نجات جان بيماران از پيچيده‌ترين اختلالات ژنتيكي
زیست بانک، یکی از بانک های با ارزشی است که نقدینگی بالایی دارد؛ اما ارزش و اهمیت آن برای مردم ناشناخته است، ذخایر ژنتیکی و زیستی کشور که سال ها است به دلیل عدم توجه به آنها در حال هدر رفت و انقراض هستند، ذخایری است که با توجه به رشد روز افزون جمعیت در دهه های آینده، یکی از چالش های اصلی پیش روی جوامع بشری، توسعه پایدار در جهت تامین منابع غذایی کافی و سلامت جامعه در بستر حفظ محیط زیست خواهد بود.
امروزه يكي از شاخه هاي مهم دانش و تكنولوژي، زيست فناوري است كه در كشاورزي، سلامت و صنعت نقش مهمي دارد و به عنوان يكي از محورهاي پيشرفت مطرح است، پيشرفت و توسعه علم زيست فناوري خود وابسته به ذخاير ژنتيكي و زيستي كشورها است از گياهان يا باكتري هاي در حال انقراض گرفته تا نمونه هاي سلولي انساني.
با تمركز بر اين حوزه هم مي توان به نجات جان بيماران از پيچيده ترين اختلالات ژنتيكي بروز نيافته انديشيد و هم به ثروت افزايي در حوزه كشاورزي و دامداري دست زد، علاوه بر پيوند ناگسستني موضوع « زيست فناوري » با صنعت و پزشكي و اخلاق، اين رشته كليدی بخشي از مباحث "امنيت ملي" نيز به شمار مي رود.
بانک ژن، بانکی است که ذخایر ارزشمندی مانند سلول هاي انساني و جانوري، ميكروارگانيسم ها، گياهي و مولكولي را حفظ و نگهداری می کند تا در آینده مورد استفاده کشور قرار گیرند.
ایجاد بانک ژن بومی در ایران ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است تا بر اساس آن بتوان پژوهش‌های پزشکی را کاربردی‌تر کرد، زیرا به گفته مسوولان حوزه زیست فناوری کشور، ذخایر زیستی گران بهاتر از قیمتی‌ترین سنگ‌ها و جواهرات است، در واقع ذخایر ژنتیکی و زیستی در توسعه تحقیقات و صنعت زیست فناوری، غذا، سلامت و توسعه اقتصادی تاثیر دارند.
ذخیره بيش از ۷۵ هزار گونه ژنتيكي در بانك ژن گياهي ملي ايران
بانك ژن گياهي ايران از جمله بانك هايي است كه در دنيا داراي جايگاه مهمي از نظر تنوع ژنتيكي بوده و تحقيقات بسيار خوبي نيز در اين زمينه در اين بانك در حال انجام است، هم اكنون بسياري از موسسات تحقيقاتي از جمله موسسه تحقيقات و اصلاح بذر، موسسه تحقيقات و اصلاح چغندرقند، موسسه تحقيقات و اصلاح برنج و ساير موسسات فعال در زمينه توليدات كشاورزي از منابع بانك ژن گياهي ملي كشور برای توليد ارقام پربازده و نيز مقاوم در مقابل تغييرات اقليمي استفاده مي كنند.
بر اساس اطلاعات موجود، قانون حفاظت از منابع اصلي ژن هاي گياهي كشور در سال ۸۱ به هيات دولت ارائه شده است كه متاسفانه به علت كشمكش ها و مسايل بين دستگاهي ميان بخش كشاورزي و محيط زيست به تصویب نرسید ولی در حال حاضر در مجلس شورای اسلامی در حال پیگیری است.
بانك ژن گياهي ملي ايران بزرگترين بانك غرب آسيا است، همچنين ايران تنها كشور منطقه غرب آسيا و آفريقاي مركزي و نيز بخشي از اروپا از نظر تنوع فوق العاده از نظر ذخاير ژني گياهي است.
به گفته دکتر جواد مظفری، رییس کارگروه ذخایر ژنتیکی و زیستی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و رئيس بانك ژن گياهي ملي ايران، کشور ما به دلیل شرایط آب و هوایی، از لحاظ زیستی و جانوری، میکروارگانیسم ها و رویش گیاهان منحصر به فرد تنوع بالایی دارد، از این رو باید بانک ژن در کشور بیشتر مورد توجه قرار گیرد و توسعه تحقیقات، بهره برداری از اقلیم نیز جز کارهای ضروری کشور به شمار رود.
با توجه به اینکه تا قبل از به وجود آمدن بانک ژن به صورت منسجم بر روی ذخایر زیستی و ژنتیکی مطالعاتی صورت نگرفته و اکثر تحقیقات به صورت جسته گریخته انجام می شده، وجود بانک ژن در کشور ضروری است، در حال حاضر زیست بانک به فرصتی تبدیل شده تا سازمان ها اهمیت بیشتری به ذخایر ژنتیکی و زیستی بدهند و تحقیقات خود را در زمینه ژنتیک افزایش دهند.
گیاهان دارویی ایران در حال انقراض
مظفری، با اشاره به انقراض گياهان خوش خوراك و علوفه اي گفت: بانك ژن گياهي ملي ايران تمام گياهان موجود در كشور را جمع آوري كرده است حتي گياهاني كه به صورت طبيعي و در مزارع و مراتع وجود دارند نيز در اين بانك ژن موجود بوده و حفاظت مي شوند.
وی افزود: سالانه ارقام مناسبي از اين گياهان به زارعان كشور ارائه مي شود كه با شرايط مختلف كشور و اقليم هاي مختلف سازگار هستند و در شرايطي كه علوفه هاي معمولي قابليت رشد ندارند از اين ارقام استفاده مي شود.
رییس کارگروه ذخایر ژنتیکی و زیستی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ادامه داد: اقدامات خوبي در زمينه حفاظت از گونه گياهان دارويي در حال انقراض در كشور آغاز شده است.
به گفته مظفری، بايد جمع آوري و بهره برداري از گياهان دارويي كشور را تحت كنترل در آورد زيرا به علت استفاده بي رويه، اين گياهان در حال انقراض هستند.
وي گفت: به زارعان و هموطنان پيشنهاد مي كنيم براي حفاظت از گونه هاي منحصر به فرد گياهان داروئي در كشور برای توليد صنعتي و زراعي اين گياهان فعاليت كنند تا علاوه برحفظ ذخاير ژني گونه ها به اقتصاد كشور نيز كمك كنند.
مظفري، با اشاره به مهمترين مشكل موجود در حفاظت از ذخاير ژني گياهي در كشور افزود: عدم وجود قانون مدون در اين زمينه مهمترين چالشي است كه در كشور با آن مواجه هستیم.
ذخایر ژنتیکی و زیستی یکی از پایه های اقتصاد دانش بنیان
بهره گیری از ذخایر ژنتیکی و زیستی می تواند یکی از پایه های اقتصاد دانش بنیان بر پایه اقتصاد غیر نفتی باشد، این ذخایر می تواند جانشین ذخایر نفتی در صادرات باشد، همچنین می توان ده ها برابر صادرات نفت، از این ذخایر بهره برد که البته این نوع توسعه نیازمند عزم و حمایت های جدی است.
بانک ژن به عنوان یک کتابخانه تحقیقاتی باید مورد توجه ویژه و سوبسیدهای خاص دولت قرار گیرد در غیر این صورت با سقوط زیست فناوری در کشور مواجه می شویم و اگر بانک ژن حمایت نشود صنعت زیست فناوری در کشور متوقف می شود، صعود صنعت زیست فناوری با حمایت بی دغدغه از بانک ژن است؛ همچنین ذخایر ژنتیکی می تواند نقش مهمی در توسعه کشور داشته باشد.
طبق گزارش سازمان بین المللی فائو (خواربار و کشاورزی جهانی) و ) صندوق جهانی تنوع محصولات زراعی (GCDT) بزرگترین بانک ژن گیاهی منطقه آسیای غربی و مرکزی و شمال آفریقا در ایران قرار دارد، همچنین کشورمان در بین کشورهای در حال توسعه نیز بعد از چین، هند و برزیل دارای مقام چهارم در این بخش است.
سرقت بانک ژن کشورها با راه اندازی شاخه بیوتروریسم
در واقع شركت هاي تجاري چند مليتي براي به ثبت رساندن نمونه هاي بذر گياهان و باكتري ها و مخمرها به نام خود و براي بهره مند شدن از نتايج شيرين تجارت در حوزه بين الملل با يكديگر بر سر « انحصارگرايي » حداكثري مي جنگند و دولت ها نيز با تكيه بر داده هاي حاصل از بانك هاي ژنتيكي ملت هاي ديگر، شاخه « بيوتروريسم » با قابليت كشتار « بي صدا » و تضعيف « نسل » يا ظرفيت ايجاد خسارات اقتصادي با رشد و توسعه آفات دست ساخته و باكتري ها و ويروس هاي بيماري زا را پيش مي برند.
در چنين فضايي به نظر مي رسد آسيب پذيري ايرانيان در حوزه هاي ياد شده كم نباشد، ورود ارگانيسم هاي دست كاري شده ژنتيكي و فرآورده هاي آن به واسطه واردات محصولات غذايي، كودهاي شيميايي و دام و فراورده هاي گوشتي به كشور ما بسيار زياد است و سهل انگاري در حوزه كشاورزي موجب شده هم اكنون محصولات با ارزش و ثروت افزايي همچون «پسته»، «زعفران» و « انار» از توليد انحصاري ايران خارج شده و رقبا به واسطه سرقت هاي زيستي صورت گرفته با استفاده از فضاي بي قانوني كشور، خسارات سنگيني به كشاورزان ايراني وارد آورند.
با توجه به اهمیت حفظ ذخائر ژنتیکی در نیا، امروزه کشورها برای دستیابی به این منابع درصدد انعقاد موافقتنامه های بین المللی متعددی هستند که از آن جمله باید به معاهده بین المللی منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی، کنوانسیون تنوع زیستی و پروتکل دسترسی و بهره برداری از منابع ژنتیکی معروف به پروتکل ناگویا نام برد.
در ایران نیز پس از سال ها فراموشی و ظلم به ژن های با ارزش کشور بالاخره در سال 86 مركز ملي ذخاير ژنتيكي و زيستي ايران با هدف گردآوري، تعيين هويت، كنترل كيفي، طبقه بندي، ثبت، نگهداري، تكثير و توزيع انواع ميكروارگانيسم ها و سلولهاي قابل كشت و تجديد پذير اعم از باكتري، قارچ، ويروس، دانه ها و سلولهاي گياهي و حيواني و DNA ژنومي و فرآورده هاي نوكلئوتيدي، توسط جهاد دانشگاهي تأسيس شد.
به گزارش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مهم ترین ویژگی های ذخایر ژنتیکی، قابلیت تکثیر بودن آنهاست و می توان از بانک ژن به عنوان کتابخانه ژنتیک و یا گنج های فنا نا پذیر یاد کرد به همین دلیل توجه به این بانک گرانبها که آینده ساز کشور و کودکان ایرانی است ضرورتی انکارناپذیر و وظیفه ای ملی است.
