنیان باید مسیر صحیح خود را طی کند و حمایت از محصول داخلی، با دستکاری اقتصاد راه به جایی نخواهد برد. در اقتصاد دانش‌بنیان، باید محصولی تولید شود که علاوه بر فناورانه بودن، اقتصادی بوده و خریدار و سرمایه‌گذار را مجاب کند که این محصول را خریداری کند.
وی افزود: از سوی دیگر، دولت با اهرم‌های قانونی گوناگونی که از جمله تعرفه ها در اختیار دارد، می‌تواند روند حرکت تولید داخلی و رقابت‌پذیری را تسهیل کند. اما لازمه این امر آن است که این اطمینان وجود داشته باشد وقتی یک محصول داخلی مورد حمایت قرار می‌گیرد، با کیفیتی هم‌تراز نمونه خارجی تولید می‌شود و مشتری این اطمینان به محصول تولید داخل داشته باشد.
شیخ زین‌الدین در پاسخ به این پرسش که معاونت علمی و فناوری برای تحریک تقاضا و بازار سازی چه اقداماتی می‌تواند صورت دهد گفت: در این راستا، معاونت علمی و فناوری به عنوان یک دستگاه فرابخش، نقش حاکمیتی و هماهنگی ایفا می‌کند و ماموریت این معاونت باید این باشد که مابین مجموعه‌های مرتبط با این حوزه، هماهنگی و هم‌افزایی ایجاد کند البته برگزاری نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت داخل از مصادیق این موضوع است.
نقش دولت در تسهیل ارتباط بنگاه‌های بزرگ اقتصادی و شرکت های کوچک و متوسط دانش بنیان
معاون نوآوری و تجاری‌سازی فناوری معاونت علمی و فناوری، رابطه دوطرفه و اثرگذار میان بنگاه‌های بزرگ اقتصادی و شرکت های کوچک و متوسط دانش بنیان را یک از اساسی‌تربن راهبردهای اقتصاد دانش بنیان برشمرد و گفت: علاوه بر نگاه تعاملی و هم‌افزا میان دولت و بنگاه های اقتصادی، اگر می‌خواهیم در سطح کلان برای اقتصاد تصمیم‌گیری کرده و زمینه را برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان فراهم کنیم، دولت باید رابطه بین شرکت های بزرگ و شرکت‌های کوچک و متوسط دانش بنیان را تسهیل کند. باید تلاش کنیم راه ارتباط میان شرکت‌های بزرگ که ورودشان به بازار راحت‌تر است با شرکت‌های دانش بنیان که دارای خلاقیت و نوآوری هستند تسهیل شود.
شیخ زین‌الدین با بیان این‌که برای شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان نیازمند دو جنس توانمندی از نوع توانمندی فناورانه و توانمندی کسب و کارانه هستیم، نقش تعامل شرکت‌های بزرگ و کوچک را در شکل‌گیری این اقتصاد ضروری دانست و گفت: شرکت‌های کوچک و نوپا، اغلب از توانمندی فناورانه و نوآوری برخوردار هستند، اما غالبا بازار بزرگی در اختیار ندارند. ارتباط این شرکت‌ها، با شرکت‌های بزرگ، می‌تواند ضمن تزریق فناوری و نوآوری به شرکت‌های بزرگ، با هزینه ای بسیار کمتر از آنچه که در فرآیند داخلی این بنگاه ها اتفاق می افتد چالش بازار برای شرکت‌های دانش‌بنیان را رفع کند.
ضرورت نزدیکی و تعامل میان تولیدکننده محصول دانش‌بنیان و خریدار
معاون نوآوری و تجاری‌سازی معاونت علمی و فناوری با بیان این‌که محصولات دانش‌بنیان، عمدتا مخاطب تخصصی در جامعه هدف فنی و بازار تخصصی دارند، راه‌کار گرایش به سمت خرید محصول داخلی را شکل‌گیری تعامل سازنده‌تر و نزدیک‌تری میان خریدار و تولیدکننده محصول دانش‌بنیان دانست و افزود: بر مبنای قانون، پارک‌های علم و فناوری ما مثل دانشگاه ها می‌توانند قرارداد پژوهش فناوری منعقد کنند و اجرای آن را به شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک واگذار کنند.
نقش پارک‌های علم و فناوری در کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان
معاون نواوری و تجاری‌سازی فناوری معاونت علمی و فناوری، با اشاره به آغاز کار کشور در حوزه پژوهش و فناوری پس از انقلاب اسلامی، از آموزش عالی ، پژوهش و رسیدن به پارک‌های علم و فناوری، به نقش اساسی در توجه دادن استان‌های کشور به موضوع علم و فناوری اشاره کرد و افزود: بر مبنای ابلاغیه‌ای توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به پارک‌های علم و فناوری می‌توانند قرارداد با صنعت امضا کرده یا فروش محصول داشته باشند. از آن‌جا که بخشی از مشکل شرکت‌های دانش بنیان کوچک در فروش، نبودن پارامترهای یک شرکت بزرگ و کمتر شناخته شدن آن‌هاست، پارک علم و فناوری می تواند با اعتبار و جایگاه خود محصول شرکت دانش‌بنیان را به فروش برسانند. این اقدام پارک ها که به حرت چرخ کسب و کارهای دانش بنیان با پذیرش ریسک این شرکت‌ها کمک می‌کند، پارک‌هایی که به حوزه بازاریابی، پذیرش ریسک و جذب سرمایه‌گذار برای شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کنند قطعا تاثیر بیشتری در رونق اقتصاد کشور خواهند داشت.
شیخ زین‌الدین با اشاره به زمینه‌سازی معاونت علمی و فناوری برای تحریک تقاضا و ایجاد بازار ، نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت ایران را یکی از راهبردهای معاونت علمی و فناوری در راستای تحریک تقاضای محصول دانش بنیان و ایجاد فرصت‌های اقتصادی از طریق تعامل بهتر بنگاه‌های اقتصادی دانست و گفت: این نمایشگاه سال گذشته با بیش از 7000 میلیارد ریال صدور پیش فاکتور، 930 میلیارد ریال فروش قطعی داشت و نمایشگاه امسال با افزایش حمایت به میزان دوبرابر، 17000 میلیارد ریال پیش فاکتور صادر شد که تا شهریورماه سال جاری، به فروش قطعی بیش از 500 میلیارد ریال دست یافته که با قطعی شدن خریدها، همچنان رو به افزایش است.
وی افزود: نمایشگاه تجهیزات ساخت داخل بستر مناسبی ایجاد کرده تا فروشنده محصول دانش‌بنیان تعامل دوطرفه و اثرگذارتری با مشتری خاص خود داشته باشد. از این‌رو، نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت ایران، از سطح یک نمایشگاه فراتر رفته و ضمن کارشناسی و زمینه‌سازی برای تعامل یک فروشنده با محصول دانش بنیان مناسب از لحاظ کیفیت و ساخت، با پرداخت بخشی از هزینه خریدار به علت خرید محصول داخلی، تحریک تقاضا را دنبال می‌کند.
شیخ زین‌الدین همچنین به سهم کسب و کارهای نو در اقتصاد دانش بنیان اشاره کرد و گفت: تنوع بخشی به کسب و کارها، یکی از مولفه‌های اقتصاد مقاومتی است که افزایش میزان سهم تنوع و نواوری در کسب و کار،ضمن کمک به رونق اقتصاد دانش‌بنیان، سهم کشور از این اقتصاد را افزایش خواهد داد.
پاشنه آشیل تحقق و ترویج اقتصاد دانش‌بنیان
معاون نوآوری و تجاری‌سازی فناوری معاونت علمی و فناوری، بزرگ‌ترین مشکل در مسیر تحقق اقتصاد دانش‌بنیان کشورمان را شکل نگرفتن زیست بوم مبتنی بر تلاش، تولید داخلی و نوآوری دانست و گفت: همچنان در دوره‌ای هستیم که منابع زیرزمینی‌مان را به صورت خام عرضه کرده و از این راه تولید ثروت می‌کنیم. باید در هر حوزه‌ای ارزش افزوده آن بخش را با افزایش ضریب نفوذ دانش، فناوری و نوآوری بالا ببریم چراکه با افزایش این ارزش افزوده، جذب سرمایه‌گذار به این بخش‌ها نیز افزایش خواهد یافت.
آشناسازی عموم جامعه، اصلی‌ترین راه‌کار ترویج فرهنگ اقتصاد دانش‌بنیان
پرویز کرمی، دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی در ادامه این نشست ایجاد زبان تعامل و مفاهمه در دل جامعه به عنوان عمده‌ترین رسالت ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان برشمرد و با بیان این‌که اقدامات کمکی به تعامل بهتر میان ذی‌نفعان اقتصادی و فناوری در راستای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان کمک می‌کند، افزود: اقدامات گوناگونی در راستای گسترش و ترویج فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان توسط این ستاد صورت گرفته و آموزش اقتصاد دانش‌بنیان با همکاری با دانشگاه صنعتی شریف، یکی از همین اقداماتی است که در جهت آشناسازی بخش قابل توجهی از جامعه کشور با ماهیت و مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان انجام شده است.
دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی نشست‌های صمیمانه مسئولان معاونت علمی و فناوری با اصحاب رسانه‌ها را در راستای ترویج و تثبیت گفتمان اقتصاد دانش‌بنیان بنابر اسناد بالادستی موجود، دانست و افزود: این نشست‌ها ضمن تبیین رویکردها و دیدگاه معاونت علمی و فناوری در تحقق اقتصاد دانش‌بنیان، ترویج و ثبتیت گفتمان این اقتصاد را در دستور کار خود دارد.
