توسعه فناوری فضایی برای ارتقای کیفیت زندگی
سیناپرس: فناوری فضایی در کنار سایر روش‌های کسب اطلاعات، در زمینه برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری برای نیل به توسعه همه جانبه زندگی، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
امروزه فضا به عنوان بستری غنی برای توسعه‌ی پایدار قلمداد می‌گردد. همین نگرش، سبب شده تا فناوری فضایی بتواند در حل مشکلات جهانی نقش کلیدی بر عهده گیرد. با این وجود، هنوز تمامی توانایی فناوری‌های فضایی در توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی به ویژه در کشورهای در حال توسعه، به طور کامل شناخته نشده است. مسائلی مانند آموزش، ارتباطات، اکتشافات، توسعه‌ی علوم فیزیک و مواد، امنیت جهانی، حفاظت از محیط زیست، کمک‌های بشردوستانه، تلاش برای مبارزه با کشف و قاچاق مواد مخدر، از جمله مقولاتی است که فعالیت‌های فضایی باید نقش به سزایی در آن به عهده گیرد.
در دهه‌های آتی، جوامع بشری با چالش‌های جدیدی مواجه خواهند شد که از آن جمله میتوان به تغییرات عمده در محیط زیست، مدیریت منابع طبیعی، اثرات ناشی از افزایش حمل و نقل و جابجایی و جریان دانش و اطلاعات در سراسر دنیا اشاره کرد. در این میان، فناوری‌های نوین و به‌ویژه فناوری‌های فضایی می‌توانند نقش بزرگی در حل این چالش‌ها ایفا کنند. از طریق این فناوری‌ها میتوان نگاهی کلی به جهان داشت و با سرعت بالای انتشار دانش به حل معضلات کمک کرد. فضا برای سالیان متمادی ذهن بشر را معطوف خود کرده بود و اینک بسیاری از کشورها منابع زیادی را برای تحقیق و توسعه در این زمینه صرف می‌کنند.البته در موضوع فناوری‌های فضایی و توسعه‌ی آن از بعد ملی برخی ملاحظات امنیتی نیز مطرح است؛ به ویژه در ارتباط با بالا رفتن وضوح تصاویر ماهوارههای سنجش از راه دور، که به دلیل ارزش راهبردی ارتقا الزامات امنیتی با این تصاویر، نوعا صدور اینگونه فناوری‌ها و یا همکاری همه جانبه، با ممنوعیت‌هایی مواجه میشود.
فناوری فضایی در کنار سایر روش‌های کسب اطلاعات، در زمینه برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری برای نیل به توسعه همه جانبه زندگی، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
از گذر تاریخ و درس‌های عبرت‌انگیز آن، ملت‌ها فهمیدند که پیشرفت در دانش و فناوری‌های مدرن همچون فناوری فضایی، نقش اساسی و حیاتی در شکوفایی و رونق اقتصادی و رشد اجتماعی آنان دارد. در سال‌های اخیر، این موضوع برای تمامی ملت‌ها به اثبات رسیده است که دانش و فناوری، احتمال به خطر افتادن و افت توسعه و پیشرفت را کاهش داده، نقش سپر محافظ این توسعه را برعهده دارد. فضا، الهام بخش ملت‌ها در جستجوی علوم و فنون جدید در مسیر شکوفایی و افتخار است و توسط آن زایشِ علوم جدید رقم خواهد خورد و فناوری‌های جدید و پیشرفتهای به‌کار خواهد رفت که حاصل آنها، توسعه و رشد ملی خواهد بود
انسان و فضا
از دیرباز، انسان، پیوسته در صدد شناسایی آسمان و فضای پیرامون خود بوده است. نگاه آمیخته با پرسش‌گریِ آدمی و آرزوی دیرینه‌اش برای پرواز بر فراز مامن خاکی خود، همواره او را درگیر این خواسته رویایی نموده است. آسمان و فضا، به گونه‌ای دیگر و به شکلی رمزآلود نیز با انسان زمینی ارتباط دارند. نگرش عرفانیِ برگزیده مخلوقات چه به هنگام دلتنگی، به‌ویژه در شبانگاهان، و چه به گاه سختی‌ها و دشواری‌های فرا روی زندگی، گِرهی ناگشودنی بین دیدگان او و آسمان، می‌گشاید. آسمان در نگاهی دیگر، مفهوم بلندی و عظمت را به همراه دارد. این معنا را در قالب بیان دینیِ مراتب آسمانی، آسمان‌های هفت‌گانه و هبوط آدم از وطن مالوف به سرزمین زمینی، میتوان جستجو کرد.
ویژگی برتری‌طلب و کنجکاو انسان، او را دایما به کرانه‌های ندانسته‌ها پیش می‌برد و با شناخت هر ندانسته‌‌ای، گامی دیگر از کُنِشِ جستجوگرانه، آغاز میشود. و بدین گونه با به ثمر رسیدن تلاش بشر برای دست‌یابی به آسمان و پرواز در آن، هدف بعدی، مسافرت به فضا و کشف آن بوده است.
با این حال در آغاز، ورود به فضا با اهداف دیگری از جانب کشورهای پیش‌رو در فضا (شوروی و آمریکا) رقم خورد، اما دگرگونی‌های فناوری و پدیدار گشتن کارکردهای نوین فضا، سمت و سوی اهداف تسخیر فضا را تحت تاثیر قرار داد. این امر، رقابت دوچندانی را سبب گردید و بازماندگان از فضا را نیز به تکاپوی ورود به عرصه جدید تمدن واداشت. حتی بررسی اجمالی عصر فضا، نشان می‌دهد که بدون هیچ گونه تردیدی، پایه‌های بنیادین موفقیت‌های کسب شده در این‌باره، پیشرفتهای علمی و گسترش دانش حاصل از تجربه بوده است. از همین‌رو، دولت‌های مختلف به تقویت بنیادهای دانشی- آموزشی ملت خود، بهای بسیاری می‌دهند. برپایی جشن‌ها و برنامه‌های نمادین و نیز نام‌گذاری برهه‌های زمانی یا اماکن به مفاهیم و عناوینی ویژه، در جهت القای سمت و سوی حرکت دانشی و سمت‌گیری‌‌های فناوری در یک کشور است.
بسیاری، زمانه حاضر را عصر فضا نامیده‌اند و بعضی دیگر نیز عصر اطلاعات. هر چند که بدون در اختیار داشتن فضا، سخن گفتن از گسترش فناوری‌های اطلاعاتی هم، دور از واقعیت خواهد بود؛ به ویژه آن که اکنون مهم‌ترین کارکرد فضا، کارکرد پایش، تسهیل امور مخابراتی، گردآوری و تبادل اطلاعات و غیره است.
معرفی فضا و فناوری‌های مرتبط با آن، می‌تواند منجر به گسترش فرهنگ فضایی و القای اهمیت فضا در رفاه، پیشرفت و توسعه شود. شاید به این ترتیب بتوان، فناوری‌های فضایی را از نگرش تخیلی آن به نگرشی کاربردی و لازم در متن زندگی عصر حاضر و زمانه پیشِ رو، تبدیل ساخت. زیرا فناوری‌های فضایی و کسب این فناوری‌ها، هم‌اکنون یک الزام تمدن محسوب میشود.
فناوری فضایی
فناوری فضایی به مجموعه علوم و فناوری گفته میشود که بشر از آنها به منظور سفر به فضا، اقامت در آنجا، پژوهش‌ها و داده برداری‌های روباتیک و غیر روباتیک و در نهایت بهره‌برداری از فضا استفاده می‌کند. روزگاری فناوری فضایی در دانش و فناوری مورد نیاز جهت ساخت و ارسال موشک‌های فضایی به مدار زمین خلاصه می‌شد. اما به تدریج هنر ساخت، هدایت و کنترل ماهوارهها، توجه مهندسان فضایی دنیا را بیش از همه جلب کرد.
پس از آن سفر موجود زنده به فضا، دروازه جدیدی را به روی پژوهشگران فضایی دنیا گشود که باعث شد برای نخستین بار در جهان همکاری بی‌نظیر و تنگاتنگی بین مهندسان، پزشکان و زیست شناسان آغاز گردد. سپس انواع نیازمندی‌ها و تولیدات علمی این صنعت نوپا موجب شکل گرفتن شاخههای جدید و هیجان‌انگیز فناوری فضایی گردید. تا جایی که امروزه نانوفناوری، بایوفناوری، نانوبایوفناوری، زیست شناسی فضایی، علم ژنتیک و بسیاری دیگر از یافته‌های نوین علمی و فناورانه را میتوان به نوعی در رده فناوری فضایی دسته بندی نمود.
فضا برای بشر و تجهیزاتی که نوع بشر عادت به ساختن آنها دارد، محیطی بیگانه، جدید، خشن و بی رحم محسوب میشود. سفر به فضا، سفر به عمق تاریک ناشناخته‌ها است. از این رو بشر برای سفر به فضا و مستقر شدن در آنجا نیاز دارد تمامی دانش و هنر فنی خود را به کار برد.
فناوری فضایی دوره آغازین عصر فضا را میتوان در فناوری ساخت و پرتاب موشک های فضایی، ماهوارهها و کاوشگرهای سیاره‌ای، تصویربرداری دیجیتالی، طراحی و توسعه حسگرهای فضایی، سفرهای بین سیاره‌ای، مواد جدید، سفر انسان به فضا و بسیاری موضوعات خرد و درشت دیگر خلاصه کرد. امروزه فناوری فضایی در حوزه‌هایی مانند ناوبری فضایی، بهینه سازی سامانه‌ها، زیرسامانه‌های کوچک‌تر، سبک‌تر و کارآمدتر، موتورهای فضایی جدیدتر، انرژی‌های نو در فضا، پسماندهای فضایی و گردشگری فضایی حرف‌های جدیدی دارد.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که فناوری فضایی در آینده راه به معدن کاری فضایی، موشک‌های فضایی تک مرحله‌ای، فناوری استفاده پاک‌تر از فضا برای جلوگیری از تولید پسماندهای فضایی، کارخانه‌های مداری برای تولید دارو و یا آلیاژهای ویژه، هتل‌های فضایی، مسکونی سازی فضا، آسانسورهای فضایی و ده‌ها ایده هیجان انگیز دیگر خواهد برد.
ماهوارهها ابزار اصلی ارتقای کیفیت زندگی
توانایی ساخت و پرتاب ماهواره، موتور محرک برای توسعه سایر فناوری‌های پیشرفته محسوب میشود و از طرف دیگر نشانگر توان و مدیریت علمی بالا در کشورهای صاحب این فناوری است. تا چندی پیش، ماهوارهها، وسایلی بسیار سری و نامتعارف بودند. فضاپیماها اساسا برای فعالیت‌های نظامی، همچون ناوبری نظامی و جاسوسی، به‌کار برده می‌شدند؛ اما هم اکنون ماهوارهها بخشی اساسی و مرسوم، از زندگی روزمره انسان شده‌اند. ما کاربرد آنها را در گزارش‌های هواشناسی، پخش برنامه‌های زنده تلویزیونی و شبکه‌های ماهوارهای و مکالمات تلفنیِ روزمره، می‌بینیم. در موارد بسیارِ دیگری نیز، ماهوارهها نقش پس‌زمینه‌ای بازی می‌کنند که گاه از توجه ما دور می‌ماند.
فعالیت برخی روزنامه‌ها و مجله‌ها، که بایستی تا زمان معینی انجام گیرد، به کمک ماهوارهها انجام میشود. ماهوارهها، متن و تصاویر این مطبوعات را به چاپخانه‌ها انتقال می‌دهند، تا چاپ و پخش آنها تسریع شود. بیش‌تر رانندگان تاکسی، گاه و بی‌گاه از سامانه موقعیت‌یاب جهانی (جی.پی.اس) بهره می‌برند تا مسافران را از نزدیک‌ترین راه به مقصد برسانند. کنترل سرعتِ رانندگان کامیون‌ها و اتوبوس‌ها نیز در جاده‌ها، به کمک جی.پی.اس انجام میشود. پخش‌کنندگانِ اجناسی که می‌خریم، آنها را ایمن‌تر، سالم‌تر و سریع‌تر به دست ما می‌رسانند چون شرکت‌های حمل و نقل، روند جابه‌جایی اجناس در خودروهایشان را، به کمک سامانه موقعیت‌یاب جهانی، کنترل می‌کنند. گاهی شرکت‌ها، حتی به رانندگانشان می‌گویند که خیلی پرسرعت رانندگی می‌کنند! ناوبری و هدایت هواپیماها، کشتی‌ها به کمک امواج ماهوارهای انجام میشود. در مواقع بحرانی، امواج رادیویی به گروه‌های نجات و جستجو کمک می‌کنند تا به هواپیماهای در حال سقوط و کشتی‌های در حال غرق شدن کمک کنند.
ماهوارهها در اشکال و اندازه‌های گوناگون بوده و دارای کارکردهای متنوعی هستند. ماهوارههای هواشناسی به هواشناسان کمک می‌کنند تا شرایط آب و هوایی را پیش‌بینی کنند و اطلاعات لازم را درباره رخداد‌های در حال وقوع آب و هوایی گردآوری و ارسال نمایند. این ماهوارهها معمولا دارای دوربین‌هایی هستند که می‌توانند تصاویر شرایط آب و هوایی زمین را، هم از موقعیت‌های مدار زمین‌آهنگ و هم از مدارهای قطبی، ارسال کنند. ماهوارههای ارتباطاتی، مکالمات تلفنی و داده‌ها را از طریق ماهواره انتقال می‌دهند. ماهوارههای پخش برنامه‌های تلویزیونی، سیگنال‌های تلویزیونی دریافتی از یک نقطه را به نقطه دیگر انتقال می‌دهند. این ماهوارهها مشابه ماهوارههای ارتباطاتی هستند.
ماهوارههای علمی، ماموریت‌های ویژه، متعدد و مختلفی را انجام می‌دهند. تلسکوپ فضایی هابل مشهورترین ماهواره علمی است. اما ماهوارههای علمی دیگری هم وجود دارند که هر چیزی را، از لکه های خورشیدی گرفته تا اشعه‌های گاما، بررسی می‌کنند. ماهوارههای ناوبری، به ناوبری هواپیماها و کشتی‌ها کمک می‌کنند. ماهوارههای مطالعاتی زمین، اطلاعات مختلف درباره تغییرات آب و هوایی، زیست‌بوم، تغییرات دما، اوضاع جنگلها و پوشش سطح زمین را گردآوری می‌کنند و در اختیار کاربران قرار می‌دهند.
نقش فناوری‌های فضایی در توسعه اقتصادی و اجتماعی
فناوری فضایی در کنار سایر روش‌های کسب اطلاعات، در زمینه برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری برای نیل به توسعه اقتصادی از اهمیت بسیاری برخوردار است. میتوان با استفاده از ماهوارهها برای برقراری تماس‌‌های تلفنی و انتقال داده در معاملات تجاری و همچنین استفاده از تلویزیون با مقاصد تفریحی و آموزشی اشاره کرد و نیز از طریق برقراری ارتباط با مناطق دورافتاده به بهبود وضع اقتصادی کمک نمود.
میتوان از اطلاعات ماهوارههای هواشناسی به منظور آگاهی از وقوع بلایای طبیعی و آمادگی مقابله با آن و کاهش خسارات ناشی از آنهانام برد. در همین ارتباط در کاربرد‌های پیچیده‌‌تر، داده‌‌های حاصل از ماهوارههای هواشناسی برای مدل‌سازی جو، به منظور پیش‌بینی حوادثی همچون ال‌نینو، به کار گرفته میشود.
اطلاعات مورد نیاز برای نظارت بر منابع طبیعی، مانند جنگلها، معادن و منابع آبی، توسط ماهوارههای سنجش از دور تهیه میشود که وجود این اطلاعات به مراکز برنامه‌ریزی وتصمیم‌گیری اجازه می‌دهد در مدیریت بهینه این منابع تصمیمات صحیح و به موقعی بگیرند و میتوان گفت یکی از ضروری‌ترین ابزار مدیریت بر منابع امروزی است.
ناوبری اطلاعات مورد نیاز برای تعیین موقعیت هر نقطه‌ای در روی زمین، آب و یا در هوا، با استفاده از سامانه‌های فضایی قابل دسترسی است که هم اکنون مورد استفاده ناوگان‌های هوایی و دریایی و زمینی است. لیکن در آینده نه چندان دور مورد نیاز تمامی آحاد جامعه خواهد بود.
با استفاده از تصاویر ماهوارهای با دقت کافی میتوان خشکسالی را پیش‌بینی و برای مقابله با مشکلات ناشی از آن تدابیری اندیشید. با استفاده از تصاویر ماهوارهای میتوان نواحی آلوده یا مستعد آلودگی را شناسایی کرد و آنهارا ضدعفونی نمود. همچنین با بهره‌گیری از «سامانه‌های پزشکی از دور» و «دور درمانی» میتوان به ارایه خدمات بهداشتی به مناطق دورافتاده پرداخت.
البته لازم به ذکر است که هر کشوری مجبور نیست در تمامی جوانب و شاخههای علوم و فناوری‌های فضایی درگیر شود. بلکه با انتخاب خردمندانه و سنجینده، باید زمینه‌‌هایی از آن را، مورد توجه و اهمیت قرار داد که می‌تواند در حل مشکلات ملی به روش موثر‌تر و ارزان‌تر در مقایسه با سایر فناوری‌های موجود، مفید باشد.
No tags for this post.
