نور قرمز، ارمغانی برای خواب راحت

پروین رهبری در گفت و گو با خبرنگار سیناپرس اصفهان اظهار داشت: ملاتونین هورمونی است که به طور تقریبی در بیشتر موجودات زنده وجود دارد. این هورمون در بدن انسان توسط غده صنبوری یا پینه آل، شبکیه، دستگاه گوارش و چند اندام دیگر تولید و ترشح می‌گردد و به تنظیم چرخه خواب و بیداری در بدن کمک می‌کند.

رهبری ادامه داد: برای پاسخ گویی به این سوال که چرا ما در مراکز حرکت اصلاحی در ساعات پایانی روز از نور قرمز استفاده می کنیم ابتدا باید راجع به هورمونی به نام ملاتونین صحبت کنیم، وظیفه و عملکردش را بشناسیم و بدانیم تأثیر طیف های نوری بر ترشح و عدم ترشح این هورمون به چه صورت است.

وی یادآور شد: مقدار ترشح این هورمون در شب به حداکثر و در نزدیکی ظهر به حداقل می‌رسد. یعنی از ابتدای روز ترشح این هورمون کاهش می یابد تا جایی که در ظهر به حداقل میزان خود می رسد. 

این متخصص حرکت اصلاحی افزود: هنگام غروب ترشح این هورمون آغاز می شود و در ساعات 9 تا 12 شب به حداکثر میزان خود می رسد. اوج میزان ملاتونین در بدن با کاهش دمای مرکزی بدن، خستگی، کاهش هوشیاری و عملکرد همراه است و بدن را به سوی یک خواب راحت سوق می دهد.

وی عنوان کرد: آهنگ ترشح ملاتونین پس از تولد ظاهر می شود، به عبارتی با چیزی که عموم مردم از آن به عنوان ساعت بیولوژیک بدن یاد می کنند، مستقیماً در ارتباط است .

رهبری اذعان داشت: حیطه وظایف ملاتونین در بدن تنها به تنظیم خواب و ساعت بیولوژیک بدن ختم نمی شود و طبق تحقیقات انجام شده، اثرات بسیاری از این هورمون مورد بررسی قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه ملاتونین اثرات آنتی اکسیدانی دارد و باعث بهبود سیستم ایمنی می شود گفت: این هورمن رادیکال های آزاد را حذف می کند و در سیستم گوارشی مانع از آسیب بافتی در اثر اسید کلریدریک و آنزیم های هضمی می شود همچنین بر فعالیت سلول های پایه ای پوست که الاستین و کلاژن ترشح می کنند اثر دارد.

این متخصص حرکت اصلاحی اضافه کرد: ملاتونین در زمان بندی بلوغ نیز مؤثر است. در زنان به طور مستقیم فعالیت تخمدان را کنترل می کند همچنین بر پیشرفت انواع سرطان مانند سینه، رحم و پروستات و… اثر دارد. 

این متخصص حرکت اصلاحی خاطرنشان کرد: سنتز ملاتونين تحت تاثير سن، جنس، فصل و برخی بیماری هاست و با افزایش سن از40  سال به بعد تولید آن کاهش می یابد. در مردان سالمند کمتر از زنان سالمند ترشح می شود. در زمستان که شب های طولانی تری داریم ملاتونین بیشتری ترشح می شود و در تابستان کمتر است. 

وی با اعلام اینکه در واقع نور عامل اصلی تنظیم ساخت ملاتونین در شبکیه و غده پینه آل است گفت: صبح با شدت نور سفید تولید ملاتونین متوقف می شود و ما را برای انجام کارهای روزانه آماده می کند و با غروب خورشید و تاریکی شب به حداکثر میزان خود می رسد و ما را به خواب و استراحت سوق می دهد.

رهبری افزود: به همین ترتیب اگر نور روشن در شب نیز به مدت کافی به چشم برسد ترشح ملاتونین را مهار می کند. همزمان دمای بدن، هوشیاری و کارایی افزایش یابد و خواب آلودگی کاهش پیدا می کند و به همین سادگی یک خواب راحت شبانه از ما سلب می شود. همین امر کورتیزول را در خون بالا می برد و اسباب ابتلا به سرطان سینه، پروستات، چاقی، دیابت و افسردگی را فراهم کند. 

وی گفت: منبع این نور مهم نیست چه باشد. می تواند از خورشید باشد یا لامپ های روشنایی و یا لپ تاپ و گوشی موبایل. در هر ساعتی از شبانه روز که به چشم برسد ترشح ملاتونین را کاهش می دهد و خواب را از چشم می گیرد. در سال 2001 در پژوهشی مشاهده شد که نور آبی تک فام در انسان ها بیشتر از سایر نورها قادر به مهار تولید ملاتونین است و نور قرمز کمترین اثرگذاری را دارد.

این متخصص تأکید کرد: به این دلیل است که ما در ساعات پایانی شب در باشگاه از طیف نور آبی استفاده نمی کنیم. بلکه مستقیما به سراغ نور قرمز می رویم که کمترین اثر گذاری را بر مهار ترشح ملاتونین دارد.

وی خاطر نشان کرد: افرادی که دچار به هم ریختگی خواب شده اند در بهترین حالت اگر بتوانند یک یا دو شب را در جایی خارج از شهر و به دور از وسایل الکترونیکی بگذرانند، چرخه خواب و ساعت زیستی بدنشان به سرعت به حالت طبیعی باز می‌گردد و برای مدتی روال طبیعی را ادامه می‌دهد. افرادی که امکان دوری از نور آبی را ندارند، از روش‌های دیگر برای کاهش اثرات این نور روی ساعت زیستی استفاده کنند. به عنوان مثال کارکنان شیفت شب بیمارستان‌ها و دیگر مراکز خدماتی یا کسانی که با وسایل الکترونیکی کار می‌کنند، باید هنگام شب از عینک‌های فیلتر نور آبی استفاده کنند تا هنگامی که به خواب می‌روند، وارد مرحله خواب عمیق شوند.

گزارش از امیر امین الرعایا