رقابت ناسالم، پاشنه آشیل گردشگری ایران
به گزارش سیناپرس ، در زمان های گذشته به دلایل متعددی از جمله بیشتر بودن تقاضا نسبت به عرضه و همچنین محدود بودن رقابت در زمینه‌های مختلف، به خواسته‌ها و نیازهای مشتریان توجه چندانی نمی‌شد و افراد مجبور به انتخاب و دریافت کالاها و خدمات مورد نیاز خود با هر کیفیتی بودند. اما در عصر حاضر با توجه به افزایش عرضه‌کنندگان و گستردگی نیاز تقاضاکنندگان و شکل‌گیری پدیده رقابت، سازمان‌های تولیدی و خدماتی جهت حفظ بقاء و افزایش سودآوری و سهم بازار خویش مجبور به ارائه کالاها و خدماتی متنوع‌تر و با کیفیت‌تر شده‌اند. در همین راستا رقابت میان عرضه‌کنندگان برای ارائه کالا یا خدمات با کیفیت بهتر شکل گرفته است.
در واقع، به اعتقاد محققان، سطوح بالای کیفیت و رضایت مراجعان منجر به حفظ مراجعان و مشتریان می‌گردد. این امر به خصوص در صنایع خدماتی نظیر صنایع مرتبط با گردشگری بسیار نمود می‌یابد. تورگردانان بزرگ و آژانس‌های مسافرتی جزو اصلی‌ترین مولفه‌های سیستم توزیع سفر هستند. تورگردانان بزرگ می‌توانند با سلب حق اقامه دعوی از سایر آژانس‌های مسافرتی از طریق اجبار به امضای توافق‌نامه‌های انحصاری، بازارگردشگری را از همسایگان خود بگیرند و این کار را با سلب حقوقی نظیر تجربه کسب و کار، شبکه خروجی و بانک اطلاعاتی مشتری انجام می‌دهند. بنابراین آژانس‌های کوچک‌تر برای ورود به بازار با موانع جدی روبه رو هستند و قدرت تأسیس نمایندگی جدیدی را ندارند و به ناچار مجبور به خروج از بازار و حذف از دایره رقابت می‌شوند.
این موضوع، مورد توجه تیمی پژوهشی از دانشگاه علم و فرهنگ قرار گرفته تا ابعاد آن را مورد ارزیابی علمی قرار دهند. در این مطالعه، پژوهشگران فوق به شناسایی رویه‌های ضدرقابتی در بازار گردشگری پرداخته‌اند.
در این پژوهش که با محوریت بخش عرضه خدمات سفر و گردشگری در ایران و به طور خاص در بین آژانس‌های گردشگری شهر تهران انجام شده، محققان از روش مصاحبه برای جمع آوری داده‌های مورد نیاز خود از مدیران و کارشناسان شاغل در این حوزه و نیز کارشناسان و خبرگان در حوزه رقابت و حقوق رقابت استفاده کرده‌اند.
نتایج این مطالعه پژوهشی نشان می‌دهد که مصادیق واضحی از رویه‌های ضدرقابتی یک‌جانبه و چندجانبه در بازار خدمات سفر و گردشگری ایران وجود دارد و شدت این رویه‌ها بسته به خرده‌فروش یا عمده‌فروش بودن آژانس‌ها، متفاوت است.
در این خصوص، زهرا نادعلی‌پور، استادیار دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ تهران و دو همکار دیگرش در این تحقیق، می گویند: «رقابت در صنعت گردشگری، مفهومی پویا دارد و این امر منجر به شکل‌گیری برخی رویه‌های ضدرقابتی شده است. اما صاحبان کسب و کارها و گاه مشتریان از آن آگاه نیستند و نمی‌دانند که این موضوع در چارچوب‌های قانونی قابل بررسی بوده و قابلیت پیگیری دارد».
آن‌ها می‌افزایند: «نتایج پژوهش ما نشان دهنده این است که دغدغه‌های رقابتی قابل توجهی در خصوص بازار گردشگری وجود دارد. اکثریت فعالان مورد پرسش، وجود رویه ضد رقابتی سوءاستفاده از موقعیت مسلط را تأیید کردند و اذعان داشته‌اند که در بسیاری از موارد، این موضوع در میزان عرضه و تقاضا نیز مؤثر است».
بر اساس اطلاعات ارائه شده در این مطالعه، وجود شواهدی مبنی بر وجود قیمت‌گذاری تهاجمی، محدود کردن فروش مجدد، تبعیض در شرایط معامله و اظهارات گمراه‌کننده، زنگ خطری است که شورای رقابت باید آن را جدی بگیرد و همانند سایر بازارهایی که کارشناسان مرکز ملی رقابت، تحقیق و تفحص در آن را به دستور مستقیم شورای رقابت آغاز نموده‌اند، در حوزه‌های مختلف بازار گردشگری نیز ورود نماید.
به گزارش سیناپرس، نادعلی‌پور و همکارانش معتقدند: «به نظر می‌رسد یکی از دلایل این موضوع، ناشناخته بودن بسترهای قانونی موجود برای شکایت از نقض رقابت بازار باشد. عدم شناخت کافی بنگاه‌های اقتصادی گردشگری از قواعد حقوقی رقابت و ساز و کارهای قانونی و قضایی شکایت از نقض رقابت و عدم توجه شورای رقابت به بازارهای رقابتی و همچنین تمرکز بر بازارهایی که انحصار در آن‌ها مشهود است، باعث ایجاد این خلاء شده است».
این یافته‌های علمی پژوهشی که می‌توانند با آگاه سازی صاحبان کسب و کار و فعالان حوزه گردشگری و همچنین عموم مردم، به اصلاح رویه‌های ناسالم موجود در بنگاه‌های مربوطه منجر شوند، در فصل نامه «مطالعات مدیریت گردشگری» وابسته به دانشگاه علّامه طباطبائی منتشر شده‌اند.
گزارش: محمدرضا دلفیه
