به گزارش سیناپرس، چندی پیش کلیپی از فعالیت مجدد آتشفشان دماوند در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی منتشر شد؛ کلیپی که نشان می داد بخاری از دهانه قله در حال خروج است. خبری که بلافاصله از سوی مسئولان مازندران و برخی از کارشناسان زمین شناسی تکذیب شد.
واکاوی و علت چرایی این مساله که هر از چندگاهی برخی از مردم را نگران می کند، باعث شد تا با دکتر مهدی زارع، استاد و عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفتگو کنیم.
وی در این خصوص به سیناپرس گفت: آتشفشان چینه ای دماوند در 80 کیلومتری شمال شرقی تهران و 70 کیلومتری جنوب ساحل دریای مازندران قرار دارد. این کوه مرتفع ترین آتشفشان در خاورمیانه است. در طول 600 هزار سال گذشته یک مخروط جوان تر نیز کنار مخروط قدیمی آن ایجاد شده است؛ بقایای مخروط قدیمی به صورت یک نیم دایره دیوار مانند، یا بخشی از یک ابرکاسه در شمال مخروط جدید در راستای دره گزنک دیده می شود.
وی افزود: سنگ های آذرین این کوه نیز بیشتر از نوع تراکی اندزیت؛ نوعی از سنگ های آذرین بیرونی با ترکیب بیشتر قلیایی است که در قله به صورت جریان های گدازه شعاعی دیده می شوند.
وی تصریح کرد: افشانه گدازه در رویدادهای انفجار و فوران بزرگ حدود 280 هزار سال قبل، مخروط قدیمی تر شمالی را ایجاد کرده است. جوان ترین فوران در حدود 7300 سال قبل جریان های گدازه جدید را به ویژه در مخروط جدید تر (واقع در جنوب دره گزنک ) درست کرده است. چشمه های آب گرم در لاریجان ، بایجان، آب اسک و گزنک نمادهای مهم فعالیت امروزی در مخروط و سامانه آتشفشانی دماوند هستند.
وی ادامه داد: در شمال بایجان در رقوم بیش از 4000 متر در محدوده زمین لغزش های بزرگ بخش بخش کهرود بالا ، بلوک های بزرگ سنگی را مشاهده کرده ام که از 1 کیلومتر بالاتر جابه جا شده اند. به نظر می رسد که زمین لرزه های 7فروردین 1209 شمسی (1830 میلادی) در دماوند، با بزرگای تخمینی 7.0 ، 22 فروردین 1314 (11 آوریل 1935 کسوت مازندران) با بزرگای 6.8 و ۱۱ تیر ۱۳۳۶ (۲ ژوئیه ۱۹۵۷) سنگچال، جنوب آمل با بزرگای 7.0 در محدوده دره هراز و پیرامون قله دماوند موجب تحریک زمین لغزش های بزرگی در پیرامون قله دماوند شده اند.
به گفته وی، زمین لغزش بزرگ لاسم نیز در حدفاصل بین پلور و آب اسک احتمالا در فوران 7000 سال قبل در قله دماوند و جریان یافتن گدازه ، موجب مسدود شدن دره هزار و ایجاد دریاچه بزرگ لاسم در محدوده دره هزار شده است که امروزه فقط رسوبات دریاچه ای آن در ابتدای جاده فرعی لاسم برجای مانده است .
آتشفشان دماوند فعال است
زارع گفت: در قله دماوند بلوک های بزرگ سنگی گوگرد دار وجود دارد. قطر دهانه 150 متر است. در مرکز دهانه ، یک دریاچه معمولا یخ زده کوچک به عرض 40 متر قرار گرفته است.
این استاد و عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله افزود: آخرین فوران قله در 7300 سال قبل تعیین سن شده اما بعضی شواهد نیز حاکی از فعالیت ماگمایی بین 2000 تا 3000 سال پیش است. آتشفشان هایی با قدمت کمتر از 10 هزار سال فعال در نظر گرفته می شوند بنابراین آتشفشان دماوند نیز فعال است.
وی اظهارداشت: مطالعات تکمیلی روی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی چشمه های آبگرم ، تغییر در عمق و حجم ماگما و مطالعات ژئوفیزیکی مانند بررسی های مغناطیس سنجی نیاز است تا چگونگی جا به جایی گدازه و به ویژه نحوه بالا آمدگی سطح زمین را مشخص کند بنابراین احتمال انفجار مجدد و فوران مجدد نیز وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد: البته شواهد جدیدی که نشانگر فورانی قریب الوقوع باشد هنوز ثبت نشده است. شواهد فعالیت طی سال های 1387 تا 1397 و پایش لرزه خیزی و سایر شواهد پویایی سطحی دماوند نشان می دهد که گدازه در اتاقک ماگمایی دماوند احتمالا در ژرفای های کمتر از 3000 متر نیز جابه جا شده و می شود و نشانه هایی در سطح زمین داشته است.
ارتباط لرزه خیزی گسل مشا با آتشفشان دماوند
زارع در پاسخ به این سوال که زلزله های گسل مشاء تا چه حد روی فعال شدن دماوند موثر است؟ گفت: گسل مشا ، مهمترین گسل فعال در جنوب البرز است و قطعه شرقی آن از کنار سامانه آتشفشانی دماوند عبور می کند. فعالیت آتشفشان دماوند در مجاورت قطعه شرقی گسل مشا با بیشترین میزان لرزه خیزی ثبت شده در سده بیستم تا کنون بسیار قابل توجه است.
وی تصریح کرد: زلزله دماوند با بزرگای 5.1 در محل شهرک مشا در 5 کیلومتری شمال شهر دماوند، در نیمه شب 19 اردیبهشت 1399 موجب هراس وسیع ساکنان استان تهران شد. کانون این زلزله درست در حدود 10 کیلومتری جنوب قله دماوند قرار داشت ژرفای این زلزله 14 کیلومتر بود. بررسی زلزله های دهه اخیر نشان داده است که بیشترین لرزه خیزی به روی قطعه شرقی گسل مشا در ژرفای بین 6 تا 15 کیلومتری ثبت شده و انطباق جالبی با اتاق ماگمایی آتشفشان دماوند دارد.
پیامدهای فوران انفجاری آتشفشان دماوند
زارع همچنین به پیامدهای فعال شدن این کوه آتشفشان اشاره کرد و به سیناپرس گفت: آتشفشان دماوند در نزدیکی پرجمعیت ترین منطقه ایران، در مجاورت استان تهران واقع شده است. در جناح های جنوبی، شرقی و و غربی آتشفشان پوکه معدنی دماوند به ویژه در شرق قله تا 20 کیلومتری از قله گسترش یافته است . فوران های انفجاری شکل و ریخت دامنه های دماوند را تعیین کرده و روستاها در جناحین آتشفشان به روی جریان های گدازه های ساخته شده اند.
وی اظهارداشت: در صورت فوران مواد منفجره در آینده ، خاکستر آتشفشانی در دامنه های قله تا تهران در جنوب غرب قله، تا بلده در دره نور و در مرکز البرز مرکزی در شمال غرب آن را تحت اثر قرار خواهد داد. بررسی ها البته نشان می دهد که در یک فوران بزرگ مواد آتشفشانی به سوی شرق قله گسترش بیشتری خواهد داشت، و غبار و خاکستر آتشفشانی در یک فوران محتمل بزرگ تا شمال دامغان می تواند در البرز شرقی گسترده شود.
گفتگو: فرزانه صدقی