ضرورت اهمیت و جایگاه فضا در کشور
در ابتدای قرن حاضر و هنگامی که زبده ترین تیم محققان، سیاستمداران، اقتصاددانان و جامعه شناسان آمریکایی قرار شد نقشه راه برنامههای فضایی ایالات متحده را برای فعالیت های این کشور در قرن پیش رو تدوین کنند، یک جمله بیش از تمام متن چند صد صفحه ای این گزارش خودنمایی میکرد:
«ملتهایی که تا پایان سال ۲۰۲۰ به فضا دسترسی نداشته باشند و یا فعالیتهایی برای بهره برداری از فضای ماورا جو را راسا یا مشترکا آغاز نکرده باشند، تا پایان این قرن محکوم به انقراض خواهند بود.»
این جمله در پس ظاهر خشن خود مفهومی نرم، منطقی و کاملا طبیعی در دل نهفته دارد. به همان سادگی که اگر موجود زنده ای نفس نکشد، خواهد مرد!
خیلی ها از این عبارت و مثال پس از آن اغراق و زیاده نمایی استنتاج میکنند. استنتاجی که با توجه به واقعیتهای زمان حال خیلی هم دور از عقل به نظر نمیرسد. اما آن چیزی که این گروه و تایید کنندگان آنها بدان توجه نمیکنند، سرعت باورنکردنی تغییر در زندگی روزمره ما است.
اگر روزگاری پدر و مادر بزرگها قادر به درک شیوه زندگی نوادگان خود نبودند و یا در عصری که خیلی از ماها آن را پشت سر گذاشته ایم این پدر و مادرها بودند که نمیفهمیدند فرزندان جوانشان چه میکنند، امروز شاهد عدم درک برادران و خواهران بزرگ تر نسبت به نگاه برادران و خواهران کوچک تر به زندگی هستیم.
موضوعی که فقط به نفوذ بی امان فناوری و دانش مدرن در روزمرگیهای ما بستگی دارد. اگر زمانی مردم برای ورود به یک نقطه عطف تاریخی و آغاز عصری جدید مثل عصر فضا یا عصر فناوری اطلاعات باید قرنها یا چند ده سال صبر میکردند، ما امروز شاهد نقاط عطف فراوانی در طول زندگی یک سال گذشته خود هستیم.
ارتباطات سیار، ناوبری ماهواره ای، ورود بی امان روباتها در زندگی روزمره، سیل بزرگ هوشمندی که از تلفنهای همراه آغاز شد و کم کم دارد سر از خودروها و خانه ها در میآورد، همه و همه نشان از آن دارد که سرعت و روند تغییرات در زندگی بشر شتاب فزایندهای در پیش گرفته است و این همان نکته مهمی است که اگر خوب به آن توجه شود اهمیت جمله اول این یادداشت را درک میکنید.
در این میان ملت هایی مانند ایران نیز به تازگی طعم شیرین دستیابی به فضا را چشیده اند و محمولههای گرانقدر خود را در مدار زمین جای دادهاند.
در سند چشمانداز جمهوری اسلامی ایران بر برخورداری از دانش پیشرفته، توانایی در تولید علم و فناوری، کسب جایگاه نخست علمی و فناورى و جنبش نرمافزارى و تولید علم در سطح منطقه آسیاى جنوب غربی تاکید شده است:
« ایران در افق 1404 کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلامی و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین الملل»
همچنین در سند سیاستهای کلی برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، دستیابی به جایگاه دوم علمی و فناوری در منطقه و تثبیت آن، کسب فناوریهای پیشرفته مورد نیاز و دانش و فناوریهای نو و نرمافزارهای پیشرفته، رشد و توسعه اقتصادی بر پایه عدالت اجتماعی و گسترش کشاورزی صنعتی، صنایع روستایی و خدمات نوین از سوی دیگر، اعتلای شأن، موقعیت، اقتدار و نقش جمهوری اسلامی ایران در منطقه و نظام بینالملل به منظور تحکیم امنیت ملی و پیشبرد منافع ملی،گسترش پدافند غیرعامل و امنیت پایدار مناطق مرزی و کنترل مؤثر مرزها ذکر شده است که حوزه فضایی از یکسو میتواند در تحقق این سیاستها، نقش مهمی ایفا کند. از سوی دیگر، فضا نقش توانمندسازی در سایر حوزهها را دارد که به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
- پیشران در علوم و فناوری، امنیت و سیاست، حمل و نقل، توسعه اقتصادی- اجتماعی و حفظ ارزشهای ملی
- ورود بسیاری از ایدههای جدید علمی و نوآوریهای فناورانه از حوزه فضا به دیگر حوزههای فناوری
- فضا بستر توسعه فناوری اطلاعات به عنوان یکی از فناوریهای راهبردی و کلیدی
- سنجش از دور فضایی به عنوان عامل توانمندسازی مدیریت کشور به ویژه در بخشهای کشاورزی، منابع و معادن، حوادث غیر طبیعی و …
با توجه به موارد فوق، توسعه کشور در عرصه فضا امری اجتناب ناپذیر است و از آن جمله میتوان به برخی ضروریات زیر نیز اشاره کرد:
- فضا وسیلهای در جهت افزایش اقتدار و غرور ملی
- دستیابی به فضا زمینه ساز توسعه همه جانبه و پایدار
- امکان شناسایی به موقع تهدیدها و ارتقای امنیت ملی و ایجاد قابلیت بازدارندگی موثر در طولانی مدت
- قابلیتهای فناوریهای فضایی در پیشگویی و شناسایی به موقع بحرانها و بلایای طبیعی، منابع طبیعی، توسعه حمل ونقل وغیره.
- نقش کلیدی فضا در مواجهه با مسایل عمده بشر در دهههای آینده نظیر انرژی، منابع زمینی و غیره
- فضا بستر مناسب جهت ارضای نیازهای معرفتی آدمی و شناخت هستی
- وابستگی روز افزون جوامع بشری به آگاهی موقعیت مکانی و زمانی در اثر افزایش و جابجاییهای جمعیت
- فضا عامل اشاعه فرهنگ و ارزشهای فرهنگی و اصلاح در رویههای اجتماعی
- فناوریهای فضایی مبنای اقتدار و پیشتازی کشورها و نقش آفرین در توسعه پایدار اقتصادی و تامین امنیت و رفاه اجتماعی
لازم به ذکر است که امروزه برنامههای فضایی جزو اولویتهای کشورهای پیشرفته جهان است و هزینههای زیادی در این راه صرف میشود. برای نمونه، هم اکنون حجم سرمایهگذاریهای سالیانه کشورهای جهان در این بخش به صدها میلیارد دلار میرسد و بیش از ۶۵ کشور با تشکیل آژانس فضایی و تدوین طرحها و برنامهها، اجرای پروژههای متعددی را در این زمینه در دستور کار خود قرار دادهاند.