قوچ وحشی شبیه‌سازی شده در رویان متولد شد

شبیه سازی حیوانات در پژوهشگاه رویان نخستین بار از چه زمانی مورد توجه قرار گرفت؟

سال 1385با تولید نخستین گوسفند شبیه سازی شده خاورمیانه، در پژوهشکده زیست فناوری پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در اصفهان به دانش شبیه سازی دست پیدا کردیم. از آن زمان فعالیت های زیادی با هدف کاربردی کردن دانش فنی شبیه سازی انجام شده است و تلاش کرده ایم در زمینه شبیه سازی گونه های در حال انقراض اقداماتی انجام دهیم.

توسعه جامعه بشری از معضلات دنیای امروز است که حیات وحش را تهدید می کند. البته این موضوع فقط به کشور ما محدود نمی شود و مشکلی است که همه دنیا اکنون با آن مواجه شده است.

از سوی دیگر باید در نظر داشت انسان به عنوان یک موجود خلاق و متفکر، مسئولیت دارد در برابر خطراتی که گونه های جانوری و حیات وحش را تهدید می کند چاره ای بیندیشد. مشکل اصلی حیات وحش این است که بعضی حیوانات به علل مختلف در معرض تهدید قرار دارند. یوز و ببر ایرانی از جمله حیواناتی هستند که در کشور ما با این تهدید مهم مواجه شده اند. جمعیت این گروه از حیوانات با گذشت زمان کمتر شده است. بخشی از این مشکلات ناشی از توسعه جوامع بشری است و بخش دیگر نیز از گرمایش هوا و کاهش میزان بارندگی ها ناشی می شود.

به نظر می رسد شبیه سازی، تیر آخر ما برای جلوگیری از انقراض این حیوانات باشد؟

بله همین طور است. یکی از راهکارها برای مقابله با چنین مشکلی این است که سلول های این حیوانات را داخل مخزن های ذخیره سازی حفظ کنیم تا اگر روزی در معرض تهدید قرار گرفتند بتوانیم با استفاده از این ذخیره سلولی ـ که اطلاعات ارزشمندی را در خود ذخیره کرده اند ـ به احیای آنها کمک کنیم.

اگرچه باید توجه داشت گام اول برای نجات گونه های در حال انقراض این است که محیط زیست و شرایط زیستی این موجودات را حفظ کنیم تا خودشان بتوانند بدون بهره گیری از روش های شبیه سازی، تولید مثل و زاد و ولد کنند. محیط بان ها در تحقق این هدف نقش مهمی داشته اند. سازمان حفاظت محیط زیست نیز باید تلاش کند در این زمینه فرهنگسازی شود و شکار غیرمجاز این حیوانات به حداقل کاهش یابد.

بسیاری از محیط بان ها در این راه زندگی خود را قربانی کرده و از جان شان گذشته اند. با وجود این به نظر من باید بحث فرهنگسازی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. مردم باید نسبت به نادرست بودن شکار حیوانات آموزش ببینند. بنابراین پیش از شبیه سازی لازم است فرهنگسازی انجام شود و تاکید می کنم ما به عنوان انسان با اخلاق و مسلمان شیعه نسبت به محیط زیست خود مسئول هستیم. در کنار مبارزه با شکار بی رویه و بازسازی زیستگاه ها در شرایطی که گونه های جانوری در معرض تهدید هستند باید با ایجاد بانک های سلولی از این حیوانات مراقبت و نگهداری کنیم.

آیا پیش از این نیز در زمینه شبیه سازی گونه های در حال انقراض به موفقیت هایی دست یافته بودید؟

در سال های گذشته برای چندگونه جانوری در معرض تهدید اقداماتی با هدف ایجاد بستری برای شبیه سازی این حیوانات انجام شده است. در راستای تحقق این هدف، بانک کوچکی در مجموعه رویان اصفهان راه اندازی شده است.

علاوه بر این در تلاش بوده ایم از طریق اجرای پروژه شبیه سازی بتوانیم حیواناتی را که در حال انقراض هستند، حفظ کنیم و مانع انقراض این موجودات شویم. برای شبیه سازی حیوانات از گونه های نزدیک به آنها استفاده کرده ایم. برای مثال قوچ وحشی قمیشلو از نظر ژنتیکی به گوسفند و قوچ معمولی شباهت دارد که این حیوانات در دسترس هستند. هدف ما شبیه سازی این حیوان بوده که با موفقیت انجام شده است.

شبیه سازی موجودات چگونه انجام می شود؟

یکی از ویژگی های روش شبیه سازی این است که در این روش هیچ اسپرمی وجود ندارد؛ بنابراین برای شبیه سازی به جنس نر نیاز نداریم. از گوش حیوان نمونه برداری می کنیم.

اگر نمونه برداری از حیوان ماده باشد حیوانی که متولد می شود ماده است و اگر نمونه برداری از حیوان نر باشد حیوان متولد شده نر است. در این روش سلول ها به روش تقسیم سلولی در شرایط آزمایشگاهی تکثیر می شوند. به این ترتیب میلیون ها سلول در اختیار خواهیم داشت که به روش تقسیم سلولی ایجاد شده است. در مرحله بعد به کشتارگاه مراجعه می کنیم و تخمک های گوسفند های معمولی را جمع آوری می کنیم. پس از جمع آوری تخمک ها، بالغ سازی انجام می شود.

در مرحله بعد هسته تخمک را خارج می کنیم و هسته سلولی را که از گوش حیوان وحشی گرفته ایم به داخل هسته منتقل می کنیم. در این روش هیچ اسپرمی دخالت ندارد.

در مرحله بعد جنین را به یک رحم به اصطلاح اجاره ای یا جایگزین یا رحم حامل که توانمندی نگهداری جنین را داشته باشد، انتقال می دهیم. بعد از انتقال منتظر می مانیم تا باروری انجام شود. در شرایطی که باروری با موفقیت انجام شود باید در دوران بارداری از حیوانی که جنین را در رحم آن قرار داده ایم، مراقبت کنیم تا در نهایت نوزاد متولد شود.

قوچ شبیه سازی شده اکنون در چه شرایطی است؟

این قوچ شبیه سازی شده اول مرداد ماه متولد شد و اکنون در سلامت کامل است و در مزرعه پژوهشگاه رویان نگهداری می شود. وضع عمومی این حیوان رضایت بخش اعلام شده است و با هیچ مشکل یا محدودیتی مواجه نیست.

آیا این طرح در کشورهای دیگر نیز انجام شده است؟

پیش از این در گروهی از این کشورها طرح های مشابهی با هدف شبیه سازی حیوانات در حال انقراض انجام شده که موفقیت آمیز بوده است. در کشور ایتالیا محققان موفق به شبیه سازی حیواناتی مانند بز و قوچ وحشی شده اند. در کشور اسپانیا از این روش برای شبیه سازی گربه وحشی و بز وحشی بهره گرفته شده است.

در کره جنوبی نیز در این زمینه طرح های موفقی به اجرا درآمده است. این کشورها توسعه یافته هستند و این نشان می دهد کشور ما یک کشور جهان سومی نیست و ما هم توسعه یافته هستیم.

وقتی درباره علوم دیگری مانند علوم هسته ای و نانوفناوری صحبت می کنیم باید توجه داشته باشیم خوشبختانه در سال های اخیر در حوزه بیولوژی یا زیست شناسی به پیشرفت های خوبی دست یافته ایم که نشان دهنده توانمندی ما در حوزه علم و فناوری است. بر این اساس میان این کشورها ما چهارمین کشوری هستیم که به توانمندی شبیه سازی حیوانات در حال انقراض دست یافته ایم.

آینده ای روشن در شبیه سازی

به گزارش جام جم آنلاین،دکتر نصر اصفهانی، رئیس پژوهشگاه رویان اصفهان درخصوص آینده تحقیقات شبیه سازی می گوید: امیدواریم بتوانیم در این عرصه ها فعالیت بیشتری داشته باشیم. اکنون محققان پژوهشکده زیست فناوری در تلاش هستند با استفاده از این روش حیوانات دیگری مانند یوزپلنگ و پلنگ ایرانی را نیز شبیه سازی کنند. در زمینه شبیه سازی حیوانات در حال انقراض فعالیت ها و اقدامات اولیه انجام شده است. البته به این معنی نیست که اکنون کاملا هدفمند در این زمینه پیش می رویم. پیشرفت این طرح ها نیازمند حمایت است. در حقیقت این طرح ها هزینه بالایی دارد. دولت، مردم و محیط زیست و مسئولان باید از اجرای این طرح ها حمایت کنند. اگر این حمایت ها وجود داشته باشد می توانیم امیدوار باشیم در آینده ای نه چندان دور در این زمینه به توانمندی هایی دست پیدا کنیم.