در این یادداشت به بررسی برخی نکات مهم در رابطه با هواپیماهای مسافربری، امنیت سفرهای هوایی و نحوه مواجهه احتمالی با حوادثی ازایندست میپردازیم.
در ابتدا باید تأکید کنیم که اگرچه شدت حوادث هوایی بسیار زیاد بوده و معمولاً این سوانح با تلفات زیادی همراه میشوند، اما آمارهای بینالمللی نشان میدهد سفرهای هوایی با اختلاف زیادی نسبت به سفرهای زمینی، امنتر بوده و میزان تلفات مسافران هواپیما در طول سال بسیار کمتر از حوادث جادهای و ریلی است؛ بنابراین نباید به ذهنیتی منفی نسبت به این فناوری نگاه کرد و متأسفانه باید پذیرفت که رخ دادن سوانح امری اجتنابناپذیر بوده و صدالبته میتوان از طریق افزایش سطح استانداردهای ایمنی، پروازهایی با امنیت بالا تجربه کرد.
عوامل خطرزا برای هواپیماهای مسافربری
بهطورمعمول و بر اساس استانداردهای جهانی، هر هواپیما پس از طی کردن مدتزمانی مشخص و برابر با ۶۰۰ ساعت پرواز، نیاز به انجام تعمیرات دورهای داشته و همینطور پس از سپری شدن هر ۱۸ ماه، هواپیماها باید تحت بررسیهای ویژهای که به سی چک C check شهرت دارند، قرار گیرند و بخشهای مختلف آنها بازدید شده و در صورت نیاز تعمیر یا تعویض شوند. در عرف بینالمللی به محلی که هواپیماها تعمیر شده و بهاصطلاح اورهال میشوند، بیمارستان هواپیما یا aircraft hospital گفته میشود.
عموماً فرودگاههای غیرنظامی که عمده فعالیت آنها در حوزه انتقال مسافر است، در مناطق شهری یا نزدیک به این مراکز قرار دارند و از سوی دیگر باید اعلام کرد، معمولاً اکثر سوانح هوایی در لحظات اولیه پس از تیک آف و یا در هنگام فرود رخ میدهند. دراینبین البته بخش عمدهای از سوانح به دلیل خطاهای انسانی از قبیل اشتباه خلبان، کادر آمادهسازی هواپیما و یا برج کنترل رخ میدهد.
آسیب های مخفی
هر عملیات پرواز و فرودی بر اساس شرایط مختلف جوی میتواند فشار زیادی روی بدنه و سایر سیستمهای پروازی هر هواپیما ایجاد کند. در بسیاری از موارد این آسیبها با چشم غیرمسلح دیده نشده و شامل ریزترکهایی هستند که میتوانند در هنگام تحتفشار قرار گرفتن، فاجعه به بارآورند. به همین دلیل مسئولین فنی و تیمهای تعمیر نگهداری هواپیماها بهطور دائم و پیش و پس از هر سفر هوایی موظف به بررسی دقیق و چکاپ کلی هواپیما بوده و خلبان نیز بهنوبه خود باید چکلیست امنیتی پرواز را پیش از حرکت هواپیما بررسی کند. این چکلیستها شامل بررسی تمامی اجزای موتور، بخشهای مربوط به ناوبری، تجهیزات و قطعات الکترونیکی و ارتباطی، بخشهای مرتبط با سوخترسانی و بدنه و چرخهای هواپیما میشود.
در سالهای اخیر فناوریهای پیشرفتهای برای بررسی آسیبهای اینچنینی ابداعشده است و برای نمونه یکی از این فناوریها بهگونهای است که مهندسان از طریق امواج ماورای صوت امکان شناسایی و کشف ریزترکهای مخفی در بال هواپیماها و بدنه پلها را پیدا میکنند. روش کارکرده این سیستم از طریق اصل لرزش توسط انرژی است. شما از یکسو امواج را که دارای طولموج و لرزش و فرکانس ثابتی هستند به سازه وارد میکنید. این امواج از داخل بدنه عبور کرده و از بخش دیگر خارج میشوند. بهاینترتیب و با بررسی روند حرکتی این امواج، میتوان به وجود ریزترکها در سازه پی برد. در حالت عادی باید فرکانسها به همان صورت که وارد بدنه شیء میشوند از آن خارج شوند ولی در مواردی که حفره یا ترک در بافت تشکیلدهنده آن وجود داشته باشد، این امواج با فرکانس متغیر از بدنه خارج میشوند. به خاطر داشته باشید در صورت بررسی دقیق و استاندارد هواپیما پیش از پرواز، احتمال بروز سانحه به دلیل مشکل از خود هواپیما تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا میکند.
سلامت و هوشیاری خلبان
یکی از مهمترین مواردی که میتواند منجر به بروز سوانح هوایی شود، خطاهای انسانی رخداده توسط خلبان و تیم پروازی است. هدایت هواپیما بهویژه در هنگام فرود و تیک آف، کار دشواری است و در صورت بروز اختلال و مشکلات پیشبینینشده، نوع واکنش خلبان و تصمیمگیری درست در کوتاهترین زمان ممکن میتواند منجر به نجات جان مسافران و خدمه شده و یا بالعکس فاجعه به بار آورد. یکی از راهحلهای پیشنهادی برای کمک به تصمیمگیری سریع و درست خلبانان در مواجهه با سوانح هوایی، کاهش بار اطلاعاتی به مغز خلبان است.
دانیل کالان (Daniel Callan) محقق ارشد در موسسه ملی اطلاعات و فنآوری ارتباطات (National Institute of Information and Communication Technology) در اوساکای ژاپن در این رابطه میگوید: «ما امیدواریم کابین هواپیما در آینده غیرقابل نفوذ و همراه با دستگاه اتصالی مغز باشد و بتوان به نظارت کار و حجم دقت خلبان پرداخت و به کمک فنآوری بتوان اقدامی متقابل انجام داد. ممکن است بتوان با یک صفحهنمایش در بالای سر خلبان، اطلاعات را به مطلوبترین شکل به خلبان ارائه کرده تا حجم اطلاعات دریافتی توسط خلبان کاهش پیدا کند و درنتیجه فرد خلبان در شرایط اضطراری که حجم کار زیاد است، تنها مجبور به توجه و رسیدگی به اموری باشند که ضرورت دارد.»
البته درهرصورت به یاد داشته باشید مهم نیست که یک خلبان چقدر آموزشدیده و باتجربه باشد، همیشه این امکان وجود دارد که انسان دچار خطا و اشتباه شود.
چرا باید کمربندهای ایمنی را ببندیم؟
معمولاً در هنگام تیک آف و فرود هواپیما از مسافران خواسته میشود کمربندهای خود را ببندند. دلیل اصلی این موضوع، همانطور که گفته شد احتمال بروز مسائل پیشبینینشده و سوانح در این بازه زمانی است و در این صورت ممکن است تکانهای ناگهانی موجب آسیب دیدن مسافرین شود.
ازسوی دیگر سیستمهای هواپیما شرایط فشار هوا را در داخل کابین بهنوعی تنظیم میکنند که مشابه سطح زمین است درصورتیکه در فضای بیرون هواپیما شرایط اینطور نیست و در صورت بروز هر نوع حادثهای که منجر به ایجاد حفره در بدنه هواپیما شود، جریان هوا بهمانند یک جاروبرقی بسیار قدرتمند عمل کرده و همه افراد را به بیرون پرتاب میکند؛ بنابراین تنها کسانی که کمربند صندلیهای خود را بستهاند، در جای خود ثابت مانده و نجات پیدا میکنند. به خاطر داشته باشید که در هنگام بروز مشکلاتی ازایندست، تنفس نیز دشوار بوده و تنها کسانی که در صندلی خود مستقر هستند به ماسکهای اکسیژن دسترسی خواهند داشت.
یکی از کابوسهای بسیاری از مسافران در طول پرواز، تصور باز شدن درهای هواپیما است. سؤالی که در اینجا مطرح میشود این است که آیا اساساً این موضوع جای نگرانی دارد؟
آیا اگر کسی در یک هواپیمای بزرگ را در حال پرواز و در ارتفاع زیاد باز کند، چه اتفاقی میافتد؟ در این حالت احتمالاً فشار هوای داخل کابین بهیکباره افت کرده و هرجومرج حاکم میشود. حتی اگر فشار هوای داخل کابین هواپیما بهصورت آهسته نیز کاهش پیدا کند، این موضوع میتواند خطرناک و کشنده باشد. البته اختلال در فشار هوای داخل کابین بهطور میانگین 40 یا 50 بار در طول یک سال گزارش میشود.
در سال 2005 میلادی یک هواپیمای بوئینگ 737 خطوط هوایی هلیوس Helios Airways سقوط کرده و 121 مسافر و خدمه آن کشته شدند. این سانحه که بهعنوان مرگبارترین رویداد تاریخ هوانوردی در کشور یونان ثبتشده، به دلیل کاهش تدریجی فشار هوای داخل کابین رخ داد. فقدان اکسیژن در ارتفاع 30 هزار پایی سبب ازکارافتادن و بیهوشی مسافران و خدمه شده و هواپیما در حالت اتوماتیک آنقدر به مسیر خود ادامه داد تا سوخت آن تمامشده و سقوط کند.
تاکنون دهها مورد از حوادث مشابه که منجر به کاهش شدید و ناگهانی فشار داخلی هواپیما شده است، گزارش و متأسفانه اکثر این حوادث پایان و فرجام خوشایندی نداشتهاند. در اینجا باید یک خبر خوب به شما بدهیم، اگرچه کاهش ناگهانی فشار هوای داخل کابین هواپیما میتواند کشنده و خطرناک باشد اما این موضوع براثر باز شدن درهای هواپیما رخ نخواهد داد زیرا اصولاً باز کردن در هواپیما در حال حرکت بههیچعنوان امکانپذیر نیست.
پاتریک اسمیت که یک خلبان باسابقه محسوب شده و نویسنده کتاب مشهور رازهای کابین هواپیما است، در این رابطه میگوید: دلیل این موضوع بسیار ساده است زیرا فشار هوای داخل کابین، این اجازه را نخواهد داد. درهای هواپیما شبیه در فاضلاب نیستند که بهراحتی و هرزمانی قادر به باز شدن باشند.
تقریباً در تمامی هواپیماهای مسافربری، درهای هواپیما به سمت داخل باز میشود و زمانی که فشار هوای داخل کابین بسیار بیشتر از فشار هوای بیرون است، امکان باز شدن آن وجود ندارد. به همین دلیل برخی دیگر از درهای هواپیماهایی که به بیرون باز میشوند نیز بهگونهای طراحیشدهاند که باید ابتدا به داخل کشیده شده و سپس به بیرون هل داده شوند. به بیان سادهتر بهطور عادی و در حین پرواز، فشاری برابر با هشت پوند بر هر اینچ مربع واردشده و درمجموع روی هر فوت مربع از در هواپیما هزار و صد پوند نیرو (برابر با 498 کیلوگرم) فشار هوای داخلی کابین وارد میشود که تأمین این میزان از قدرت توسط انسان غیرممکن است. از سوی دیگر درهای هواپیما با تعداد زیادی از قفلهای ایمنی الکتریکی و مکانیکی مهار و کنترل میشوند.
سفر در شرایط بد آب و هوایی
ممکن است سفر در شرایط بد آب و هوایی به نظر خطرناک و دلهرهآور بیاید اما در نظر داشته باشید که هواپیماهای مدرن بهگونهای طراحیشدهاند که در هر شرایط آب و هوایی توانایی فرود آمدن را داشته باشند. البته برخی اقدامات اولیه مانند آمادهسازی باند پرواز و یخزدایی بدنه هواپیما و اطمینان از عملکرد درست قطعات متحرک بالها پیش از پرواز الزامی است.
یخزدایی بدنه
کمترین خاصیت این عملیات ایجاد شرایط امن روانی است زیرا اگر مسافران از پنجرههای داخلی هواپیما قادر به دیدن فضای بیرون نباشند، احساس ناامنی کرده و دلهره خواهند داشت. خلبان موظف است پیش از انجام هر سفر بهطور دقیق به بررسی شرایط هواپیما پرداخته و یکی از وظایف وی، گزارش هر نوع یخزدگی یا تجمع برف در بخشهای بیرونی و بدنه هواپیما است و در صورت مشاهده چنین مسئلهای، وی دستور انجام عملیات یخزدایی را صادر خواهد کرد.
به گزارش سیناپرس، در این عملیات، ترکیبی از آب و گلیکول glycol که نوعی ماده ضد یخ محسوب میشود، لایههای برف و یخ را از بدنه هواپیما جدا کرده و اجازه تشکیل دوباره آن را نمیدهد. دلیل این کار بسیار ساده است زیرا این لایههای برف و یخ در جریان حرکت هوا در بدنه بیرونی هواپیما اختلال ایجاد کرده و این موضوع میتواند در پرواز و تیک آف هواپیما تأثیر نامطلوب داشته باشد.
پرواز در هنگام بارندگی
بر اساس اعلام اتحادیه فدرال هوانوردی، تمامی هواپیماها پیش از پرواز باید کلیه مسائل امنیتی را لحاظ کرده و برای مثال باید منتظر باشند تا شرایط رعدوبرق متوقف شود. باید به شما اطمینان دهیم که هواپیماهای مسافربری برای پرواز در شرایط بارانی هیچ مشکلی ندارند. تنها مورد استثنا در این رابطه، تگرگ و باران یخزده است. علت خطرناک بودن پرواز در این شرایط هم این است که امکان دارد ذرات تگرگ و دانههای یخ در بخشهای متحرک بال هواپیما انباشتهشده و اجازه حرکت صحیح را به آن ندهند. در این شرایط هواپیما بههیچعنوان از زمین جدا نخواهد شد زیرا امنیت هواپیما و مسافرین آن درخطر خواهد بود.
رعدوبرق خطرناک نیست
یکی از مهمترین دغدغههای مسافرینی که هواپیمای آنها در شرایط طوفانی در حال پرواز است، خطر برخورد صاعقه با هواپیما است. قطعاً فکر میکنید اگر صاعقه با هواپیما برخورد کند، شما با شوک الکتریکی شدیدی روبهرو شده و از بین میروید. خوشبختانه این تصور شما از پایه بیاساس بوده و بر اساس آمار سازمان هواپیمایی ایالاتمتحده آمریکا، هرکدام از هواپیماهای در حال خدمت این کشور دستکم در طول یک سال، یکبار تجربه برخورد با صاعقه را دارند. طبیعتاً اگر برخورد صاعقه با هواپیما سبب آسیبدیدگی آن میشد، شما در اخبار با این موضوع روبهرو میشدید. زمانی که شما در داخل کابین هواپیما هستید، برخورد صاعقه با هواپیما هیچ خطری نخواهد داشت؛ زیرا مسافران هیچ تماسی با بدنه فلزی هواپیما ندارند بنابراین هیچ خطری از سوی صاعقههای احتمالی که با بدنه هواپیما برخورد میکنند، مسافران را تهدید نمیکند. نیروی الکتریکی واردشده به بدنه هواپیما به هر میزان هم که قوی باشد از بدنه فلزی خارجشده و بر اساس طراحی انجامشده امن هواپیماها، بههیچعنوان به داخل کابین منتقل نمیشود. بهترین توصیه برای شما در زمان پرواز هواپیما در شرایط طوفان و رعدوبرق، بستن چشمها و گوش کردن به یک موسیقی ملایم یا تماشای یک فیلم جذاب است.
سرعت باد
حتماً بسیاری از شما در هنگام پرواز و حرکتهای ناگهانی هواپیما، تجربه احساس خالی شدن یکباره داخل بدن خود را داشتهاید. در ابتدا باید این نکته را روشن کنیم که همه تکانها و حرکتهای هواپیما در حین پرواز به دلیل نیروی باد نیست، اما براثر بادهای قدرتمند و سریع نیز ممکن است هواپیمای شما دچار تکان و حرکات غیرقابلپیشبینی شود. باید خبری خوب در رابطه با موضوع فوق به شما بدهیم، پرواز در شرایط باد شدید نیز عموماً کاملاً امن بوده و خطری ندارد. تنها تأثیر این باد در حین پرواز این است که شما احتمالاً باید کمربند خود را بسته، اجازه صرف نوشیدنی یا غذا را هم تا مدتی نخواهید داشت. البته وزش باد در زمان نشستن و برخاستن هواپیما میتواند عاملی تهدیدکننده باشد و بهویژه اگر باد شدید مخالف یا از پهلوها بوزد، میتواند در امر فرود یا جدا شدن از زمین اختلال ایجاد کند. البته هواپیماها قادر هستند بدون مشکل حتی باوجود وزش باد با سرعت 30 مایل در ساعت به فعالیت خود ادامه دهند.
برخورد اشیا پرنده به هواپیما
یکی از مهمترین خطراتی که هواپیماهای مسافربری را تهدید میکند، برخورد پرندگان یا اشیا پرنده به آنها در حین فرود و برخاستن است. ورود یک پرنده یا هر شیء دیگر به داخل موتور هواپیما میتواند آن را از کار انداخته و مشکلی جدی ایجاد کند. از سوی دیگر برخورد هواپیما با پرندگان نیز میتواند بسیار خطرناک بوده و حتی در بدنه هواپیما حفرهای ایجاد کند. طی سالها، کارشناسان هوانوردی همواره نگران برخورد پرندهها با هواپیما بودند و امروزه پهپادها نیز به این نگرانی اضافهشدهاند. پهپادها تقریباً هموزن پرندگان بوده و درعینحال میتوانند بهواسطه داشتن بدنه محکمتر، آسیبهایی بهمراتب جدیتر به هواپیماها وارد کنند.
معمولاً پهپاد براثر برخورد با هواپیما بهطور کامل منهدم نشده و این برخورد بیشتر منجر به آسیبدیدگی هواپیما شده و بال یا بدنه هواپیما آسیبی جدی دیده و ساختار اصلی آن دچار مشکل میشود. مطالعات انجامشده نشان میدهد برخورد یک پهپاد با بال هواپیمایی که با سرعت ۲۳۸ مایل در ساعت (۳۸۳ کیلومتر در ساعت) در حال حرکت است منجر به آسیبدیدگی هواپیما شده و بال هواپیما آسیبی جدی دیده و ساختار اصلی آن دچار مشکل میشود. شاید حالا دلیل منطقه ممنوعه پروازی بودن در اطراف فرودگاهها را بهتر درک کنیم زیرا چنین برخوردی میتواند منجر به بروز یک فاجعه شود.
لزوم حفظ خونسردی در هنگام بروز سانحه
یکی از مهمترین مشکلاتی که در هنگام بروز سوانح هوایی موجب بروز مشکلات میشود، رفتار غیرعادی و وحشتزده مسافران است. به خاطر داشته باشید در داخل هواپیمایی که دچار سانحه شده است، هیچ راه فراری به خارج وجود ندارد و حرکت وحشتزده مسافران و تلاش آنها برای دویدن، تنها منجر به بر هم خوردن تعادل هواپیما شده و میتواند شانس نجات را تا حد زیادی کم کند. توصیه میشود در صورت بروز سانحه در هواپیما خونسردی خود را حفظ کرده و به حرف خدمه پرواز گوش کنید. به یاد داشته باشید، در صورت بروز حادثه، حداکثر ۹۰ ثانیه زمان برای تخلیه مسافران از داخل کابین وجود دارد که این موضوع سبب میشود هر ثانیه از این زمان، ارزشی حیاتی داشته و همکاری شما میتواند موجب حفظ جان مسافران شود.
کاهش نور کابین
در طول پرواز و بهویژه در هنگام جدا شدن از زمین و فرود، مسافران باید برای شرایط اضطراری آماده باشند. یکی از این اقدامات، کم کردن نور کابین هواپیماها است که شاید کمتر کسی دلیل انجام این عمل را در زمان شروع پرواز و فرود بداند. در این شرایط نور چراغهای داخل کابین به حداقل رسیده و محیط هواپیما نیمهتاریک میشود و هدف اصلی از انجام این کار، حفظ امنیت مسافران است زیرا این اقدام ساده و تاریک کردن کابین میتواند در صورت بروز مشکلات پیشبینینشده، اهمیتی در حد مرگ وزندگی داشته باشد. به گفته کارشناسان، این موضوع باهدف آماده کردن چشمهای مسافران برای انجام واکنشهای سریع در صورت لزوم است زیرا اگر نور کابین زیاد باشد، در صورت بروز سانحه و قطع برق، تاریکی همهجا را فراگرفته و مسافران برای لحظاتی در حدود یک دقیقه هیچچیزی را نخواهند دید اما در صورت تاریک بودن کابین، چشمهای مسافرین به محیط تاریک عادت کرده و میتوانند بهموقع واکنش نشان دهند.
کریس کوک «Chris Cooke» خلبان مشهور و باتجربه بینالمللی در این رابطه اعلام کرد: در ذهن خود تصور کنید در محیطی جدید و ناآشنا هستید که نور بسیار زیادی داشته، موانع متعددی در آن تعبیهشده است. حال اگر شخصی بهطور ناگهانی چراغها را خاموش کند و از شما بخواهد سریعاً از اتاق خارج شوید، شما قادر به انجام این خواسته نخواهید بود و در صورت وجود تعداد زیادی فرد در این شرایط، احتمال آسیبدیدگی براثر ازدحام سایرین بسیار بالا است. هدف خدمه پرواز از تاریک کردن داخل هواپیما، تطبیق دادن چشم مسافران با نور کم محیط در صورت بروز حادثه است. این موضوع نقشی حیاتی در هنگام بروز سوانح دارد که مسافران باید بهسرعت از درهای خروج اضطراری خارج شوند و اگر نور محیط از روشنایی زیاد بهیکباره به حالت تاریک تبدیل شود تا چند لحظه هیچکس قادر به دیدن محیط اطراف نخواهد بود. دقیقاً به همین دلیل است که نوار نورگیر تمامی پنجرهها باید در این شرایط باز بوده و نور طبیعی در محیط وارد شود زیرا این نور طبیعی تنها منبع نور در دسترس مسافران در صورت بروز حادثه بوده و اگر چشم افراد داخل هواپیما با این میزان از نور تطبیق یافته باشد، آنها قادر به انجام سریع مراحل تخلیه هواپیما خواهند بود. یکی دیگر از دلایل تاریک کردن داخل کابین در موارد ذکرشده نیز، بالا رفتن درصد مشاهده آتشسوزی احتمالی در بخشهای بیرونی هواپیما است.
خروج از هواپیما پایان ماجرا نیست
در بسیاری از موارد بروز سوانح هوایی، خلبان موفق میشود، هواپیما را در فضایی مسطح مانند یک دشت یا حتی روی آب فرود آورد. در این شرایط درهای اضطراری بازشده و مسافران باید از هواپیما خارج شوند. در این شرایط دو موضوع بسیار حیاتی است؛ نخست اینکه در نظر داشته باشید تعداد درهای خروج اضطراری زیاد هستند و لزومی برای حرکت عصبی و هل دادن دیگران وجود ندارد.
از سوی دیگر شما باید در کوتاهترین زمان ممکن از کابین خارج شوید زیرا احتمال آتش گرفتن و انفجار هواپیما وجود دارد. در این شرایط بههیچعنوان به فکر برداشتن چمدان و کیفهای خود نبوده و سعی کنید به کودکان و سالمندان برای خروج کمک کنید. معمولاً مسافران احساس میکنند اگر از درهای اضطراری خارج شوند همهچیز به پایان رسیده درحالیکه اینطور نیست و بهتر است در هنگام خروج از هواپیما تا حد امکان از آن فاصله گرفته و گروه را ترک نکنند و تا زمان عادی شدن شرایط به حرف خدمه پرواز و دستورات آنها گوشداده و از این فرامین اطاعت کنند.
در خاتمه لازم به یادآوری است که این موارد بهمنزله خطرناک بودن سفر با هواپیما تلقی نمیشود زیرا بر اساس آمارها هنوز هواپیما و سفرهای هوایی امنترین نوع سفر در سراسر دنیا به شمار میرود.
به گزارش سیناپرس، به خاطر داشته باشید همهروزه حدود هشت میلیون و سیصد هزار نفر در جهان با 95 هزار پرواز سفر میکنند و تقریباً تمامی این سفرها بدون خطر پایان مییابد. بنا به گزارش aviation consultancy Ascend در طول یک دهه گذشته تنها 138 سانحه هوایی منجر به مرگ در سطح جهان رخداده است؛ که این آمار در مقایسه تلفات با سایر وسایل حملونقل بسیار ناچیز است.
گزارش: احسان محمدحسینی
No tags for this post.