شهاب سنگ زنجان باید زودتر در اختیار محققان قرار گیرد
شکارچی شهاب سنگ‌های ایران، واقع‌بینانه‌ترین لقبی است که به حامد پورخرسندی می‌توان نسبت داد. فرقی نمی‌کند در ایران باشد یا خارج از ایران. کافی است خبری از پیدا شدن شهابسنگی در منطقه‌ای به گوشش برسد تا آن وقت با استفاده از تمام امکانات و رابطه‌هایی که دارد تلاشش را برای به‌دست آوردن نمونه‌ای در حد چند گرم برای پیشبرد کارهای تحقیقاتی و ثبت شهاب‌سنگ در مجامع بین‌المللی آغاز کند و یک تنه در حد یک سازمان کار انجام دهد.
پورخرسندی در حال حاضر به عنوان پژوهشگر مقطع دکتری در قالب طرح پژوهشی مشترکی میان وزارت علوم با همکاری دانشگاه تهران و مرکز مطالعات و آموزش علوم زمین در فرانسه به جست وجو و مطالعه شهاب سنگ های ایران می پردازد.
در نتیجه تلاش های او و جمعی از همکارانش در ایران و کشورهای دیگر (بویژه فرانسه)، در سه سال اخیر تعداد شهاب سنگ های ثبت شده به نام ایران در بولتن انجمن بین المللی شهاب سنگ شناسی از عدد سه به 15 افزایش یافته است. با این حال از فعالیت دلالان شهاب سنگ در ایران بیمناک است و آن را آسیبی برای این سنگ های ارزشمند در ایران می داند.
با توجه به خبری که حدود دو ماه پیش از برخورد شهاب سنگ به بام یک خانه در شهرستان فامنین و حدود یک ماه پیش از سقوط شهاب سنگ در استان زنجان شنیدیم، با این پژوهشگر گفت وگو کرده ایم تا از جزئیات ماجرا بیشتر مطلع شویم.
کشور ما بیابان های وسیعی در دل خود دارد. این یعنی قاعدتا ظرفیت زیادی در ایران برای پیدا کردن شهاب سنگ ها وجود دارد. با این وضع تا به حال چند شهاب سنگ در ایران پیدا شده است؟
ایران پتانسیل بسیار خوبی در این زمینه دارد. به طور متوسط در مناطقی مثل بیابان های ایران در هر کیلومتر مربع، دو قطعه شهاب سنگ ممکن است پیدا شود که با توجه به وسعت بیابان های ایران می بینیم باید تعداد شهاب سنگ های زیادی وجود داشته باشد که هنوز پیدایشان نکرده ایم. برای مثال تا امروز در بیابان های مراکش هزاران شهاب سنگ پیدا شده است. در ایران گروه های کویرنوردی در سال های اخیر نمونه های متعددی پیدا کرده اند. مثلا شهاب سنگ لوت 006 به صورت نزدیک به 50 تکه مجزا از هم پیدا شده است! خوشبختانه یابندگان این شهاب سنگ ها به اهمیت علمی این نمونه ها واقف بودند. آنها با مجامع دانشگاهی تماس گرفتند و نمونهشان توسط همکارانمان ثبت و برایش شناسنامه بین المللی صادر شد. تا به حال به طور رسمی 13 قطعه شهاب سنگ از بیابان لوت ثبت شده که هر کدام چند تکه هستند. فکر می کنم در دیگر بیابان های ایران بجز لوت هم حتما شهاب سنگ های زیادی وجود دارد که باید کشف شان کنیم. این 13 قطعه در کنار شهاب سنگ های ورامین و نراق، تعداد شهاب سنگ های رسمی ثبت شده به نام ایران را به عدد 15 می رساند. چند شهاب سنگ دیگر از سروستان، فامنین و جاهای دیگر هم هستند که بزودی ثبت خواهند شد. سال ها پیش سنگی از تویسرکان هم به عنوان شهاب سنگ نامش مطرح شده بود که مطالعات بعدی نشان داده شهاب سنگ نبوده است. به احتمال زیاد بر اثر انفجار یا برخورد صاعقه به کوه آن قطعه سنگ پرتاب شده بود و یابندگانش تصور کرده بودند شهابسنگی بوده که از آسمان به زمین افتاده است.
15 قطعه شهاب سنگ ثبت شده از ایران الان کجا نگهداری می شود؟
بجز شهاب سنگ ورامین که در کاخ موزه گلستان نگهداری می شود، شهاب سنگ 2700 گرمی نراق که سال 1353 بر بام مدرسه ای سقوط کرد، همان زمان در اختیار متخصصان قرار گرفت. هر چند قطعه اصلی این شهاب سنگ فعلا مشخص نیست کجاست، اما نمونه مرجع آن قرار است بزودی به همت دکتر عشقی از آلمان به ایران برگردانده شود و در موزه ای در نراق در معرض بازدید عموم قرار گیرد. دیگر شهاب سنگ هایی که در لوت پیدا شده اند، از آنجا که یابندگانشان افرادی تحصیلکرده و اهل دانش هستند و با محققان ارتباط خوبی دارند نزد خودشان نگهداری می شوند. آنها آماده هستند اگر موزه ای با حمایت یک سازمان راه اندازی شود و از شهاب سنگ ها بخوبی نگهداری کند، نمونه هایشان را به صورت امانی به آنجا بدهند؛ زیرا در تمام دنیا صاحب شهاب سنگ، همان کسی است که آن را پیدا کرده و هیچ سازمان و دانشگاهی حق ندارد به زور آن را تصاحب کند. در این میان شهاب سنگ فامنین که دو ماه پیش سقوط کرد در حال خروج از کشور است. ای کاش یک موزه یا مرکز دانشگاهی حاضر می شد شهاب سنگ فامنین را از یابنده اش بخرد و این سنگ به دست مجموعه دارهای خارجی نیفتد. من خیلی تلاش کرد م این اتفاق نیفتد یا دست کم یک کلکسیونر خارجی مرتبط با پژوهشگران آن را بخرد تا در نهایت بتوانم روزی آن را دوباره به ایران برگردانم؛ ولی دیگر تیر از چله کمان رها شده است و کاری نمی شود کرد.
آیا در ایران امکانات کافی برای مطالعه شهاب سنگ ها وجود دارد؟
صرف نظر از امکانات، مطالعه روی شهاب سنگ ها به تخصص نیاز دارد. در ایران سنگ شناسان بسیار متخصص و زبردستی داریم، اما شهاب سنگ شناس نداریم. امکانات ما در ایران بسیار محدود است. بعلاوه همین تجهیزات موجود ما نیز برای مطالعه سنگ های زمینی تنظیم شده اند و برای مطالعه شهاب سنگ ها به کار نمی آیند. بنابراین بهتر است شهاب سنگ های کشورمان به دست پژوهشگران ایرانی در خارج از کشور مطالعه شوند یا این که ابزارهای مورد نیاز همراه متخصصان شهاب سنگ شناس به کشور آورده شوند. راهکار دیگر این است که به صورت یک همکاری میان پژوهشگران ایرانی و خارجی مطالعات انجام شود.
بسیاری از مردم فکر می کنند شهاب سنگ ها بسیار با ارزش هستند و هر گرمش به اندازه طلا می ارزد. این تصور تا چه حد درست است؟
معمولا شهاب سنگ های تازه سقوط کرده ارزش زیادی دارند. این حرف ها را دلال ها در جامعه رواج می دهند. واقعیت چیز دیگری است. مثلا بزرگ ترین شهاب سنگی که دو سال پیش در لوت پیدا شد حدود 17 کیلوگرم است و چیزی حدود 15 میلیون تومان ارزش دارد. یعنی هر گرم نزدیک به هزار تومان. اگر شهاب سنگ خیلی نادر باشد ممکن است قیمت بالایی داشته باشد. در ایران بتازگی شرکت های دلالی با هدایت از خارج از کشور به صورت زیرزمینی فعالیت می کنند که کارهایشان بسیار مخرب است و امیدوارم مسئولان قضایی جلوی این افراد فرصت طلب را بگیرند. در مورد شهاب سنگ فامنین، فعالیت دلالانی که روی ذهن یابنده کار کرده بودند موجب شد در بازار سیاه نمونه را به کلکسیونر خارجی با قیمتی بالاتر از ارزش واقعی اش بفروشد.
ششم تیر امسال، شهاب سنگی در فامنین سقوط کرد و هشتم مرداد شهاب سنگی در زنجان. چه اتفاقی افتاده که این دو رخداد با این فاصله زمانی اندک به وقوع پیوسته است؟
نرخ سقوط شهاب سنگ ها در مناطق مختلف زمین تقریبا مساوی است. به احتمال زیاد رخدادی که در ایران به وقوع پیوست فقط یک اتفاق نادر بوده است. هر روز حجم زیادی از غبارهای میان سیاره ای و شهاب سنگ ها به صورت ذرات فوق العاده ریز به جو زمین وارد می شوند که در مجموع حدود 40 تا 70 هزار تن در سال می شود. از این میان حدود پنج تُن به صورت شهاب سنگ (و نه غبار) وارد جو زمین می شود. با توجه به این که بیش از 70 درصد از سطح زمین با اقیانوس ها پوشیده شده است، بسیاری از این شهاب سنگ ها در اقیانوس ها سقوط می کنند و از دسترس خارج می شوند. بسیاری از شهاب سنگ ها هم در مناطق غیر مسکونی سقوط می کنند و کسی خبردار نمی شود. به همین علت سالانه پنج شش مورد شهاب سنگ سقوط کرده پیدا می شود. نکته بسیار مهم این است که هر شهاب سنگی که پیدا می شود باید در کمترین زمان ممکن به دست متخصصان در آزمایشگاه های شهاب سنگ شناسی برسد. هر یک روز که بگذرد بخشی از اطلاعات شهاب سنگ در زمین از میان می رود.
در ماجرای اخیر سقوط شهاب سنگ در استان زنجان اخبار ضد و نقیضی مطرح شد. اصل ماجرا چه بود؟
براساس گزارش هایی که دریافت کردیم یک شهاب بسیار پر نور (آذر گوی) در شامگاه پنجشنبه هشتم مرداد در آسمان ایران دیده شده است. به طوری که گزارش های رؤیت آن از شهرهای مختلف از ساری تا ارومیه و از رشت تا همدان و گچساران و حتی طبس نیز وجود دارد. در نظر داشته باشید این شهاب است که در آسمان دیده می شود و نه شهاب سنگ. اگر بقایایی از آن به زمین برسد و در سطح زمین پیدا شود، آن وقت است که می گویند شهاب سنگ پیدا شده است. ارتفاع شهاب ها از سطح زمین چیزی حدود 80 کیلومتر است. بنابراین ممکن است شهابی که ما در آسمان می بینیم از فاصله 300 تا 400 کیلومتری از ما هم قابل مشاهده باشد. این طور نیست اگر ببینیم شهابی در آسمان ظاهر شد و به پشت کوهی رفت، یعنی حتما پشت همان کوه سقوط کرده است. در جریان سقوط شهاب سنگ اخیر در زنجان دیدیم هر کسی در رسانه ها بنا بر مشاهدات خود یا شنیده هایش اظهار نظر می کرد که شهاب سنگ در فلان جا به زمین خورده است و عجیب این که حتی عده ای گفته بودند اصابت شهاب سنگ به زمین صدماتی هم وارد آورده است! فقط می توان زمانی چنین صحبت هایی کرد که خود سنگ و سقوط آن به زمین را با چشم دیده باشیم.
سرانجام ماجرای سقوط شهاب سنگ در زنجان به کجا رسیده است؟
براساس فیلمی که در اخبار تلویزیون پخش شد، به نظر می رسد یک کشاورز قطعه ای از شهاب سنگ سقوط کرده را یافته است. ما دیدیم که به دلیل عدم اطلاع رسانی و آموزش مناسب، کشاورز میگفت نمونه را با آب شسته است! کاری که کاملاً غیرعلمی بوده و به اطلاعات علمی سنگ آسیب زده است. این سنگ باید هر چه زودتر در اختیار ما به عنوان پژوهشگران شهاب سنگ شناس قرار بگیرد. فعلا کارهای اداری و هماهنگی ها به کندی پیش می رود. از مسئولان استانداری، فرمانداری و انتظامی استان زنجان تقاضا دارم با دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، دانشگاه تهران و سازمان زمین شناسی کشور در اسرع وقت هماهنگی ها را انجام دهند تا بتوانیم این سنگ ارزشمند را به نام ایران هر چه زودتر در مجامع بین المللی ثبت و مطالعات علمی روی آن را قبل از دیر شدن شروع کنیم. با توجه به اطلاعاتی که دارم ظاهرا شهاب سنگ از کشاورز زنجانی تحویل گرفته شده و در اختیار استانداری و فرماندهی انتظامی استان زنجان است.
در جوامع توسعه یافته در زمان مواجهه با چنین پدیده هایی چگونه عمل می کنند؟
در بسیاری از کشورها وقتی ظهور شهاب های پر نور اتفاق می افتد و شاهدان زیادی رویت آن را گزارش می کنند، وقوع پدیده با جزئیات صحیح در رسانه ها اعلام می شود. سپس مسئولان محلی ضمن ارائه رسید به یابندگان، نمونه ها را تحویل می گیرند و در اختیار پژوهشگران قرار می دهند. سپس اطلاعیه های متعددی در منطقه منتشر می شود و از مردمی که احتمالا قطعات بیشتری پیدا کرده اند دعوت می شود برای ارائه نمونه خود به مراکز پژوهشی با مسئولان و دانشمندان همکاری کنند. در این صورت پس از انجام مطالعات، نمونه به یابندگان به عنوان مالک اصلی شهاب سنگ ها برگردانده می شود. ما در مورد شهاب سنگ فامنین همین کار را کردیم و با همکاری مجله نجوم از فرمانداری خواستیم اطلاعیه هایی را به روش معمول جهان در سطح شهر نصب و توزیع کنند. اما تا جایی که اطلاع دارم هنوز این اتفاق در فامنین نیفتاده است. در زنجان نیز همین طور و خبر دارم دلالان به سراغ مردم محلی که ممکن است نمونه هایی پیدا کرده باشند، رفته اند. خروج این سنگ های ارزشمند از کشور واقعا جای نگرانی دارد. کشورهای توسعه یافته میلیون ها دلار هزینه می کنند و فضاپیمایی به کرات دیگر می فرستند تا چند گرم نمونه برایشان به زمین بیاورند، اما ما در ایران شاهد سقوط شهاب سنگ بزرگی بوده ایم که ممکن است چند کیلوگرم سنگ در بیابان ها ریخته باشد و حالا که نمونه ای از آن هم پیدا شده، ارسالش به آزمایشگاه در پیچ و خم بروکراسی اداری گیر می کند و دست دلال ها به نمونه ها زودتر از ما می رسد و آخر هم به نام ایران ثبت نمی شود. این نمونه ها بهتر است پس از انجام کارهای علمی در مجهزترین آزمایشگاه های جهان در استان زنجان در موزه ای به نمایش گذاشته شود.
منبع:جام جم آنلاین
جناب استاد اینجور که شما میگید نیست چطور سنگی که انقدر نادر به نظر شما انقدرکم ارزش درصورتی که برطبق تحقیقاتی که بنده کردم بسته به نوع شهاب سنگ بی ارزشترین آنها بسیار گران قیمت است حالا اگه شما اینو میگی که تو افکار عمومی اینجور نمود کنه وهمه خیال کنند بی ارزشه ویه جورایی راحت به دست مبارکتون برسه کسی شهاب سنگ به اون کمیابی رو مفت به کسی نمیده