ترک نخبگان از کشور به دلخواه آنان نیست
به گزارش سینا پرس فارس، محمدعلی مصلحی‌فر گفت: در سال‌های گذشته بحث مهاجرت نخبگان از کشور را داشتیم اما این چند سال اخیر تقریباً تبدیل به یکی از چالش‌های بسیار مهم در سطح کشور و استان فارس شده است.
مصلحی فرد در ادامه ضمن اشاره به جلسه اسفندماه سال ۱۴۰۰ رهبر معظم انقلاب با نخبگان و اعلام ایشان در آن جلسه که: نخبگان نور چشم کشور هستند پس کاری انجام دهید که متوجه شوید مشکل مهاجرت نخبگان از کجاست و راه حل رفع آن را پیدا کنید و اجازه ندهید این اتفاق بیفتد، افزود: البته همه اینها به بحث حمایت برمی‌گردد یعنی حمایت از نخبگان باید به صورت همه‌جانبه باشد، وما در بخش امور نخبگان سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه فجر فارس تقریباً مشکلات و برنامه‌هایی که برای نخبگان وجود دارد را دسته‌بندی کردیم و این کار را مسلماً باید از استان خودمان شروع کنیم. نکته مهم این است که در استان فارس نخبه کم نداریم.
وی در ادامه گفت: با توجه به سفرسال 86 رهبر معظم انقلاب به شهر شیراز و تاکید ایشان بر درقله قرار داشتن فارس، این بدان معنی است که، هم از لحاظ ظرفیت نیروی انسانی، کشاورزی، گردشگری، سلامت، صنعت، فرهنگ و غیره همیشه این استان حرف برای گفتن داشته است اما چیزی که مشاهده می‌کنیم این است که نخبگان ما بعد از اتمام درسشان به این نتیجه می‌رسند که ماندن در ایران فایده‌ای نداشته و حتی حاضر به مهاجرت به کشورهای جهان سومی می‌شوند زیرا در آن کشورها حمایت‌های مالی، پژوهشی و رفاهی می‌شوند.
اوخاطر نشان کرد: در کشورهای دیگر به عنوان مثال مالزی و کشورهای حاشیه خلیج فارس به نخبگانی که از هر کشوری به آنجا مهاجرت کرده‌اند می‌گویند که تمرکزشان را بر روی کارهای تحقیقی و پژوهشی بگذارند و هرچه امکانات در این راه نیاز دارند برای آنان فراهم کرده و هزینه‌های آنان را هم تأمین می‌کنند.
مصلحی فرد انواع بورسیها را توضیح داد و گفت: بورسیه نخبگان به دو شکل انجام می‌شود؛ یک گروه نخبگانی هستند که از سوی کشورمان بورسیه می‌شوند تا به کشورهای دیگر رفته و علم و تکنولوژی مدنظر را آموخته و به کشور بازگردند تا بتوانند در این مسیر خدمت کنند که تعداد این گروه بسیار کم است اما گروهی از نخبگان هستند که از کشورهای دیگری مانند آمریکا، کانادا و انگلیس دعوت می‌شوند که در این کشورها بورسیه شوند و ادامه تحصیل دهند و در آنجا هم مشغول به کار شوند واین کشورها از زمانی که نخبه ما در کنکور با رتبه بسیار خوبی پذیرفته می‌شود آن را درنظر می‌گیرند و تا مرحله‌ای به پیش می‌روند و در نهایت پیشنهاد بورسیه را به نخبگان ما ارائه می‌دهند.
اوبه رصد و جمع آوری اطلاعات نخبگان ما توسط کشور های دیگر اشاره کرد و افزود: آن‌ها بانک اطلاعاتی داشته و ساز و کارهای خودشان را دارند و اطلاع دقیقی در این زمینه ندارم اما برخی از شرکت‌های مهاجرتی هم هستند که کار و منفعتشان در این قضیه است و این اطلاعات نخبگان را به دست آورده و به سراغ آنان برای تشویق به مهاجرت می‌روند و حتی این مسئله را در برخی از سریال‌های تلویزیونی هم مشاهده می‌کنیم اما نکته مهم در اینجا آن است که تا قبل از اینکه یک نفر از کشور خارج شود، یکسری ایده‌ها و آرزوها دارد و گمان می‌کند که در فلان کشور برای او فرش قرمز پهن شده است که همه اینها هم به تبلیغات باز می‌گردد و نخبه ما زمانی که این تبلیغات را مشاهده می‌کند با مقایسه به این نتیجه می‌رسد که اگر اینها تبلیغ هم باشند، باز شرایط من بهتر از این است که در ایران هستم و این مسئله باعث مهاجرت نخبگان ما می‌شود ووقتی نخبه ما به کشور دیگری می‌رود و مشاهده می‌کند اگر در کنفرانس‌های بین‌المللی شرکت کرده و مقاله ارائه دهد و باعث شود رنگ دانشگاهی که در آن تحصیل می‌کند، بالا رود، قطعاً از سوی آن کشور حمایت شده و هزینه‌های تحصیل آن فراهم می‌شود تا بتواند همچنان در عرصه‌های بین‌المللی خوش بدرخشد، مسلماً در این کشور می‌ماند و ادامه تحصیل می‌دهد و چه بسا برای همیشه در آنجا ماندگار شود در صورتی که چنین اتفاقاتی اصلاً در ایران رخ نمی‌دهد.
وی در خصوص اینکه نخبه کیست و آیا عرق وطن دوستی در میان نخبگان نباید وجود داشته باشد گفت: نخبه دو معنی دارد، یکی افرادی با استعدادهای بسیار بالا و منحصر به فرد هستند که می‌توانند به صورت انحصاری در زمینه‌های علمی بدرخشند و دیگری هم استعدادهای برتر هستند که آنان هم در حد بالایی قرار دارند که ما به همه اینها نخبه می‌گوییم ونکته مهم این است که بدانیم هیچ استعداد برتر یا هیچ نخبه‌ای به صورت دلخواه نمی‌خواهد کشور را ترک کند و برود یعنی زمانی که یک نخبه تصمیم می‌گیرد که از کشورش مهاجرت کند، دلیلش این نیست که عاشق کشورش نیست بلکه خانواده و علایق آنان در کشورش هستند اما وقتی مشاهده می‌کند که هیچ حمایت مادی و معنوی نمی‌شود، می‌گوید جای من اینجا نیست یعنی یکسری مقدماتی پیش آمده که باعث شده است نخبه ما تصمیم به مهاجرت بگیرد که ما باید به دنبال علت این مهاجرت‌ها باشیم.
مصلحی فر در خصوص مهمترین علت مهاجرت نخبگان اینگونه توضیح داد که: مهاجرت نخبگان دارای علل داخلی و خارجی است. علت خارجی که مشخص است تبلیغات و اعطای امکانات مالی و رفاهی به نخبگان و همچنین فراهم آوردن زمینه‌های انجام کارهای پژوهشی تا یک نخبه بتواند تمرکز خود را صرفاً بر روی این کارها قرار دهد، است، امادر اینجا باید به دنبال علت داخلی بگردیم. نکته مهم این است که بدانیم یک نخبه هیچ چیزی نمی‌خواهد جز اینکه نتیجه کار و زحماتش را ببیند. نخبه ما در گام نخست چالش کنکور را پشت سر می‌گذارد و وارد دانشگاه می‌شود و در دانشگاه هم یکسری چالش‌های مالی، فرهنگی، اقتصادی و غیره دارد که همه را پشت سر می‌گذارد و تحصیلاتش به پایان می‌رسد اما زمانی که می‌خواهد این چالش‌ها سرانجامی داشته باشند یعنی به امکانات رفاهی و مالی برسد، با یکسری بی‌توجهی‌ها و بی‌مهری‌ها مواجه می‌شود و مشاهده می‌کند که در مقابل طرح‌ها و ایده‌هایش سنگ‌اندازی‌های زیادی می‌شود در نتیجه وقتی می‌بیند که در اینجا طرح‌هایش به نتیجه نمی‌رسند و هیچ رفاهی در اینجا ندارد، مسلماً به کشوری می‌رود که حاضر به حمایت از او باشد ووقتی کشور عمان یا سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس اعلام می‌کند که اگر نخبه‌ای به این کشورها مهاجرت کند به او هم خانه هم ماشین و هم حقوق می‌دهیم تا تنها تمرکزش را بر روی کارهای علمی و پژوهشی کند، مسلماً نخبگان هم به این کشورها مهاجرت می‌کنند. البته این تسهیلات را به نخبگان هر کشوری ارائه می‌دهند و ملاکشان تنها نخبگان ایرانی نیست و برای این کار نخبگان یک رزومه را به کشور مدنظر خود ارسال می‌کنند تا بتوانند از سوی آنان پذیرش شوند. این برنامه در بسیاری از کشورهای اطراف ما پیاده می‌شود زیرا نخبه به عنوان یک نیروی انسانی می‌تواند رنک و رتبه یک کشور را در سطح بین‌الملل بالا ببرد همچنین عده‌ای از نخبگان هستند که می‌گویند می‌خواهیم در کشور خودمان بمانیم و در همین‌جا خدمت کنیم لذا یکسری طرح‌ها یا حتی اختراعاتی را ارائه می‌کنند اما مشاهده می‌کنند که در سازمان یا شرکتی یک فرد دارای مدرک دیپلم ریاست بخشی به عهده دارد و خودشان که فوق لیسانس یا دکترا دارند، بیکار هستند و این عدم جایگیری مناسب افراد در مناصب موجب دلسردی نخبگان می‌شود در کل اینها عواملی بود که از دید نخبگان مطرح است اما بخش دیگر مشکلات و چالش‌های پیش روی نخبگان ما، بحث بروکراسی اداری است. وقتی نخبه‌ای طرح و ایده‌ای دارد آن را برای اخذ مجوزهای لازم در ادارات و سازمان‌های مختلف آنقدر پاس می‌دهند که ممکن است اخذ مجوز چندین سال طول بکشد و به مرحله‌ای برسد که باید دوباره مجوز اولیه را تمدید کرد و یا اینکه به مرحله‌ای برسد که مسئولان مربوطه تغییر کنند و مسئول جدید دوباره برنامه‌ای از اول بخواهد و مشکل دیگر اینجاست که زمانی که نخبه ما وارد محیطی می‌شود با رفتارهای متفاوت مدیریتی مواجه می‌شود یعنی هر مدیری نسبت به جایگاهی که دارد، قوانین را تغییر داده و قوانین جدید وضع می‌کند و این یکی از علت‌های داخلی مهاجرت نخبگان است.
مسئول هماهنگ‌کننده امور نخبگان در سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه فجر فارس در خصوص راهکارهابرون رفت از این چالش افزود: باید در گام نخست این علت‌ها را شناسایی کنیم تا بتوانیم برای آن برنامه‌ریزی مناسب داشته باشیم. همچنین باید برنامه جامع حمایتی دولتی و غیردولتی برای نخبگان داشته باشیم یعنی این حمایت باید هم در سطح ادارات دولتی و هم نهادهای خصوصی انجام شود واکنون در کشورمان اقدامات و کارهایی به صورت جزیره‌ای انجام می‌شود یعنی یک نهاد یا دانشگاه برای خودش تصمیم‌‌گیری می‌کند که چگونه از نخبگان حمایت کند و نهاد دیگر هم همینطور اما اینها با همدیگر هماهنگ و یکدست نمی‌شوند که حمایت‌ها را به صورت پیوسته انجام دهند لذا باید وحدت میان نهادهای دولتی و ارگان‌ها و سازمان‌ها برای حمایت‌های مادی و معنوی از نخبگان ایجاد کرد و بروکراسی اداری برای نخبگان حذف شود و برای آنان تسهیلگری ایجاد کرد تا نخبه ما بتواند با خیال آسوده تمرکز خود را بر طرح و ایده و یا اختراعش بگذارد.
او خاطر نشان کرد: اکنون در کشورمان مشکلات و بحران‌های زیادی داریم و این چیزی نیست که بخواهیم آن را نفی کنیم اما شهید سلیمانی می‌گوید میزان فرصتی که در بحران‌ها وجود دارد در خود فرصت نیست لذا باید تلاش کنیم تا از این مشکلات و بحران‌ها به نفع خودمان بهره جوییم.
وی از برنامه‌های سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه فجر برای حمایت از نخبگان سخن گفت و افزود: در این راستا یکسری برنامه‌های انجام شده و خواهد شد و در سال جدید هم برنامه‌های جدیدتری را بر اساس شعار سال «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرینی» تدوین کرده ایم و این سازمان به اندازه خودش سهمی در نگهداری نخبگان دارد و برای آن برنامه‌ریزی‌هایی هم انجام داده‌ایم. اولین برنامه ما حمایت مادی و معنوی از طرح‌های ارائه شده نخبگان است، ما با یکسری مراکز علمی و دانشگاه‌های مختلف اعم از دانشگاه شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، پایگاه استنادی جهان اسلام، پردیس شرکت‌های دانش‌بنیان، پارک علم و فناوری و غیره تفاهم‌نامه‌هایی منعقد کرده‌ایم و آنان اساتیدی را برای ارزیابی طرح‌های نخبگان به ما معرفی می‌کنند. وقتی یک نفر به عنوان مخترع یا نخبه طرحی ارائه می‌دهد این طرح را در سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه توسط همین اساتید بررسی می‌کنیم و بعد از ارزیابی اگر اعلام شود که این طرح طبق اصول اولیه مناسب است، هم از طریق مطالبه‌گری از نهادهای دیگر و هم به صورت مادی از طرح نخبه حمایت می‌کنیم، وسقف حمایت‌های مادی ما از ۵ میلیون تا ۶۰ میلیون است که البته این رقم در سال جدید نسبت به برنامه‌هایی که نخبگان ارائه می‌دهند متفاوت خواهد بود اما ما حمایت مادی را بعد از بررسی اولیه طرح نخبه، انجام می‌دهیم تا محصول اولیه به دست آید و به تولید ثانویه برسد. در اینجا طرح به مرکز علمی پژوهشی تهران ارسال می‌شود که سازمان مرکزی هم یکسری ارزیابی بر روی طرح‌های ارسالی انجام می‌دهد و در نهایت در صورت پذیرش یکسری حمایت‌های مادی هم از آنجا ارائه خواهد شد، سازمان علمی پژوهشی سپاه یک سهم بسیار کوچکی در این قضیه دارد ولی همین هم موجب دلگرمی نخبگان خواهد شد که بدانند در جایی دیده می‌شوند و این مسئله بسیار مهم است. البته برای حمایت مادی سازمان علمی پژوهشی با یکسری نهادهایی مثل بنیاد برکت، پردیس شرکت‌های دانش بنیان و پارک علم و فناوری تفاهم‌نامه منعقد می‌کند تا بتوانیم طرح‌های نخبگان و شرکت‌هایی که مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند را جهت تسهیلگری و اعطای وام به آن‌ها معرفی کنیم. وام‌ها هم بستگی به طرح شرکت و فعالیتی که دارند، تعلق می‌گیرد همچنین فعالیت دیگر سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه فجر تشکیل ۵ کارگروه تخصصی ذیل خانه نخبگان این سازمان است که این کارگروه‌ها بر اساس ظرفیت‌های استانی تقسیم‌بندی شده است و شامل کارگروه گردشگری، کشاورزی، سلامت، عمران و صنعت است واین کارگروه‌های تخصصی در زمینه‌های مربوط به خودشان مشکلات را احصا می‌کنند تا بتوانند راهکارهای حل آنان را برای نخبگان ارائه دهند. البته این کارگروه‌ها در شهرستان‌ها و نواحی مختلف هم بر اساس ظرفیت هر شهرستان تشکیل شده است به عنوان مثال شهرستان مرودشت که دارای تخت جمشید و نقش رستم است ظرفیت گردشگری دارد لذا کارگروه گردشگری برای آن فعال شده است یا شهرستان جهرم که دارای ظرفیت کشاورزی است، کارگروه کشاورزی آن فعال شده است. این کارگروه‌ها متشکل از افراد خبره بالادستی استانی و شهرستانی است و معاونت‌ها و ریاست‌های سازمان‌های مختلف جزو این کارگروه‌ها هستند تا بتوانند اقدامات لازم را انجام دهند وکارگروه‌های تخصصی در سطح استان و شهرستان احصای مسائل و مشکلات را انجام می‌دهند که این کار به دو حالت انجام می‌شود؛ حالت نخست مطالبه‌گری است یعنی با توجه به لینک‌ها و ارتباطات و اعضای کارگروه‌ها راهکار این مشکل را از سازمان‌های مربوطه مطالبه‌گری می‌کند و در این راستا نامه‌نگاری‌هایی انجام می‌شود. بخش دوم به نخبگان برمی‌گردد که برای آنان هم به دانشگاه مربوطه لینک می‌زنیم تا تسهیلگری لازم را برای نخبه معرفی شده انجام دهد وعلاوه بر اینها طرح انتخاب سرباز نخبه متخصص را به نیروهای مسلح ارائه دادیم که مورد پذیرش قرار گرفت و خودمان این طرح را در سطح سپاه استان اجرایی می‌کنیم. در این طرح نخبگانی که درس خود را به اتمام رسانده و می‌خواهند به سربازی بروند را بر اساس توانایی که دارند در قشر مربوط به خود در سپاه به کار می‌گیریم. این طرح هم اکنون در برخی از اقشار بسیج استان در حال اجراست که واقعاً یک گام بلند برای نخبگان است تا دغدغه سربازی نداشته باشند و اقدام دیگر سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری سپاه برای حمایت از نخبگان اجرای جشنواره جهادگران علم و فناوری است که هر ساله بهتر از سال قبل برگزار می‌شود که اتفاقاً در آخرین جشنواره‌ای که برگزار کردیم جهاددانشگاهی در بخش اجرای پنل‌های آموزشی همکاری داشت همچنین در این جشنواره که برای آن نمایشگاهی هم برپا می‌کنیم نخبگان، مخترعان و شرکت‌های دانش‌بنیان طرح‌ها و اختراعاتی که ثبت کرده‌اند را به نمایش می‌گذارند و یکسری سازمان‌ها و نهادها با دیدن این طرح‌ها و اختراعات بر روی آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین برگزیدگان جشنواره استانی به جشنواره کشوری اعزام می‌شوند تا در آنجا هم بتوانند سرمایه‌گذاران کشوری را جذب کنند ونخبگان خارجی هم می‌توانند در این جشنواره شرکت کنند تا به عنوان سفیر علمی پژوهشی سازمان بسیج علمی در دنیا فعالیت کنند زیرا وقتی یک دانشجوی خارجی را وارد بدنه فعالیت‌های خود کرده و از طرح‌های او تجلیل کنیم، قطعاً وقتی این فرد به کشور خود بازگردد به عنوان یک سفیر برای سازمان ما تبلیغ می‌کند.
مصلحی فر در پایان سخنان خود به قطعه شعری از حمید مصدق به این مضمون"چه کسی می‌خواهد من و تو ما نشویم، خانه‌اش ویران باد" اشاره کردو گفت یعنی همه باید با همدیگر باشیم و این اتحاد و وحدت را برای اعتلای میهن اسلامی خود حفظ کنیم. چنانچه حضرت حافظ هم فرمود: آری! به اتفاق جهان می‌توان گرفت. یعنی اگر قرار است نخبه‌ای از کشور خارج نشود فقط یک سازمان و ارگان مسئول این کار نیست، مسئول آن همه هستند و تمام ارگان‌های دولتی و خصوصی و نهادها باید دست در دست هم دهند تا بتوان این مشکلات را حل کرد.
و ما دو مشکل اصلی برای نخبگان داریم یکی مشکل مالی و دیگری تسهیلگری که همان بروکراسی اداری است یعنی نخبه می‌گوید مشکل مالی دارم اما برای اخذ مجوز آنقدر به سازمان‌ها و بخش‌های مختلف پاس داده شدم که مشکلم چندین برابر شده است و به هیچ نتیجه‌ای هم نرسیده‌ام لذا باید به دنبال یکسری ارگان‌ها و نهادهایی برویم که کارهای تسهیلگری انجام می‌دهند مانند بنیاد برکت، پارک علم و فناوری، پردیس شرکت‌های دانش بنیان که برای این کار هم سعی کردیم نخبگان را به این نهاد معرفی کنیم و تاکنون هم وقتی یک نخبه را به یکی از این نهادها معرفی کردیم، هیچ بازگشتی به ما نشده است که بگویند با آن‌ها همکاری نشده است.
و نکته مهم در این مسیر لینک زدن به دانشگاه‌هاست یعنی دانشگاه یک فرد را به عنوان نخبه معرفی کند که اگر خودش نتواند از حمایت کند، حداقل آن را به نهادها و سازمان‌های دیگر معرفی کند. متأسفانه ما در این زمینه هیچ اطلاعی نداریم که نخبگان هر دانشگاه چه کسانی هستند که نیاز به حمایت دارند و برای رفع این مشکل باید کارهای جزیره‌ای حذف شود و سازمان‌ها و نهادها و دانشگاه‌ها با همدیگر برای رفع مشکلات نخبگان همکاری کنند.
گزارش: محمدرضا قشقایی زاده
