داروهایی که هوشمندند

در حقیقت هدف اصلی این گروه از محققان این بوده که بتوان به روشی نوین و به دور از عوارض جانبی و اثرات ناخواسته مصرف داروها، بیماری‌ها را درمان کرد. به‌این‌ترتیب مصرف داروها برای بیمار تسهیل شده و دیگر به مراقبت خاص یا روش‌های درمانی پیچیده و تهاجمی نیازی نیست؛ البته جنبه اقتصادی داروها و مقرون‌ به‌صرفه بودن آنها نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.

نکته مهم در مورد داروهای کنونی این است که خود دارو به‌تنهایی اثرات درمانی خوبی دارد، ولی از آنجا که بعد از مصرف، دارو درهمه بدن پخش شده و به قسمت‌های مختلف بدن می‌رود باید مقدار زیادی دارو مصرف شود تا به مقدار مورد نیاز درمان در محل اثر در دسترس قرار گیرد و از طرف دیگر توزیع دارو در همه بدن باعث بروز اثرات ناخواسته در بدن می‌شود، بنابراین درمانگر را از اهداف درمانی دور می‌کند.

یکی از مثال‌های خوب این موضوع داروهای ضدسرطان است که خاصیت از بین‌ بردن تومور را دارند، ولی پیش از این که به تومور رسیده و آن را از بین ببرند مشکلات متعددی ایجاد کرده و باعث از بین رفتن و آسیب‌دیدگی بافت‌ها و سلول‌های سالم نیز می‌شوند، بر همین اساس نتوانسته‌ایم در درمان بسیاری از سرطان‌ها موفق باشیم و در مواردی بیمار به جای این‌که در اثر بیماری با مشکل مواجه شود باید در اثر عوارض دارو با مشکلاتی دست و پنجه نرم کند.

یکی از تلاش‌های مهم برای رفع کاستی‌ها و محدودیت‌های موجود در این حوزه، طراحی و ساخت داروهایی است که به اصطلاح آنها را داروهای هوشمند و هدفمند می‌نامند. ویژگی منحصربه‌فرد این داروها این است که قابلیت پیدا کردن محل اثر خود را در بدن داشته و بدون وارد شدن به بافت‌های سالم و آسیب رساندن به آنها به محل اثر خود رفته و درمان را انجام می‌دهند. فعالیت این داروها مانند این است که بتوانیم به بسته حاوی دارو یا حامل دارو نشانی بدهیم و آن هم مانند پیک دارویی عمل کرده و دارو را به نشانی مورد نظر برساند و آنجا تحویل دهد. در این شرایط عوارض جانبی دارو کم و گاهی به طور کامل حذف می‌شود و علاوه بر این مقدار مصرفی دارو هم کمتر خواهد بود.

برای تولید داروهای هوشمند یا به عبارت دیگر داروهای هدفمند از روش‌ها و فناوری‌های متعددی استفاده شده است. یکی از جوان‌ترین روش‌های بکار گرفته شده استفاده از نانوفناوری است که امید دسترسی به این داروها را افزایش داده و به واقعیت نزدیک کرده است، چنانچه تعداد محدودی از این داروها اکنون وارد بازار دارویی جهان شده است. اساس هوشمندی این داروها حساس بودن آنها نسبت به تغییراتی است که متعاقب بیماری در بدن ایجاد می‌شود. اگر این داروها در شرایط عادی مصرف شود یا فرد سالم آنها را مصرف کند هیچ اثری ندارد، زیرا ماده مؤثر در دارو از حامل خود جدا نمی‌شود و به عبارت دیگر در دسترس بدن قرار نمی‌گیرد، ولی به محض این که تغییری در بدن ایجاد شود مثلا در شرایطی که قندخون بالا برود یا سطح اوره در بدن افزایش پیدا کند یا هرتغییر دیگری مانند افزایش دمای بدن ایجاد شود، دارو از حامل خود جدا می‌شود و می‌تواند در اختیار بدن قرار گیرد. در واقع این حامل داروست که می‌تواند قرص، کپسول، تزریقی یا هر شکل دارویی دیگر باشد، نسبت به تغییرات ایجاد شده در بدن حساس بوده و به محض بروز عواملی که بدن را از شرایط طبیعی خارج می‌کند، دارو را رها کرده و در اختیار بدن قرار ‌دهد.

 دکتر فاطمه اطیابی / عضو هیأت علمی دانشگاه تهران

 

No tags for this post.