رانت های نفتی، بلای جان متخصصان کشور

سرمایه انسانی یکی از ابزارهای مهم توسعه اقتصادی در جامعه است، اما علی رغم اهمیت سرمایه انسانی متخصص در توسعه اقتصادی کشورها، آمارها نشان دهنده آن است که متخصصین حوزه های مختلف ترجیح می دهند تا به جای کشور خود در کشورهای توسعه یافته اقامت داشته باشد.

این پدیده، تخلیه مغز نامیده می شود و باعث انتقال منابع ملی به کشورهای خارجی و از دست رفتن فرصت های بیشتر توسعه می شود. امروزه بسیاری از کشورهای در حال توسعه با مشکل مهاجرت افراد تحصیل کرده مواجه اند.

مهاجرت مغزها از کشورهای در حال توسعه به توسعه یافته رخ می دهد. آمارها نشان می دهند که تا سال 2000 میلادی، حدود 20 میلیون مهاجر با مهارت بالا در 35 کشور عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی زندگی می کردند که در ده سال اخیر افزایش 63 درصدی داشته است. در مطالعات مربوط به مهاجرت نخبگان، گاهی از واژه فرار مغزها استفاده می شود که این کلمه نوعی اجبار را در ذهن تداعی می کند. مهاجرت نخبگان یا فرار مغزها، فرار سرمایه های انسانی است که با هزینه ای گزاف به دست آمده اند که عبارت اند از علم، تخصص، تجربه، توان، سالمتی، قابلیت ها و درنهایت، انضباط که به وسیله آموزش و بهداشت در نیروی کار ذخیره و باعث افزایش بهره وری آن در تولید می گردد.

برای بررسی بیشتر این پدیده با محوریت کشورهای نفتی، تنی چند از پژوهشگران کشور از دانشگاه آیت الله بروجردی شهرستان بروجرد مطالعه ای را در این باره انجام داده اند که در آن نقش رانت نفت در وقوع این پدیده بررسی شده است.

در این مطالعه، کشورهای صادرکننده نفت عضو اوپک در بازه زمانی سال های 2000 تا 2016 و با استفاده از روش موسوم به «روش پانل آستانه ای پویا» مورد ارزیابی علمی واقع شده اند.

نتایج این بررسی ها بیانگر وجود اثرات غیرقابل انکار رانت نفتی بر فرار مغزها است. بر این اساس، زمانی که نسبت رانت نفت به تولید ناخالص داخلی کمتر از حدود 40 درصد بوده، افزایش رانت نفت تأثیری مثبت و قابل توجه بر فرار مغزها در کشورهای اوپک داشته است و بعد از حد آستانه مذکور نیز، افزایش چنین رانت هایی با شدت اثرگذاری بیشتری موجب افزایش فرار مغزها شده است.

در این خصوص، حدیث احدی، محقق گروه اقتصاد دانشکده علوم انسانی دانشگاه آیت الله بروجردی و همکارانش اظهار داشته اند: «کشورها باید برنامه هایی جامع را برای ایجاد محیطی پویا و فعال برای نیروی انسانی تهیه کنند و زمینه را برای ایجاد خلاقیت و نوآوری برای نخبگان فراهم کنند تا از خروج آن ها از کشورشان جلوگیری شود».

به عقیده آن ها، «تجربیات بین المللی برای جلوگیری از فرار مغزها نشان می دهد که ایجاد انگیزه قوی برای نگه داشتن متخصصان و نخبگان در کشورهایشان، مهم ترین سیاست بلندمدت برای جلوگیری از مهاجرت گسترده منابع انسانی متخصص از کشورهای در حال توسعه است».

طبق بررسی های انجام شده در این تحقیق، احدی و همکارانش پیشنهاد داده اند که «سیاست گذاران در کشورهای نفتی عضو اوپک، باید در اعمال سیاست های خود و تخصیص منابع نفتی در بودجه، به تقویت زیرساخت های تولیدی و حمایت از طرح های نخبگان و کارآفرینان و ایجاد بستر رشد و پیشرفت برای نخبگان کشور مبتنی بر نظامی شایسته سالارانه توجه بیشتری نمایند».

همچنین به گفته آن ها «با توجه به تأثیر حاکمیت قانون و درجه باز بودن تجاری بر کاهش مهاجرت نخبگان، اصلاحات نهادی لازم برای بهبود تضمین حقوق مالکیت، تضمین رقابت، ارتقای شفافیت و تقویت آزادی فعالیت های اقتصادی از امور لازم به حساب می آیند».

این یافته ها که شاید به نحوی، مورد توجه مسئولان قرار گرفته و روزنه امیدی را برای بهبود شرایط نخبگان کشور و رهایی آن ها از فکر دائمی مهاجرت باز کند، در قالب یک مقاله فنی و علمی پژوهشی در «پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران» وابسته به دانشگاه علّامه طباطبائی منتشر شده اند.

گزارش: محمدرضا دلفیه

No tags for this post.