گزارش تصویری و تحلیل فنی مـسـجــد تاریخی نقاب

مسجد نقاب یا آق قلعه  در داخل حصار قلعه واقع  شده و ایوان  ورودی آن دارای دو نیم برج است که بخش تیزه ایوان آسیب دیده است . مسجد آق قلعه دارای دو شبستان غربی و شرقی است که شبستان غربی تقریباً از بین رفته اما شبستان شرقی نسبتاً سالم مانده است . مسجد دارای سه محراب ، یکی در گنبد خانه و دو محراب در شبستان ها  است.گنبد از زیر دارای دریچه های تهویه است و در کل حالت نیمه مخروبه  دارد .

ارتفاع ایوان مسجد بیش از 12 متر با پوشش آجر و طاق جناغی است که شامل یک سر در عظیم که در دو طرف آن نیم ستون هایی دیده می شود که به احتمال زیاد دو مناره بوده اند .                              

قسمت وسط این نیم ستون ها به صورت لوزی های تزئینی به وسیله آجر زینت یافته و از حالت کشیدگی و یک نواختی در آمده است .قسمت پایین پایه منار به صورت پایه ستون درآمده و تا ارتفاع یک متری نسبت به بقیه ستون قطور تر است.

 گنبد بنا بسیار مرتفع است و به وسیله گنبد چهار ترمبه بر روی چهار ستون یا چهار جرز قطور قرار گرفته است . ارتفاع گنبد حدود دوازده متر و یک پوش است و آجر چینی در آن به صورت متحد المرکز است . شبستان های اطراف گنبد اصلی نیز هرکدام به وسیله 15 گنبد کوچک پوشیده شده است .    نمای بیرونی گنبد اصلی در پایین ، یعنی ساقه گنبد ، چهار ضلعی است و سپس گنبد کلاه خودی شکل بر روی آن استوار گردیده است .

ضلع شمالی بنا به سردر ایوان مانند منتهی می شود و فضای  بازی را اشغال کرده است . ضلع جنوبی در حال حاضر آسیب دیده و بقایای پی محراب آن پابرجا بوده و در محل آن محراب جدیدی از آجر ساخته اند .

دو ضلع شرقی و غربی آن به وسیله دو ورودی کوچک به شبستان های جانبی مسجد راه پیدا می کند . این شبستان ها در طرفین اتاق گنبد دار ، قرینه بوده اند و هر کدام شامل فضای وسیعی است که به وسیله دو ردیف ستون در عرض و چهار ردیف در طول (جمعاً هشت ستون ) ، شبستان های سرپوشیده ای را تشکیل داده اند .

صحن مسجد و اتاق گنبد خانه شامل چهار طاقه بزرگی است، این فضا در ارتفاع شش متری به وسیله چهار فیلپوش ( ترمبه ) و چهار طاق نمای نورگیر دار  به  دایره تبدیل می شود . حاشیه گنبد در قسمت بالا با رنگ قهوه ای مایل به آجری دور تا دور رنگ آمیزی شده که زمینه تعدادی نقوش اسلیمی به هم پیوسته را تشکیل می دهد .

در ساقه داخلی گنبد و محل اتصال بدنه به گنبد و زیر فیلپوش ها و نورگیر ها ، یک ردیف کتیبه بر روی گچ دور تا دور بنا را ادامه می دهد .

کلیه حواشی ستون های شبستان ها به خصوص در قسمت شرقی با رنگ قهوه ای مایل به نارنجی به صورت یک باند به طول یک آجر تزئین شده است . دور تا دور ستون های شبستان ها در ارتفاع یک متری با یک برآمدگی ، سطحی به وجود آورده اند که از آن به عنوان طاقچه استفاده می شد . در حال حاضر بخش اعظم رویه گچی و در زیر آن رویه ای از کاهگل در شبستان شرقی باقی مانده است . دیوار غربی شبستان غربی به کلی تخریب شده و سقف آن فرو ریخته است .

آن چه از دیواره بیرونی شبستان ها مشاهده می شود دو درگاهی در دو طرف است که یکی از آن ها با کمی جلو آمدگی حالت یک سایبان را دارد .

 درگاهی هایی که در جوانب پایه های مناره هستند به شبستان ها راه پیدا می کنند که امروزه توسط اداره میراث فرهنگی ، مسدود شده  است .                                    

در مجموع این مسجد از استحکام خوبی برخوردار است و با تعمیر و مرمت دیوارهای جانبی و قسمتی از سقف شبستان ها می توان آن را بازسازی نمود .

نکته قابل ذکر در این مجموعه عبور جاده از رو به روی آن است که علاوه بر تخریب بخش هایی از مسجد با ایجاد لرزه و صدا باعث آسیب دیدن بیشتر بنا می گردد .                           

تنها کتیبه این بنا در داخل گنبد خانه مسجد قرار دارد که در آن تاریخ 712 هجری قمری دیده می شود . البته کتیبه مزبور آسیب فراوانی دیده و در بخش هایی به کلی تخریب شده و در مرمت آن این محل ها با گچ سفید پر شده اند . این تاریخ در واقع ، زمان ساخـــت اولیه آ ق  قلــعه در زمان  فرمانروایی سلطان محمد خدابنده ، الجایتو  است.

کتیبه مذکور از ضلع جنوب غربی با بسم الله الرحمن الرحیم شروع شده و به تاریخ ساخت مسجد که ذکر آن رفت ، ختم می شود . محتوای کتیبه سوره جمعه به خط ثلث سفید رنگ برجسته بر زمینه گچ آبی رنگ است

حفاری های باستان شناسی سال 1367 به سرپرستی آقای رجبعلی لباف نشان داده است که آن چه به   عنوان مسجد آق قلعه در جنوب جاده آسفالت قرار دارد تنها ایوان و شبستان جنوبی مسجد  است .

در این حفاری ها مشخص شده که ایوان شمالی  و ورودی مسجد در کنار جاده قرار داشته که مانند دیگر تاسیسات اطراف صحن ، آجر های آن تخریب شده و بقایای آن نیز جهت زیر سازی جاده برداشته شده است . 

آن چه بدیهی استذکر این نکته استکه این مسجد به همراه قلعه و مجموعه های آن همزمان با سلطانیه و در زمان زمامداری الجایتو ساخته شده اما با اقبال چندانی رو به رو نشد و سپس به دست سربداران افتاده و پس از اندکی دوباره متروک می گردد ولی با شروع دوره صفویه و تا اوایل دوره قاجار ، این مجموعه دایر و آباد بود . این بنا به شماره 2033 و در تاریخ 30/3/77 به ثبت رسیده است .

گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی  – فاطمه کردی  

No tags for this post.